Darowizna w rodzinie

Przekazywanie darowizn członkom rodziny jest zjawiskiem częstym, dyktowanym z reguły troską o osoby bliskie i chęcią ich wsparcia materialnego. Obdarowani muszą jednak dzielić się z fiskusem, płacąc stosowny podatek. jak opodatkowana jest darowizna?

Umowa darowizny (art. 888–902 Kodeksu cywilnego)

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Polegać to może na przekazaniu obdarowanemu rzeczy ruchomej, nieruchomości lub określonej sumy pieniężnej.

Warto podkreślić, że choć w następstwie umowy darowizny następuje przysporzenie majątkowe tylko po jednej stronie, bez ekwiwalentu – tzn. darczyńca nie otrzymuje od obdarowanego niczego w zamian za swoje świadczenie – darowizna pozostaje umową, a zatem do jej zawarcia konieczna jest zgoda obu stron, nie tylko darczyńcy, lecz również obdarowanego, który może darowiznę przyjąć albo odmówić przyjęcia.

Oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej – jak w przypadku darowania nieruchomości, co zawsze musi nastąpić w formie aktu notarialnego, pod rygorem nieważności.

Przykład

1 lipca ojciec oświadczył synowi, że daruje mu swój złoty zegarek będący pamiątką rodzinną. Na tę okoliczność nie spisano aktu notarialnego. Przekazanie zegarka synowi nastąpiło 5 lipca. Zatem umowa darowizny stała się ważna 5 lipca.

Odwołanie darowizny

Jeszcze niewykonana darowizna może zostać odwołana, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Można również odwołać darowiznę już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności – chyba że darczyńca obdarowanemu przebaczył.

Opodatkowanie darowizny

W praktyce mamy najczęściej do czynienia z darowizną jako wyrazem uczuć (miłości, przyjaźni) łączących osoby sobie bliskie, w tym członków rodziny. Darowizny przekazywane są również na określone cele, które darczyńca uznaje za godne poparcia, np. pomoc osobom dotkniętym nieszczęściami takimi jak choroba czy niedostatek. Mając na względzie wspomniane motywacje darczyńców, ustawodawca zróżnicował zasady opodatkowania darowizn, uzależniając je od tego, jaka więź łączy strony omawianej umowy. Odnośne regulacje zawarto w Ustawie z dnia 28 lipca 1983 roku o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2021 r. poz. 1043).

Podstawa opodatkowania

Podstawę opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn (dalej „podatek”) stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw. czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.

Kwoty wolne od podatku

Opodatkowaniu podlega nabycie przez obdarowanego, od jednej osoby, własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej:

• 9637 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
• 7276 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
• 4902 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

Jeśli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie.

Darowizna a grupy podatkowe

Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:

• do grupy I – małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów;
• do grupy II – zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych;
• do grupy III – innych nabywców.

Za rodziców w rozumieniu ustawy uważa się również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych. Zstępni to ponadto osoby przebywające – obecnie lub kiedyś – w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w Ustawie z dnia 9 czerwca 2011 roku o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz.U. z 2020 r. poz. 821 oraz z 2021 r. poz. 159), natomiast wstępni – odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

Wysokość podatku

Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca. Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku według następujących skal:

Nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny podlega opodatkowaniu według stawki 20%, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.

Jak widać, warunki opodatkowania poszczególnych grup podatkowych różnią się, przy czym są one najkorzystniejsze dla osób zaliczonych do I grupy, a najmniej korzystne – dla osób z grupy III. Podsumować można to w skrócie w ten sposób, że im bliższa więź rodzinna, tym mniejszy podatek.