Jak odbywa się potwierdzenie praw do spadku?

Powołanie do dziedziczenia nie zawsze oznacza, że dana osoba nabędzie określony spadek. Jeśli zdecyduje się go przyjąć, to tak naprawdę jest to dopiero początek załatwiania formalności związanych ze spadkobraniem. Najważniejszą kwestią jest bowiem formalne potwierdzenie praw do spadku – jak tego dokonać?

Odrzucenie lub przyjęcie spadku

Wiele osób błędnie sądzi, że zapisanie komuś majątku w testamencie rozwiązuje w całości problem dziedziczenia. W praktyce powołanie do spadku, czy to na mocy przepisów ustawy, czy też zapisów testamentowych, nie musi oznaczać nabycia określonej masy majątkowej pozostawionej przez zmarłego. Powołany do dziedziczenia może bowiem odrzucić przypadający mu spadek, zwłaszcza gdy w jego skład wchodzą niespłacone zobowiązania.

Każda osoba, która została powołana do spadku, może odrzucić przypadający jej majątek – nie ma przy tym żadnego znaczenia, czy do dziedziczenia miałoby dojść w całości lub części (np. we wskazanym przez spadkodawcę udziale).

Odrzucenie spadku powoduje więc rezygnację z majątku pozostawionego danej osobie przez zmarłego. Z kolei przyjęcie spadku, wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza, skutkuje definitywnym nabyciem statusu spadkobiercy i określonej masy majątkowej.

Potwierdzenie praw do spadku

Złożenie oświadczenia woli w przedmiocie nabycia spadku może być złożone przed notariuszem lub w sądzie spadku – sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Termin na dokonanie tej czynności wynosi dokładnie 6 miesięcy i liczony jest od dnia, w którym dana osoba dowiedziała się o powołaniu do dziedziczenia (z reguły jest do chwila śmierci spadkodawcy).

Oczywiście brak złożenia stosownego oświadczenia w powyższym terminie nie oznacza utraty zapisanego majątku. Przepisy przewidują w takiej sytuacji automatyczne nabycie spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza, a więc z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku.

Nabycie spadku nie jest jednak tożsame z potwierdzeniem praw do odziedziczonego majątku. W tym celu niezbędne jest bowiem dopełnienie formalności związanych z wykazaniem faktu odziedziczenia masy majątkowej po oznaczonej osobie. Można tego dokonać na dwa różne sposoby:

• przed notariuszem,
• w drodze specjalnego postępowania sądowego.

Notarialne potwierdzenie praw do spadku

Załatwienie formalności spadkowych w kancelarii notarialnej jest najszybszą możliwą formą wypełnienia określonych obowiązków, które ciążą na spadkobiercy. Pamiętajmy jednak, że podstawowym warunkiem jest tutaj pełna zgodność wszystkich spadkobierców. W przypadku jednoosobowego dziedziczenia nie będzie z tym żadnego problemu, dużo gorzej, gdy do spadku rości sobie prawo wiele różnych osób, które nie potrafią się ze sobą porozumieć.

Notariusz nie będzie mógł potwierdzić praw do spadku, jeśli chociażby jedna osoba z możliwych spadkobierców nie zgodzi się na takie rozwiązanie, tj. gdy będzie kwestionowała prawo do dziedziczenia innych osób. Ta forma będzie więc dopuszczalna tylko przy pełnej zgodzie wszystkich zainteresowanych daną sprawą osób.

Notarialne potwierdzenie praw do spadku następuje w formie Aktu Poświadczenia Dziedziczenia (w skrócie APD). Jest to akt notarialny, który potwierdza prawa do spadku po określonej osobie. Możemy znaleźć w nim m.in. informacje o liczbie spadkobierców, wysokości ich udziałów w majątku spadkowym, a także dane zmarłego spadkodawcy. Dokument ten uprawnia do załatwiania wszelkich formalności związanych z masą spadkową, np. dokonywania wpisu do ksiąg wieczystych odziedziczonych nieruchomości. Tak naprawdę możemy go określić jako dowód potwierdzający nabycie określonych rzeczy i praw majątkowych po zmarłej osobie (w całości lub odpowiedniej części).

Ile kosztuje sporządzenie APD?

Notarialne potwierdzenie praw do spadku wymaga tak naprawdę sporządzenia dwóch aktów – protokołu dziedziczenia oraz APD. Wiąże się to oczywiście z konkretnymi kosztami, które muszą ponieść spadkobiercy.

Koszt protokołu dziedziczenia to 100 zł, zaś Aktu Poświadczenia Dziedziczenia – 50 zł. Do powyższych stawek należy oczywiście doliczyć podatek VAT, opłatę za dokonanie wpisu w rejestrze spadkowym (5 zł) oraz koszty wypisów APD wydawane spadkobiercom (6 zł + VAT za każdą stronę takiego wypisu).

