Jak ustalić, co wchodzi w skład spadku?
Skład spadku ma ogromne znaczenie – jeśli długi zmarłego są zbyt duże, a aktywa niewielkie, najlepszym rozwiązaniem jest odrzucenie spadku. Można tego dokonać jednak w ściśle określonym terminie. Jak ustalić, co dokładnie wchodzi w skład spadku? Są na to odpowiednie sposoby.
Skład spadku
Powołanie do dziedziczenia nie zawsze oznacza dobrą wiadomość, zwłaszcza gdy okazuje się, że zmarły pozostawił po sobie sporo niezrealizowanych zobowiązań. W takiej sytuacji warto pomyśleć o odrzuceniu spadku lub nabyciu go z dobrodziejstwem inwentarza. W tym drugim przypadku spadkobierca dojdzie co prawda do dziedziczenia i będzie odpowiadał za długi zmarłego, jednak w ograniczonym zakresie, tj. do wartości stanu czynnego spadku (do wartości prawdziwego majątku spadkowego).
§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.
§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.
Ustalenie spadku
W skład spadku mogą wchodzić zarówno aktywa, jak i pasywa. O ile prawa i przedmioty pierwszego rodzaju pozostają w kręgu zainteresowań każdego spadkobiercy, o tyle ta druga kategoria jest dziedziczona niechętnie.
Spadkobiercy, którzy zdecydują się nabyć spadek wprost, odpowiadają za wszystkie zobowiązania zmarłego w pełnej wysokości. W przypadku nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza – tylko do wysokości odziedziczonych aktywów. Tak ważne jest zatem pierwotne ustalenie dokładnego składu spadku. Pamiętajmy, że oświadczenie o jego odrzuceniu, nabyciu wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza można złożyć tylko w ciągu 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule swojego powołania do spadku (najczęściej termin ten liczymy od daty śmierci spadkodawcy lub ujawnienia pozostawionego przez niego testamentu).
Ustalenie spadku powinno nastąpić w pierwszej kolejności poprzez rozmowy z członkami najbliższej rodziny spadkodawcy, o ile oczywiście tacy w ogóle są. Małżonek i dzieci zmarłego powinni wiedzieć najlepiej, jaki był dokładnie jego majątek i czy istnieją jakieś niespłacone długi.
W praktyce powyższe rozwiązanie nie zawsze będzie możliwe do zrealizowania, zwłaszcza gdy rodzina pozostaje ze sobą w konflikcie lub jej po prostu nie ma, a do spadku powołane zostają całkowicie obce osoby. W takim przypadku nabywanie spadku bez ustalenia jego zawartości jest bardzo ryzykowne – jeśli spadkobierca przyjmie spadek wprost, musi liczyć się z koniecznością spłaty wszystkich istniejących zobowiązań zmarłego.
Przykład 1.
Spadkodawca pozostawił po sobie dług w wysokości 10 000 zł i biżuterię wartą 2000 zł. Spadkobierca nie wie jednak, co wchodzi w skład spadku. Postanowił przyjąć go wprost bez uprzedniego sprawdzenia jego zawartości. W tym wypadku będzie odpowiadał za całość niespłaconego długu zmarłego, tj. do kwoty 10 000 zł.
Przykład 2.
Spadkodawca pozostawił po sobie dług w wysokości 10 000 zł i biżuterię wartą 2000 zł. Spadkobierca nie wie jednak, co wchodzi w skład spadku. Z ostrożności postanowił przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza – nie miał bowiem możliwości ustalić, jaka jest zawartość pozostawionego spadku. W tym wypadku będzie odpowiadał tylko za część niespłaconego długu zmarłego, tj. do kwoty 2000 zł, a więc do wartości odziedziczonej biżuterii.
Skład spadku - pomoc rodziny w ustaleniu
Jeśli nie istnieją bliscy zmarłego, którzy mogliby lub chcieliby pomóc w ustaleniu rzeczywistego składu pozostawionego spadku, istnieją dwa rozwiązania tego problemu:
- samodzielne próby poszukiwania majątku spadkowego (np. w wydziałach wieczystoksięgowych sądów rejonowych, spółdzielniach mieszkaniowych, wspólnotach mieszkaniowych, bankach lub instytucjach finansowych) – ta opcja jest jednak bardzo czasochłonna i kosztowna. Co więcej, instytucje nie muszą zgadzać się na udostępnienie tego rodzaju danych osobom, które faktycznie nie są jeszcze spadkobiercami (tj. jeśli nie przyjęły jeszcze spadku);
- skorzystanie ze wsparcia detektywistycznego – na rynku pojawia się coraz większa liczba firm oferujących skuteczne i całkowicie legalne poszukiwanie majątku spadkowego każdej osoby (oczywiście za stosowną odpłatnością).
