Darowizna w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej
Darowizny pomiędzy członkami rodziny są praktyką często spotykaną i jak najbardziej legalną. Specyficzną odmianą tego postępowania jest darowizna, w której stronami są małżonkowie. W jakiej relacji prawnej pozostaje umowa takiej darowizny w odniesieniu do ustrojów wspólności małżeńskiej – piszemy na ten temat poniżej w artykule.
Darowizna między małżonkami – podstawy prawne
Omawiając problematykę darowizny w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej, będziemy odwoływać się do następujących aktów prawnych:
Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, zwanej dalej „kc”;
Ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, zwanej dalej „kro”.
Pojęcie darowizny w kontekście umowy między małżonkami
Czy przepisy prawa określają w sposób odrębny pojęcie darowizny między małżonkami? Odpowiedź brzmi – nie. Oznacza to zatem, że w odniesieniu do darowizny, której stronami są małżonkowie, mają zastosowanie ogólne unormowania prawa określone w art. 888-902 kc.
Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.
Darowizna ma więc nieodpłatny charakter, w której darczyńca dokonuje określonego świadczenia na rzecz obdarowanego, uszczuplając tym samym swój majątek, przy czym obdarowany nie jest zobowiązany do realizacji żadnego świadczenia wzajemnego.
Darowizna jest zatem ważna, mimo braku aktu notarialnego, z chwilą przekazania prawa własności na osobę obdarowaną.
Darowizna między małżonkami w przypadku wspólności majątkowej
W myśl postanowień art. 31 § 1 kro z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, czyli tzw. wspólność ustawowa, która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Natomiast przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
kwoty składek odprowadzanych do OFE zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.
Wspólność ustawowa oznacza, że małżonkowie nie mogą dokonywać darowizny z majątku wspólnego, którego są właścicielami w tym samym stopniu. Cytowany przepis zawiera także wzmiankę dotyczącą przedmiotów niestanowiących wspólności majątkowej. Zgodnie z art. 33 kro do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Darowizna z majątku osobistego jednego małżonka do majątku tego samego rodzaju drugiego małżonka
Darowizna z majątku osobistego jednego małżonka do majątku osobistego drugiego małżonka jest całkowicie dopuszczalna – można w tym przypadku dokonywać bezpłatnych przeniesień składników majątkowych na podstawie umowy darowizny zawartej na zasadach ogólnych przewidzianych w kc. Zakresem tej umowy będą objęte przedmioty i prawa wyszczególnione w art. 33 kro. W odniesieniu do omawianego typu darowizn stosuje się podobne rozwiązania jak w przypadku istnienia rozdzielności majątkowej.
Dokonanie darowizny z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jednego z małżonków
Darowizna z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jest dozwolona, przy czym istnieje tutaj możliwość zakwalifikowania takiej czynności jako podział majątkowy, co z kolei jest niedopuszczalne w świetle odnośnych postanowień kro.
„W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”.
W pewnych okolicznościach może powstać więc prawdopodobieństwo uznania darowizny za nieważną.
Warto też odwołać się do orzecznictwa Sądu Najwyższego (SN), w którym potwierdzono dopuszczalność rozporządzenia przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka.
Dopuszczalność darowizny z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego małżonków
Dopuszczalność darowizny z majątku osobistego do majątku wspólnego budzi spore wątpliwości, jeżeli uwzględni się charakterystykę prawną majątku wspólnego. W majątku tym bowiem, ze względu na bezudziałowość, nie można wyodrębnić części należącej do danego małżonka – majątek ten nadal pozostaje wspólnym.
W powyższym przypadku nie można potraktować przeniesienia określonego składnika majątku prywatnego do majątku wspólnego jako darowizny. Występuje tutaj natomiast inny mechanizm prawny – chodzi mianowicie o dokonanie nakładów w obrębie majątku wspólnego.
Darowizna w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej – podsumowanie
Przepisy prawa cywilnego i rodzinnego nie określają odrębnych procedur dotyczących darowizn w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej – stosuje się w tym przypadku ogólne zasady kc. Aby właściwie postępować w tym zakresie, należy zapoznać się z definicją pojęcia wspólności ustawowej oraz majątku osobistego małżonka, które zawarto w kro. Darowizna dokonywana między małżonkami z ich majątków osobistych jest w pełni dopuszczalna. Darowizna z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jest także dozwolona, przy czym trzeba tu pamiętać o pewnych zastrzeżeniach. Darowizna z majątku osobistego do majątku wspólnego jest natomiast rozwiązaniem wykraczającym poza formułę przyjętą dla tego rodzaju czynności prawnych.
