Dział spadku, czyli jak podzielić spadek między spadkobierców?

W większości przypadków spadek dziedziczony jest przez kilka osób, np. małżonka i dzieci. Każdy ze spadkobierców nabywa określony udział w spadku - np. w wysokości ⅓ spadku. Tym samym staje się po prostu współwłaścicielem spadku. Aby spadkobiercy zostali wyłącznymi właścicielami ściśle określonych rzeczy należących do spadku, należy dokonać jego podziału. Jak przeprowadzić dział spadku? Ile to kosztuje?

Czym jest dział spadku?

Wbrew dość powszechnemu przekonaniu dziedziczenie nie polega na tym, że poszczególni spadkobiercy otrzymują konkretnie wskazany składnik majątku spadkodawcy. Spadkobiercy otrzymują, każdy w określonej części, całą masę spadkową. Zatem, aby zlikwidować stan współwłasności spadku, konieczne jest przeprowadzenie działu spadku.

Dział spadku skutkuje więc tym, że spadkobiercy, którzy do tej pory byli współwłaścicielami całego spadku, stają się wyłącznymi właścicielami poszczególnych składników majątku tworzących spadek.

Dział spadku - czy jest obowiązkowy?

Czy dział spadku jest obowiązkowy? Nie. Czy warto go zrobić? Tak i lepiej zrobić to możliwie szybko, najlepiej po zakończeniu formalności związanych ze stwierdzeniem dziedziczenia.

Stan współwłasności prędzej czy później i tak przestanie istnieć. W którymś momencie współwłaściciel (tu: spadkobierca) bądź jego następcy prawni będą z różnych powodów zmęczeni stanem współwłasności. Współwłasność spadku wiąże się z koniecznością uzgadniania stanowiska w bardzo wielu kwestiach, np. w zakresie sprzedaży jakiegoś składnika majątku, zarządzania odziedziczoną nieruchomością wspólną, dogadywania się, który spadkobierca ma w danym momencie korzystać z samochody pozostawionego przez spadkodawcę itp.

Przykład 1.

Spadkodawca pozostawił w spadku dom, samochód i 50 tys. oszczędności. Do spadku powołana została 3 dzieci zmarłego, udział każdego spadkobiercy to ⅓ spadku. Każdy spadkobierca jest współwłaścicielem każdego z tych składników majątku (po ⅓ samochodu, po ⅓ nieruchomości, po ⅓ oszczędności). Spadkobiercy muszą ze sobą współdziałać, dopuszczać siebie nawzajem do posiadania danej rzeczy itp. W sytuacji gdy jeden ze spadkobierców chce stać się wyłącznym właścicielem samochodu, drugi wyłącznym właścicielem domu, itp. - trzeba podzielić spadek.

Dział spadku - dwa sposoby

Dział spadku może nastąpić na dwa sposoby:

• na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź
• na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Z oczywistych względów umowa wchodzi w grę tylko wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy po pierwsze chcą spadek podzielić, po drugie są zgodni co do tego, w jaki sposób taki podział powinien być dokonany.

Natomiast tryb sądowy wchodzi w grę w dwóch przypadkach. Po pierwsze, co jest oczywiste, gdy spadkobiercy nie są w stanie dojść do porozumienia w tej kwestii. Po drugie, gdy są zgodni co do podziału spadku, ale chcą przeprowadzić sprawę w sądzie m.in. z powodu niższych kosztów, które się z tym wiążą.

Dział spadku w sądzie

Jeśli spadkobiercy chcą podzielić spadek w sądzie, muszą złożyć i opłacić wniosek. Właściwym do rozstrzygnięcia tej sprawy będzie sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy. Jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, właściwy będzie sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Pełny czy częściowy dział spadku?

Sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek. Jednakże z ważnych powodów może być ograniczony do części spadku. Takiego ograniczenia nie ma przy dziale umownym - umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do części spadku (nie wymaga się w tym wypadku, by dział częściowy musiał być uzasadnionych jakimś ważnym powodem).

Dział spadku obejmuje jedynie aktywa, rzeczy, prawa. W trakcie działu spadku nie są dzielone długi spadkowe. Odpowiedzialność wobec wierzycieli za długi spadkowe i spłata należności następuje zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego.