Drugi sposób na poszukiwanie majątku spadkowego jest naprawdę warty uwagi. Po pierwsze usługi oferowane są przez licencjonowanych detektywów, którzy posiadają odpowiednie pozwolenia i często współdziałają z Ministerstwem Sprawiedliwości. Po drugie ta forma poszukiwania spadku jest bardzo wygodna, ponieważ zlecenie można przekazać przez telefon lub mailowo i nie jest potrzebny do tego akt zgonu spadkodawcy. Po trzecie oferta jest bardzo szeroka i uwzględnia poszukiwania:
- nieruchomości zmarłego (aktualnych, zbytych, z założoną księgą wieczystą, bez księgi wieczystej);
- samochodów i innych pojazdów spadkodawcy;
- kont bankowych zmarłego i ewentualnych polis ubezpieczeniowych;
- udziałów w spółkach prawa handlowego i dokonanych przez zmarłego darowizn;
- długów spadkodawcy (w tym zaciągniętych pożyczek i kredytów);
- pozostawionych testamentów (zarówno rejestrowanych, jak i nierejestrowanych).
Oczywiście zakres poszukiwań wyznacza każdorazowo zleceniodawca. Nie jest więc konieczne zamawianie raportu obejmującego wszystkie aspekty związane z danym spadkodawcą (np. dotyczące pozostawania w związku małżeńskim lub liczby posiadanych dzieci).
Profesjonalne poszukiwanie majątku podlega oczywiście stosownej opłacie. Ceny w tym zakresie uzależnione są od tego, ile informacji chcemy uzyskać i z jakiego dokładnie zakresu. Koszty wahają się tutaj od ok. 300 do nawet 2000 zł.
Czy ustalenie składu spadku jest konieczne do jego nabycia?
Faktyczne ustalenie majątku spadkowego nie jest obowiązkowe. Żadna osoba, która została powołana do dziedziczenia, nie musi tego tak naprawdę robić. Obowiązujące przepisy nie nakładają bowiem obowiązku ustalenia aktywów i pasywów spadkowych. Bagatelizowanie sprawy może być jednak bardzo ryzykowne, szczególnie jeśli spadkobierca nie miał żadnego kontaktu ze swoim spadkodawcą.
Jeśli nie mamy możliwości samodzielnego ustalenia majątku spadkowego lub nie stać nas na opłacenie pomocy detektywistycznej, najbezpieczniejszym rozwiązaniem będzie przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeżeli w skład spadku wejdą jakieś długi, to i tak odpowiedzialność za ich spłatę zostanie ograniczona do wysokości faktycznie wartościowych odziedziczonych rzeczy. Nabycie to może nastąpić poprzez złożenie stosownego oświadczenia przed notariuszem lub sądem spadku, ewentualnie z mocy samego prawa po upływie 6 miesięcy od daty dowiedzenia się o tytule powołania do spadku. W tym drugim przypadku spadkobierca w rzeczywistości nic nie musi robić, aby nabyć spadek z dobrodziejstwem inwentarza (czeka tylko na upływ potrzebnego czasu).
Podsumowanie
Spadek pozostawiony przez zmarłego może składać się zarówno z aktywów (rzeczy i praw majątkowych), jak i pasywów (niespłaconych zobowiązań). Ustalenie składu spadku nie jest obowiązkiem żadnego spadkobiercy, pomaga jednak rozeznać się w kwestii przyjęcia albo odrzucenia spadku. Powołanie do dziedziczenia nie oznacza bowiem konieczności nabycia majątku i długów zmarłego. Rzeczywisty kształt spadku może być ustalony samodzielnie przez każdego spadkobiercę – przy pomocy członków rodziny zmarłego lub za pośrednictwem agencji detektywistycznych (lub certyfikowanych firm świadczących usługi poszukiwania majątków spadkowych).
