Jak napisać testament, żeby był ważny i o czym warto wiedzieć?

Dzięki testamentowi można samemu zdecydować, kto ma dziedziczyć majątek na wypadek śmierci. Jak napisać testament? Jakich błędów unikać? Czy trzeba w nim wymieniać poszczególne składniki majątku? Wyjaśniamy!

Jak napisać testament odręczny?

Testament to jedyny sposób na rozdysponowanie majątku w razie śmierci. Nie można więc np. zawrzeć umowy darowizny, która "aktywuje się" w razie śmierci. Jedynym sposobem na przekazanie majątku na wypadek śmierci jest testament. Jeśli zmarły nie zostawił testamentu, to będzie miało zastosowanie tzw. dziedziczenie ustawowe. Spadek trafi do rodziny zmarłego, według reguł określonych w Kodeksie cywilnym.

Jak napisać testament? Samodzielne napisanie ważnego testamentu nie jest szczególnie skomplikowane i każdy może to zrobić w kilka minut. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, czyli w praktyce - osoba pełnoletnia, która nie została ubezwłasnowolniona.

Testament odręczny można sporządzić w ten sposób, że spadkodawca (art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego):

• napisze go w całości pismem ręcznym,
• podpisze,
• opatrzy datą.

Problem z datą - jak napisać testament?

Brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów (art. 949 § 2 K.c.).

Przykład 1.

Jan N. napisał treść testamentu na komputerze, wydrukował go i podpisał. Taki testament jest nieważny. Testament powinien być w całości napisany pismem ręcznym przez spadkodawcę.

Przykład 2.

Joanna K. podyktowała testament swojej wnuczce. Ta napisała testament pismem ręcznym i następnie dała babci do podpisu. Testament jest nieważny, bo nie został w całości napisany pismem ręcznym przez spadkodawcę.

Co może zawierać testament?

W testamencie należy wskazać spadkobierców. To najważniejsza sprawa dla tego, jak napisać testament. Spadkobierca to osoba, która wstępuje w prawa i obowiązki zmarłego. Nie wymaga to wyliczania poszczególnych składników majątku i “przyporządkowywania” ich określonej osobie.

Ważnym testamentem będzie np. odręcznie napisane, podpisane i opatrzone datą jedno zdanie: “Powołuję do całości spadku po mnie mojego syna Jana Nowaka i moją córkę Marię Nowak”. 

Testament może też zawierać:

• zapis,
• zapis windykacyjny,
• polecenie,
• powołanie wykonawcy testamentu,
• wydziedziczenie określonych osób.

Określenie w testamencie spadkobierców

Najważniejszym elementem testamentu jest wskazanie spadkobiercy lub spadkobierców, czyli tzw. powołanie do spadku. Jak napisać testament i powołać w nim kogoś do spadku?

Spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób. Spadkobierca nie musi być pełnoletni. Spadkobiercą nie musi być osoba fizyczna, może nim być też osoba prawna (np. fundacja).

Jeżeli spadkodawca powołał do spadku lub do oznaczonej części spadku kilku spadkobierców, nie określając ich udziałów spadkowych, dziedziczą oni w częściach równych.

Przykład 3.

Jan N. sporządził testament. Napisał w nim, że spadkobiercami są jego syn Piotr i córka Katarzyna. Ponieważ w testamencie Jan N. nie określił udziałów w spadku, które przypadają poszczególnym spadkobiercom, więc dziedziczą oni w równych częściach. Zatem syn Piotr dziedziczy ½ spadku i córka Katarzyna również ½ spadku.

Przykład 4.

Maria W. w testamencie napisała, że spadkobiercami po niej mają być córka Zofia, której ma przypaść ½ spadku, brat Adam - ¼ spadku i przyjaciel Piotr - ¼ spadku. Ponieważ Maria W. w testamencie wskazała wysokość udziału w spadku poszczególnych osób, więc jest ona wiążąca. Gdyby wysokości udziałów nie wskazała, to każdy z trzech spadkobierców dziedziczyłby w częściach równych, czyli dostał po ⅓ części spadku.

Czy trzeba wymieniać poszczególne składniki majątku?

Często spadkodawca chce przekazać poszczególne składniki majątku określonym spadkobiercom. “Działka budowlana dla syna, mieszkanie dla córki, samochód dla wnuka” - można spotkać się z tak napisanymi testamentami. 

Jak napisać testament, żeby konkretna rzecz przypadła konkretnej osobie? Do przekazania komuś w testamencie określonego składnika majątku służy zapis zwykły lub zapis windykacyjny. Piszemy o nich w dalszej części. Powołując do spadku spadkobierców, nie ma obowiązku wymieniania składników majątku, które mają im przypaść. Spadkobierca jest powołany do całego spadku, w określonym ułamku. Spadkobiercy podzielą się spadkiem później, dokonując tzw. działu spadku. 

Co jeśli w testamencie wskazano określone składniki majątku, które mają przypaść poszczególnym osobom, i wyczerpują one cały spadek? Obowiązują tu następujące zasady:

• jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku.
• jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.

Przykład 5.

