Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Darowizna w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej

Darowizny pomiędzy członkami rodziny są praktyką często spotykaną i jak najbardziej legalną. Specyficzną odmianą tego postępowania jest darowizna, w której stronami są małżonkowie. W jakiej relacji prawnej pozostaje umowa takiej darowizny w odniesieniu do ustrojów wspólności małżeńskiej – piszemy na ten temat poniżej w artykule.

Darowizna między małżonkami – podstawy prawne

Omawiając problematykę darowizny w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej, będziemy odwoływać się do następujących aktów prawnych:

Pojęcie darowizny w kontekście umowy między małżonkami

Czy przepisy prawa określają w sposób odrębny pojęcie darowizny między małżonkami? Odpowiedź brzmi – nie. Oznacza to zatem, że w odniesieniu do darowizny, której stronami są małżonkowie, mają zastosowanie ogólne unormowania prawa określone w art. 888-902 kc.

Art. 888 § 1 kc

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Darowizna ma więc nieodpłatny charakter, w której darczyńca dokonuje określonego świadczenia na rzecz obdarowanego, uszczuplając tym samym swój majątek, przy czym obdarowany nie jest zobowiązany do realizacji żadnego świadczenia wzajemnego. 

Zgodnie z art. 890 § 1 kc oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

Darowizna jest zatem ważna, mimo braku aktu notarialnego, z chwilą przekazania prawa własności na osobę obdarowaną.

Darowizna między małżonkami w przypadku wspólności majątkowej

W myśl postanowień art. 31 § 1 kro z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa, czyli tzw. wspólność ustawowa, która obejmuje przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Natomiast przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

  • pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

  • dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

  • środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków; 

  • kwoty składek odprowadzanych do OFE zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a Ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.

Wspólność ustawowa oznacza, że małżonkowie nie mogą dokonywać darowizny z majątku wspólnego, którego są właścicielami w tym samym stopniu. Cytowany przepis zawiera także wzmiankę dotyczącą przedmiotów niestanowiących wspólności majątkowej. Zgodnie z art. 33 kro do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

  1. przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

  2. przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

  3. prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

  4. przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

  5. prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

  6. przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

  7. wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

  8. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

  9. prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

  10. przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W związku z takim zdefiniowaniem wspólności majątkowej i majątku osobistego małżonka darowizna może polegać na przeniesieniu składnika majątkowego z majątku osobistego jednego małżonka do majątku tego rodzaju drugiego małżonka. Możliwa jest również darowizna z majątku wspólnego do majątku osobistego jednego małżonka.

Darowizna z majątku osobistego jednego małżonka do majątku tego samego rodzaju drugiego małżonka

Darowizna z majątku osobistego jednego małżonka do majątku osobistego drugiego małżonka jest całkowicie dopuszczalna – można w tym przypadku dokonywać bezpłatnych przeniesień składników majątkowych na podstawie umowy darowizny zawartej na zasadach ogólnych przewidzianych w kc. Zakresem tej umowy będą objęte przedmioty i prawa wyszczególnione w art. 33 kro. W odniesieniu do omawianego typu darowizn stosuje się podobne rozwiązania jak w przypadku istnienia rozdzielności majątkowej.

Dokonanie darowizny z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jednego z małżonków

Darowizna z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jest dozwolona, przy czym istnieje tutaj możliwość zakwalifikowania takiej czynności jako podział majątkowy, co z kolei jest niedopuszczalne w świetle odnośnych postanowień kro.

Art. 35 kro

„W czasie trwania wspólności ustawowej żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego. Nie może również rozporządzać ani zobowiązywać się do rozporządzania udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie mu w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku”.

W pewnych okolicznościach może powstać więc prawdopodobieństwo uznania darowizny za nieważną.

Warto też odwołać się do orzecznictwa Sądu Najwyższego (SN), w którym potwierdzono dopuszczalność rozporządzenia przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka.

W uchwale składu 7 sędziów z 10 kwietnia 1991 roku (III CZP 76/90 OSNCP 1991, nr 10-12, poz. 117) SN uznał, że w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka.

Dopuszczalność darowizny z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego małżonków

Dopuszczalność darowizny z majątku osobistego do majątku wspólnego budzi spore wątpliwości, jeżeli uwzględni się charakterystykę prawną majątku wspólnego. W majątku tym bowiem, ze względu na bezudziałowość, nie można wyodrębnić części należącej do danego małżonka – majątek ten nadal pozostaje wspólnym.

Przeniesienie konkretnego składnika majątkowego należącego do majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego nie powoduje zmiany w statusie własnościowym tego składnika, innymi słowy darczyńca w dalszym ciągu pozostaje właścicielem. W takich okolicznościach przesłanki typowe dla zaistnienia darowizny nie zostały spełnione w odpowiednim stopniu.

W powyższym przypadku nie można potraktować przeniesienia określonego składnika majątku prywatnego do majątku wspólnego jako darowizny. Występuje tutaj natomiast inny mechanizm prawny – chodzi mianowicie o dokonanie nakładów w obrębie majątku wspólnego.

Darowizna w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej – podsumowanie

Przepisy prawa cywilnego i rodzinnego nie określają odrębnych procedur dotyczących darowizn w ustroju małżeńskiej wspólności majątkowej – stosuje się w tym przypadku ogólne zasady kc. Aby właściwie postępować w tym zakresie, należy zapoznać się z definicją pojęcia wspólności ustawowej oraz majątku osobistego małżonka, które zawarto w kro. Darowizna dokonywana między małżonkami z ich majątków osobistych jest w pełni dopuszczalna. Darowizna z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jest także dozwolona, przy czym trzeba tu pamiętać o pewnych zastrzeżeniach. Darowizna z majątku osobistego do majątku wspólnego jest natomiast rozwiązaniem wykraczającym poza formułę przyjętą dla tego rodzaju czynności prawnych.