Zagraniczny spadek - jakie formalności?

Nabycie spadku oznacza konieczność załatwienia formalności spadkowych. W praktyce odziedziczony majątek może jednak pochodzić nie tylko od polskiego spadkodawcy – jak w takiej sytuacji wypełnić wszystkie obowiązki spadkowe? Czy zagraniczny spadek trzeba zgłaszać do Urzędu Skarbowego? Wyjaśniamy.

Nabycie spadku i obowiązki spadkobiercy

Powołanie kogoś do dziedziczenia, na mocy ustawy lub pozostawionego testamentu, nie oznacza, że dana osoba będzie spadkobiercą. Polskie prawo przewiduje bowiem możliwość odrzucenia spadku w terminie 6 miesięcy, licząc od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania do spadku (najczęściej jest to dzień śmierci spadkodawcy). Jeśli spadek odrzucimy, wówczas nie dochodzi do żadnego dziedziczenia, jeśli go jednak przyjmiemy, to wtedy stajemy się spadkobiercą – osobą, która nabywa majątek po zmarłym. Przyjęcie spadku może więc nastąpić automatycznie, bez potrzeby podejmowania jakichkolwiek czynności: stanie się tak, gdy minie 6-miesięczny termin na odrzucenie spadku.

Nabycie spadku powinno iść w parze z formalnym potwierdzeniem praw do odziedziczonego majątku. Ustawodawca nie wprowadza jednak żadnego terminu, w którym należałoby podjąć odpowiednie czynności w tym zakresie, co oznacza, że spadkobierca może potwierdzić swoje prawa nawet wiele lat po tym, jak odziedziczył cudzy majątek. Teoretycznie niezałatwienie formalności spadkowych względem danej osoby może nie nastąpić w ogóle, obowiązek ten spadnie jednak na potomstwo takiego spadkobiercy – prędzej czy później trzeba więc będzie uregulować sprawy spadkowe.

Potwierdzenie praw do spadku w Polsce może nastąpić na dwa odrębne sposoby:

• poprzez uzyskanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia – tylko gdy uda nam się zgromadzić w kancelarii wszystkich spadkobierców ustawowych i testamentowych,
• poprzez uzyskanie prawomocnego sądowego postanowienia w sprawie stwierdzenia nabycia spadku.

Po dokonaniu oficjalnego potwierdzenia praw do spadku względem spadkobierców powstaje obowiązek podatkowy. Dotyczy to także sytuacji, w której dana osoba może skorzystać ze zwolnienia podatkowego – w tym celu w ciągu 6 kolejnych miesięcy trzeba złożyć druk SD-Z2 do właściwego urzędu skarbowego.

Zagraniczny spadek i prawo właściwe

W skład masy spadkowej mogą wchodzić środki pochodzące z zagranicy – dotyczy to zarówno części, jak i całości spadku. Dodatkowo spadkodawca mógł wybrać prawo obcego kraju, które będzie regulowało kwestie dziedziczenia. Taka sytuacja pojawia się najczęściej wtedy, gdy zmarły miał co najmniej dwa obywatelstwa i w pozostawionym przez siebie testamencie zdecydował się na wybór prawa obcego regulującego zasady dziedziczenia. Każdy obcy element w sprawach spadkowych przesądza o tzw. transgraniczności dziedziczenia, co w praktyce oznacza stosowanie innych zasad przy potwierdzaniu praw do nabywanego majątku po zmarłej osobie (dotyczy to także zobowiązań spadkodawcy).

Oczywiście spadkodawca, który na co dzień żyje w innym kraju, jeszcze za życia może ustalić, że jego majątek będzie podlegał dziedziczeniu na podstawie przepisów prawa polskiego. Taka możliwość pojawi się wtedy, gdy w pozostawionym testamencie znajdzie się odpowiedni zapis regulujący tę kwestię.

Potwierdzenie praw do spadku przy dziedziczeniu zagranicznym odbywa się z reguły przed sądem. W takim przypadku zastosowanie znajduje postępowanie transgraniczne. Zgodnie z regulacją zawartą w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 roku w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego sprawy spadkowe podlegają pod regulację prawną tego kraju, w którym spadkodawca miał miejsce zwykłego pobytu w chwili śmierci – pod warunkiem że sam nie uregulował tej kwestii w odrębny sposób.

Przykład 1.

Spadkodawca mieszkał na stałe w Hiszpanii, na pół roku przed swoją śmiercią postanowił jednak przeprowadzić się do Niemiec, gdzie ostatecznie zmarł. Nie pozostawił po sobie żadnego testamentu, zaś jego spadkobiercami będą osoby posiadające obywatelstwo polskie i hiszpańskie. Jakie prawo będziemy stosować do załatwienia formalności spadkowych?

W tym przypadku będzie to prawo niemieckie, ponieważ spadkodawca w chwili swojej śmierci miał miejsce zwykłego pobytu w Niemczech.

Przykład 2.

