Podział spadku pomiędzy spadkobiercami – możliwe podatki

W momencie nabycia spadku spadkobiercy stają się współwłaścicielami majątku wchodzącego w skład masy spadkowej. Kolejną czynnością prawną, którą osoby dziedziczące mogą podjąć, jest podział spadku pomiędzy poszczególnych spadkobierców. W związku z tym mogą pojawić się określone skutki podatkowe w zależności od sposobu dokonania podziału.

Podział spadku i nieodpłatne zniesienie współwłasności

Zgodnie z art. 922 Kodeksu cywilnego przez spadkobranie należy rozumieć przejście praw i obowiązków majątkowych zmarłego z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób. Stosownie do art. 925 w zw. z art. 924 kc spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy.

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.

Zgodnie z zapisem art. 1037 § 1 kc dział spadku może nastąpić na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców. Zatem do momentu zniesienia współwłasności lub dokonania działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w skład spadku. Na podstawie art. 1038 § 1 kc sądowy dział spadku powinien obejmować cały spadek.

Umowny dział spadku może objąć cały spadek lub być ograniczony do jego części.

Dział spadku jest zatem instytucją odrębną od dziedziczenia (nabycia spadku), którą mogą, ale nie muszą dokonać spadkobiercy po nabyciu spadku. Do momentu działu spadku spadkobiercy są współwłaścicielami rzeczy i praw wchodzących w jego skład. Wskutek podziału poszczególni spadkobiercy stają się podmiotami wyłącznie uprawnionymi względem przyznanych im praw majątkowych stanowiących do tego momentu przedmiot wspólności.

Tak więc na skutek działu spadku następuje „konkretyzacja” składników masy spadkowej przypadających poszczególnym spadkobiercom. Jeżeli w drodze działu spadku będąca jego przedmiotem nieruchomość przypada jednemu lub kilku spadkobiercom z obowiązkiem spłaty pozostałych, to nabycie w drodze działu spadku w części przekraczającej udział posiadany w spadku należy traktować jako nowe nabycie.

Natomiast zgodnie z art. 195 kc przez współwłasność należy rozumieć stan, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom. W konsekwencji każdemu ze współwłaścicieli przysługują wszystkie uprawnienia składające się na własność. Z kolei niepodzielność oznacza, że każdemu ze współwłaścicieli przysługuje prawo do całej rzeczy, a nie do jej części odpowiadającej udziałowi.

W myśl art. 210 kc każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności. Może ono nastąpić w drodze umowy między współwłaścicielami albo, w braku zgody między nimi, na podstawie orzeczenia sądu.

W ramach wymienionych trybów ustawodawca przewiduje trzy sposoby zniesienia współwłasności:

1. podział rzeczy wspólnej, czyli np. podzielenie jednej nieruchomości na kilka mniejszych (tzw. podział fizyczny);
2. przyznanie rzeczy jednemu lub niektórym ze współwłaścicieli;
3. sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny).

Warto także dodać, że przepisy prawa nie określają żadnego terminu, w którym należy przeprowadzić dział spadku. Stan współwłasności masy spadkowej będzie zatem trwać do momentu, w którym jeden ze współwłaścicieli nie zgłosi żądania przeprowadzenia podziału.

Odpłatny dział spadku i zniesienie współwłasności

W sytuacji gdy spadkobiercy podejmą decyzję o dokonaniu działu spadku i zniesienia współwłasności z obowiązkiem spłat lub dopłat, pojawia się obowiązek w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych.

Opodatkowaniu podatkiem PCC podlegają bowiem umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat.

Jak stanowi art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (ustawy PCC) obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, a stosownie do jej art. 4 pkt 5 przy umowie o dział spadku lub o zniesienie współwłasności ciąży on na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ww. ustawy podstawę opodatkowania stanowi przy umowie o zniesienie współwłasności lub o dział spadku wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku.

Stosownie natomiast do art. 7 ust. 1 pkt 2 cyt. ustawy stawki podatku wynoszą od umów o dział spadku, o zniesienie współwłasności:

1. przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – 2%;
2. przy przeniesieniu własności innych praw majątkowych – 1%.

Przykład 1.

Trzech spadkobierców nabyło w spadku nieruchomość po zmarłym ojcu. Postanowili oni dokonać działu spadku w ten sposób, aby cała nieruchomość stała się własnością jednego z nich z obowiązkiem dokonania spłaty pozostałych dwóch. Każdy z nich miał otrzymać po 40 000 zł tytułem spłaty. W tym przypadku spadkobierca otrzymujący cały spadek ma obowiązek zapłacenia z tego tytułu 2-procentowego podatku PCC od każdej dokonanej spłaty oraz musi w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego złożyć zeznanie PCC-3.

Nieodpłatny dział spadku i zniesienie współwłasności

Zgodnie z art. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn (ustawy SD) wśród czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn wymieniono nieodpłatne zniesienie współwłasności.

Biorąc powyższe pod uwagę, należy stwierdzić, że dział spadku jako czynność niewymieniona w art. 1 ustawy SD nie podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn.

Podatkowi od spadków i darowizn podlega natomiast zniesienie współwłasności dokonane poprzez przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli bez spłat i dopłat albo podział rzeczy bez dopłat polegający na przyznaniu każdemu (lub niektórym) ze współwłaścicieli wyodrębnionej jej części.

Jednocześnie, jak podaje art. 4 ust. 1 pkt 15 ustawy SD, zwalnia się od podatku nabycie przez osoby zaliczone do I grupy podatkowej własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności. 

Przykład 2.

Trzech spadkobierców nabyło po swojej zmarłej matce dwa samochody osobowe. Postanowili oni dokonać działu spadku i nieodpłatnego zniesienia współwłasności. W takim przypadku nie wystąpi obowiązek zapłaty podatku od spadków i darowizn, gdyż jest to czynność prawna zwolniona od podatku.

Podsumowując treść naszych rozważań, możemy wskazać, że skutki podatkowe dokonanego podziału spadku pomiędzy spadkobiercami zależą od tego, czy czynność ta ma mieć charakter odpłatny, czy też nieodpłatny. W zależności od przyjętego rozwiązania może wystąpić podatek od czynności cywilnoprawnych lub podatek od spadków i darowizn.