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że sporządzenie APD i protokołu dziedziczenia jest możliwe tylko wtedy, gdy do kancelarii stawią się wszyscy potencjalni spadkobiercy testamentowi i ustawowi – w niektórych przypadkach wymaga to zgromadzenia sporej liczby osób. Brak chociażby jednej z nich uniemożliwia skuteczne potwierdzenie praw do spadku w tej formie.

Sądowe potwierdzenie praw do spadku

Jeśli w kancelarii notarialnej nie uda się zgromadzić wszystkich potencjalnych spadkobierców ustawowych i testamentowych lub chociażby jedna z takich osób nie będzie zgadzała się na sporządzenie APD, notarialne potwierdzenie praw do spadku będzie niemożliwe. Jedyną drogą pozostaje wówczas skierowanie sprawy do sądu.

Stwierdzenie nabycia spadku jest wówczas jedyną możliwością formalnego potwierdzenia praw do odziedziczonej masy majątkowej. Ustawodawca nie przewidział więc innej alternatywy w tym zakresie. W praktyce sprawy sądowe pojawiają się najczęściej, gdy spadkobiercy kwestionują swoje wzajemne prawa do masy majątkowej pozostawionej przez zmarłego i nie potrafią osiągnąć w tej kwestii żadnego porozumienia.

Sądowe potwierdzenie praw do spadku wymaga założenia odpowiedniej sprawy – robi się to przy pomocy wniosku kierowanego do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, do sądu miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (jest to tzw. sąd spadku). W braku powyższych podstaw wniosek składa się do Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każdy spadkobierca. W jego treści powinny znaleźć się następujące informacje:

• określenie właściwego sądu,
• oznaczenie wnioskodawcy (wraz z podaniem jego numeru PESEL) oraz uczestników postępowania (uczestnikami są wszyscy potencjalni spadkobiercy ustawowi i testamentowi),
• żądanie stwierdzenia nabycia spadku po oznaczonej osobie.

Pamiętajmy, że do składanego pisma należy dołączyć:

• odpis aktu zgonu spadkodawcy,
• odpis aktu urodzenia lub małżeństwa wnioskodawcy,
• oryginał wszystkich testamentów pozostawionych przez zmarłego – pod warunkiem, że takie w ogóle istnieją.

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sądu w liczbie egzemplarzy równej liczbie uczestników danego postępowania + jeden egzemplarz dla sądu. Załączniki, które przesyła się wraz z wnioskiem do sądu, powinny być oryginalne (przy czym dla uczestników wystarczające są już tylko ich kopie).

Ile kosztuje sądowe potwierdzenie praw do spadku?

Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku nie jest drogi, jego koszt to 100 zł + 5 zł opłaty za dokonanie wpisu w Rejestrze Spadkowym. Oczywiście jeśli wnioskodawcy nie stać na uiszczenie tego rodzaju opłat, może starać się o zwolnienie od kosztów sądowych. W praktyce takie zwolnienia są jednak bardzo rzadko spotykane.

Czas trwania sprawy o stwierdzenie nabycia spadku jest bardzo zróżnicowany i zależy od towarzyszących okoliczności i zachowania uczestników postępowania. Jeśli sąd nie będzie miał wątpliwości, kto i w jakiej części nabył określony spadek, stosowne orzeczenie zostanie wydane już na pierwszej rozprawie. Jeżeli jednak sprawa jest niejasna, pojawiają się różne żądania uczestników, sprawa może zakończyć się po kilku, niekiedy nawet po kilkunastu rozprawach. Średnio postanowienie sądu w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku wydawane jest na drugiej lub trzeciej rozprawie.

Uzyskane prawomocne postanowienie sądu działa jak zarejestrowany Akt Poświadczenia Dziedziczenia – stanowi formalny dokument potwierdzający, kto i w jakim udziale odziedziczył masę majątkową zmarłego. Z takim orzeczeniem można dokonać np. wpisu do ksiąg wieczystych odziedziczonych nieruchomości.

Podsumowanie - potwierdzenie praw do spadku

Potwierdzenie praw do spadku jest niezbędne, aby spadkobierca, który nabył spadek, mógł legitymować się pełnią praw do określonych przedmiotów lub praw majątkowych zmarłego. Może to nastąpić poprzez uzyskanie notarialnego Aktu Poświadczenia Dziedziczenia lub prawomocnego postanowienia sądu w sprawie stwierdzenia nabycia spadku po oznaczonej osobie. Spadkobiercy mogą wybrać tylko jedną drogę do potwierdzenia swoich praw jako dziedziców – uzyskany dokument pozwala na załatwienie dalszych formalności związanych z ujawnieniem praw do rzeczy nowej osoby w odpowiednich rejestrach (np. księgach wieczystych odziedziczonych nieruchomości).