Majątek Jana N. to działka budowlana o wartości 300.000 zł, mieszkanie o wartości 600.000 zł, samochód o wartości 100.000 zł. Jan N. w testamencie przeznaczył działkę budowlaną synowi, mieszkanie - córce, a samochód - wnukowi. Te składniki wyczerpują prawie cały spadek (poza nimi w spadku są znacznie mniej wartościowe rzeczy ruchome). Dlatego syna, córkę i wnuka należy traktować nie jako osoby, które dostały zapis w testamencie, tylko jako spadkobierców powołanych do całego spadku, w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów. Syn będzie spadkobiercą w 3/10 spadku, córką w 6/10, a wnuk w 1/10 części spadku.

Podpis pod testamentem

Ważną kwestią związaną z tym, jak napisać testament, jest podpis pod testamentem. Przyjmuje się, że podpis pod testamentem powinien zawierać co najmniej nazwisko spadkodawcy. Podpis powinien być umieszczony pod tekstem testamentu. Brak podpisu skutkuje nieważnością testamentu.

Jak napisać testament w formie listu?

Zdarzają się testamenty napisane w formie listu. W treści listu znajduje się rozporządzenie na wypadek śmierci. Pojawiają się wątpliwości w przypadku, gdy list został podpisany nie imieniem i nazwiskiem, ale poprzez wskazanie stosunku rodzinnego, np. "Twoja mama". Sądy przyjmują, że taki podpis jest dopuszczalny. Jednak takie testamenty wywołują spore wątpliwości, są wnikliwie badane przez sądy. Trzeba się liczyć z tym, że w razie sporu niezadowoleni z treści testamentu członkowie rodziny mogą go z tego powodu próbować podważyć.

Zapis zwykły a zapis windykacyjny

Była już mowa o tym, że w testamencie można zapisać określony składnik majątku wskazanej w nim osobie. Jeśli w ten sposób rozdysponowano prawie cały spadek, to wskazane osoby należy traktować jako spadkobierców.

Czym się różni zapis zwykły od zapisu windykacyjnego i jak napisać testament z zapisem?

Zapis zwykły to zobowiązanie spadkobiercy do spełnienia określonego świadczenia majątkowego (np. przeniesienia własności samochodu) na rzecz określonej osoby (zapisobiercy). Uprawniona z zapisu zwykłego osoba nie staje się automatycznie właścicielem tej rzeczy. Może żądać wykonania zapisu od spadkobiercy. Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej.

Z punktu widzenia osoby, która ma dostać w testamencie określoną rzecz, lepszy od zapisu zwykłego jest zapis windykacyjny. Polega on na tym, że już z chwilą śmierci spadkodawcy, na uprawnioną osobę przechodzi własność rzeczy lub prawa. W ten sposób można np. zapisać przedsiębiorstwo. Dzięki temu po śmierci spadkobiercy, działalność jego przedsiębiorstwa może być bez większych perturbacji kontynuowana. Zapis windykacyjny wymaga jednak formy aktu notarialnego.

Wydziedziczenie w testamencie

Co, jeśli w testamencie zostanie pominięta najbliższa rodzina? Zstępni (czyli potomkowie), małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy dziedziczyliby, gdyby testamentu nie było, mają prawo do zachowku. Zachowek muszą im wypłacić spadkobiercy. Ile wynosi zachowek?

Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, to zachowek wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W pozostałych przypadkach jest to ½ udziału spadkowego.

Pozbawienie w testamencie prawa do zachowku to wydziedziczenie. Jak napisać testament z wydziedziczeniem? Trzeba wskazać w treści testamentu, kogo się wydziedzicza i z jakiego konkretnie powodu. Wydziedziczenie w testamencie jest możliwe tylko wtedy, gdy członek rodziny:

• wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; lub
• dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; lub
• uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Rodzaje testamentów

Ważny testament można sporządzić na kilka sposobów. W zależności od tego, jak sporządzono testament, wyróżniamy:

• testament odręczny (tzw. holograficzny) - napisany samodzielnie przez spadkodawcę,
• testament notarialny - sporządzony przez notariusza,
• testament allograficzny - gdy spadkodawca ustnie w obecności urzędnika i dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę, spisany następnie w protokole i podpisany,
• testament ustny - wygłoszony w obecności trzech świadków, gdy istnieje obawa rychłej śmierci.

Są też szczególne testamenty (wojskowe, podróżne sporządzone na statku morskim lub w samolocie) - które mogą być sporządzone tylko w szczególnych okolicznościach.

Czy warto sporządzić testament notarialny?

Sporo osób decyduje się na sporządzenie testamentu notarialnego. Dlaczego warto sporządzić testament w formie aktu notarialnego?

• mniejsze ryzyko, że testament będzie nieważny czy nieskuteczny - bo za jego treść odpowiada notariusz;
• oryginał pozostaje w kancelarii notarialnej, jest więc lepiej zabezpieczony przed zgubieniem czy zniszczeniem;
• informacja o testamencie jest wpisywana do Notarialnego Rejestru Testamentów, łatwo więc będzie sprawdzić po śmierci spadkodawcy, czy w którejś z kancelarii notarialnych został sporządzony testament.

Podsumowanie

Samodzielne napisanie ważnego testamentu nie jest trudne. Trzeba pamiętać o napisaniu całości pismem ręcznym, wskazaniu w nim spadkobierców, zamieszczeniu daty i podpisaniu testamentu. Testament odręczny nie jest "mniej ważny" od testamentu notarialnego. Ten drugi ma jednak wiele zalet, warto więc rozważyć skorzystanie z usług notariusza.