Koszty: Umowny dział spadku

Dział spadku może nie kosztować nic, a może też wiązać się z dużymi opłatami. Wszystko zależy od tego, co wchodzi w skład spadku oraz czy spadek jest dzielony w drodze umowy czy w trybie sądowym.

Jeśli do spadku nie wchodzi nieruchomość ani przedsiębiorstwo, to umowa w sprawie działu spadku może być zawarta w dowolnej formie. Nie musi mieć formy aktu notarialnego. Zawsze warto jednak zrobić to co najmniej na piśmie.

Przykład 2.

Do spadku wchodzi samochód o wartości 50 tys. zł i oszczędności w kwocie 30 tys. zł. Spadek dziedziczy 2 spadkobierców, w równych częściach. Spadkobiercy mogą podpisać umowę o dział spadku. Mogą np. umówić się, spadkobierca A otrzyma na wyłączną własność oszczędności (50 tys. zł), a spadkobierca B - samochód (o wartości 30 tys. zł). Z umowy może wynikać, że spadkobierca B będzie musiał dopłacić spadkobiercy A kwotę 10 tys. zł. Wartość spadku wynosi 80 tys. zł, co oznacza, że spadkobierca A i spadkobierca B powinni otrzymać składniki o wartości 40 tys. zł - bo każdemu należy się połowa spadku. Taka umowa nic nie kosztuje, jeśli będzie spisana np. w formie pisemnej.

Koszty pojawiają się wtedy, gdy strony chcą albo muszą wybrać formę aktu notarialnego dla umowy o dział spadku.

Dział spadku - kiedy u notariusza?

Kiedy umowa o dział spadku musi być zawarta u  notariusza? Mowa o tym w art. 1037 Kodeksu cywilnego:

• jeżeli do spadku należy nieruchomość,
• jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo, a w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość (w pozostałych przypadkach dział spadku obejmujący przedsiębiorstwo wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi).

Można oczywiście uniknąć notariusza, decydując się na sądowy dział spadku.

Koszty: sądowy dział spadku

Najtaniej dział spadku wychodzi wtedy, gdy w jego skład nie wchodzi nieruchomość, a spadkobiercy potrafią się porozumieć i podzielić spadek w umowie między sobą, bez udziału notariusza. Taka umowa nic nie kosztuje.

Jeśli do spadku wchodzi nieruchomość, to tańszy jest sądowy dział spadku. Minusem tego rozwiązania jest czas - na sprawę w sądzie trzeba poczekać, dział spadku w drodze umowy można zrobić niemal od ręki.

Ile kosztuje sądowy dział spadku? Przede wszystkim koszt sprawy w sądzie nie jest związany z wartością spadku. Opłata sądowa, którą trzeba wnieść od wniosku o dział spadku jest stała - wynosi 500 zł, a gdy spadkobiercy złożą zgodny wniosek podział - tylko 300 zł. Jeśli dział spadku połączony jest ze zniesieniem współwłasności, wówczas opłata sądowa wynosi odpowiednio 1.000 zł albo 600 zł.

Niezależnie zatem od wartości spadku, opłata sądowa (która stanowi najczęściej niemal całkowity koszt w takim postępowaniu), nie wyniesienie nigdy więcej niż 1 tys. zł.

Porównanie kosztów: dział spadku sądowy i notarialny

Dla uproszczenia przyjmijmy, że do spadku wchodzi wyłącznie nieruchomość o wartości 200 tys. zł oraz oszczędności i dwa samochody o łącznej wartości 200 tys. zł. Jest dwóch spadkobierców, którzy dziedziczą w równych częściach. Są oni zgodni co do działu spadku.

Spadkobierca A chce otrzymać nieruchomość, spadkobierca B samochody i gotówkę. Z uwagi na to, że do spadku wchodzi nieruchomość, umowny dział całego spadku wymaga formy aktu notarialnego. Strony mogę jednak wybrać podział sądowy. W opisanej sytuacji dział spadku wiąże się z kosztami:

• sądowy dział spadku - opłata sądowa 500 zł albo 300 zł jeśli zostanie załączony do wniosku projekt zgodnego działu spadku,
• notarialny dział spadku - maksymalna taksa notarialna wyniesie w tym przypadku 2.370 zł netto, z podatkiem Vat - 2.915,10 zł (do tego jeszcze koszty wypisów aktu notarialnego, w zależności od ich ilości).