Spadkodawca mieszkał na stałe we Francji i posiadał trzy obywatelstwa – polskie, francuskie i włoskie. W pozostawionym przez siebie testamencie zaznaczył, że dziedziczenie jego majątku ma następować na podstawie prawa polskiego (testament był sporządzony zgodnie z wymogami prawa francuskiego). Które prawo będzie właściwe do uregulowania kwestii spadkowych po tej osobie? Będzie to prawo polskie, ponieważ zostało to wyrażone w testamencie; przesłanka ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy nie znajdzie zastosowania.

Zagraniczne postępowanie spadkowe

Jeśli w danym przypadku zastosowanie znajdzie ustawodawstwo państwa obcego, spadkobiercy będą musieli potwierdzić swoje prawa do spadku zgodnie z regulacjami konkretnego kraju. W praktyce może to oznaczać brak możliwości odrzucenia spadku lub stosowanie zupełnie innych terminów na podejmowanie czynności spadkowych niż te, które obowiązują w Polsce. Przy dziedziczeniu zagranicznym nie zawsze będzie możliwe skorzystanie ze wsparcia notariusza – nie w każdym kraju znajdziemy bowiem przedstawicieli takiego zawodu. Znacznie częściej zagraniczne sprawy spadkowe są załatwiane w sądach obcych krajów, co niestety wymaga uzyskania pomocy prawnej już na etapie inicjowania danej sprawy.

Nieco inaczej przedstawia się kwestia transgranicznego postępowania spadkowego, a więc takiego, w którym dochodzi do powstania kilku spadkowych elementów zagranicznych. Możliwe jest bowiem, że spadkodawca posiadał zupełnie inne obywatelstwo niż jego spadkobiercy, miejsce zamieszkania w innym kraju, zaś część lub całość masy spadkowej znajduje się na terenie jeszcze innego państwa. W takiej sytuacji sądem właściwym do rozpoznania sprawy będzie sąd miejsca zwykłego pobytu zmarłego, prawem właściwym będzie natomiast prawo tego kraju, w którym zmarły miał miejsce zwykłego pobytu tuż przed swoją śmiercią. Pamiętajmy jednak, że powyższa zasada dotyczy wyłącznie spadków otwartych po 17 sierpnia 2015 roku. Jeśli chodzi o masy spadkowe pozostawione przed tą datą, prawem właściwym jest co do zasady prawo polskie, zaś prawem właściwym do uregulowania formalności spadkowych jest prawo ojczyste spadkodawcy.

Przykład 3.

Spadkodawca zmarł 1 lipca 2016 roku i na stałe mieszkał w Norwegii, do tej pory jego spadkobiercy nie uregulowali spraw spadkowych. Zmarły nie pozostawił po sobie żadnego testamentu, zaś jego majątek jest częściowo w Norwegii i częściowo w Polsce. Które prawo będzie właściwe do załatwienia spraw spadkowych w tym przypadku? Będzie to prawo norweskie jako prawo ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.

Przykład 4.

Spadkodawca posiadający wyłącznie obywatelstwo polskie zmarł 15 sierpnia 2015 roku i na stałe mieszkał w Grecji, do tej pory jego spadkobiercy nie uregulowali spraw spadkowych. Zmarły nie pozostawił po sobie żadnego testamentu, jednak na rok przed swoją śmiercią przeprowadził się do Rumunii, gdzie ostatecznie zmarł. Które prawo będzie właściwe do uregulowania spraw spadkowych w tym przypadku? Będzie to prawo polskie, ponieważ spadek został otwarty przed 17 sierpnia 2015 roku, a więc decydujące znaczenie ma tutaj prawo ojczyste spadkodawcy.

Zagraniczne postępowanie spadkowe, podobnie jak polskie, ma na celu formalne potwierdzenie praw do spadku określonych osób. Sąd po przeprowadzeniu właściwego postępowania wydaje orzeczenie, które staje się dokumentem pozwalającym legitymować się spadkobiercom przy dokonywaniu wszelkich czynności związanych z rozporządzaniem odziedziczonym majątkiem zmarłego. Potwierdzenie praw do spadku jest więc konieczne, aby spadkobierca mógł rzeczywiście korzystać z majątku, który otrzymał od zmarłego – np. sprzedać odziedziczoną nieruchomość, zastawić ją lub przekazać w darowiźnie.

Spadkobiercy mogą starać się o tzw. europejskie poświadczenie spadkowe – urzędowy dokument, który potwierdzi status spadkobiercy, wykonawcy testamentu lub zarządcy spadku. EPS jest wydawane przez sąd w kraju UE, który ma uprawnienia do orzekania w sprawie spadkowej lub przez inny właściwy organ (najczęściej będzie to notariusz) – w tym kraju.

Podsumowanie

Załatwienie formalności spadkowych przy dziedziczeniu zagranicznym wymaga ustalenia w pierwszej kolejności prawa właściwego dla sprawy spadkowej. Następnie spadkobierca musi sięgnąć do przepisów odpowiedniego kraju, aby sprawdzić, czy potwierdzenie praw do spadku ma nastąpić na drodze postępowania sądowego, czy też formalności mogą być załatwione na drodze urzędowej.