Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS - podstawowe zasady

Decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych budzą wiele kontrowersji, ale nie są ostateczne. Jeżeli ZUS odmawia wypłaty emerytury, kwestionuje zasadność przyznania renty, niewłaściwie wyliczył wysokość należnego świadczenia, pracownikowi przysługuje prawo do wniesienia odwołania od wydanej w sprawie decyzji. Postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS nie zawsze jest proste - celem niniejszego artykułu jest przybliżenie podstawowych zasad temu towarzyszących.

Odwołanie wszczyna postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS

Każda sprawa rozstrzygana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych – niezależnie od jej charakteru czy miejsca położenia oddziału – kończy się wydaniem decyzji. Jest ona doręczana stronie wraz z pouczeniem i może być zaskarżona za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Wniesienie odwołania „za pośrednictwem” organu rentowego nie oznacza, że ZUS będzie ponownie rozpoznawał sprawę – odwołanie wraz z całą zgromadzoną w toku postępowania dokumentacją zostaną przekazane do właściwego sądu.

Termin na wniesienie odwołania wynosi 1 miesiąc i jest liczony od dnia doręczenia decyzji lub orzeczenia. Jeżeli przesyłka jest awizowana, termin liczy się od daty faktycznego odbioru w placówce poczty.

Uchybienie temu terminowi może nieść negatywne konsekwencje dla strony – odwołanie wniesione po nim zostanie przez sąd odrzucone.

Przykład 1.

Jan Kowalski otrzymał awizo dotyczące przesyłki z ZUS zawierające decyzję o jego prawie do renty. Przesyłka była dwukrotnie awizowana i w rezultacie adresat odebrał ją osobiście w placówce poczty 1 września 2019 r. Termin na wniesienie odwołania wynosi 1 miesiąc i upłynie 1 października 2019 r.

Który sąd rozpozna sprawę przeciwko ZUS?

Skarżąc decyzję ZUS konieczne jest wskazanie sądu, który powinien rozpoznać sprawę. Doręczona pracownikowi decyzja powinna zawierać pouczenie, w którym wyraźnie wskazuje się, który sąd jest właściwy do zbadania poprawności twierdzeń ZUS.

Co do zasady, organem prowadzącym postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS jest sąd okręgowy. 

Postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS w przeważającej większości toczy się przed sądem okręgowym, który rozpoznaje sprawę jako tzw. sąd I instancji.
Wyjątkowo sądem I instancji może być sąd rejonowy.

Niektóre kategorie spraw zostały przez ustawodawcę pozostawione sądom rejonowym. Do właściwości sądów rejonowych należą sprawy o:

  • zasiłek chorobowy;
  • zasiłek wyrównawczy;
  • zasiłek opiekuńczy;
  • zasiłek macierzyński;
  • zasiłek pogrzebowy; 
  • świadczenie rehabilitacyjne; 
  • odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy rolniczej; 
  • odszkodowanie z tytułu wypadku w drodze do pracy lub z pracy; 
  • odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej; 
  • odszkodowanie z tytułu wypadku lub choroby zawodowej pozostającej w związku z czynną służbą wojskową albo służbą w Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służbie Kontrwywiadu Wojskowego, Służbie Wywiadu Wojskowego, Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Biurze Ochrony Rządu, Służbie Ochrony Państwa, Służbie Więziennej, Państwowej Straży Pożarnej i Służbie Celno-Skarbowej; 
  • ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.

Postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS jest dwuinstancyjne. Oznacza to, że od wyroku wydanego przez sąd I instancji (sąd okręgowy albo sąd rejonowy) każdej ze stron przysługuje prawo do wniesienia apelacji do sądu wyższej instancji.

Właściwość sądu ma znaczenie dla dwuinstancyjności postępowania, bowiem od tego, który sąd rozpozna sprawę jako sąd I instancji, zależy również, który sąd będzie władny do rozpoznania ewentualnej apelacji.

Jeżeli sądem I instancji jest sąd okręgowy, apelację rozpozna sąd apelacyjny. Jeśli sądem I instancji jest sąd rejonowy, wówczas apelacja powinna być wniesiona do sądu okręgowego.

  • sąd okręgowy → sąd apelacyjny
  • sąd rejonowy → sąd okręgowy

Zazwyczaj wydanie wyroku przez sąd II instancji ostatecznie i prawomocnie kończy postępowanie w sprawie. W niektórych przypadkach możliwe jest jednak wniesienie tzw. skargi kasacyjnej, tj. środka odwoławczego do Sądu Najwyższego. 

Skarga kasacyjna jest możliwa w sprawach:

  • z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest wyższa niż dziesięć tysięcy złotych;
  • o przyznanie i o wstrzymanie emerytury lub renty (niezależnie od wartości zaskarżenia);
  • o objęcie obowiązkiem ubezpieczenia społecznego (niezależnie od wartości zaskarżenia).

Strona nie ma prawa do skorzystania z tego środka w postępowaniach dotyczących kar porządkowych, świadectw pracy i roszczeń z tym związanych oraz w sprawach o deputaty lub ich ekwiwalent. Warto wspomnieć, że skarga kasacyjna jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia i z tego względu jest stosowana tylko w wyjątkowych sytuacjach, zazwyczaj wówczas, gdy w sprawie pojawiło się wyjątkowo skomplikowane zagadnienie prawne. Sąd Najwyższy nie jest zainteresowany badaniem sporów dotyczących faktów sprawy – przedmiotem orzekania będą jedynie wątpliwości interpretacyjne dotyczące obowiązujących przepisów.

Jak wygląda postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS?

Z uwagi na znaczne obłożenie wydziałów pracy i ubezpieczeń społecznych, postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS może trwać wiele miesięcy i z tego względu warto uzbroić się w cierpliwość. Po wniesieniu odwołania sąd zawiadomi składającego o przyjęciu dokumentów i planowanym terminie pierwszej rozprawy. Nada sprawie sygnaturę, która będzie składała się z ciągu liter i znaków odpowiadających wydziałowi sądu, numerowi sprawy i rokowi jej założenia. Chcąc uzyskać informacje dotyczące przebiegu postępowania w biurze informacyjnym sądu lub sekretariacie, jak również składając kolejne pismo w sprawie, konieczne będzie posłużenie się sygnaturą. Znajduje się ona w każdym piśmie przesyłanym z sądu. 

W większości sądów strona ma możliwość skorzystania z tzw. portalu informacyjnego, tj. strony internetowej, na której po zalogowaniu dostępne są informacje dotyczące sprawy (na przykład daty rozpraw, dokonywane przez sąd czynności, skany protokołów, postanowień i wyroków). Aby uzyskać dostęp do sprawy za pośrednictwem portalu, konieczne jest założenie konta – w tym celu niezbędna jest osobista wizyta w sądzie i potwierdzenie tożsamości poprzez okazanie dowodu osobistego.

Postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS jest wolne od kosztów sądowych, co oznacza, że pracownik wnosząc odwołanie, nie musi uiszczać żadnej opłaty.

Postępowanie sądowe w sprawach przeciwko ZUS jest wolne od kosztów sądowych. Opłatę podstawową w kwocie 30 złotych pobiera się wyłącznie od apelacji, zażalenia, skargi kasacyjnej  i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Jeżeli pracownik przegra postępowanie, musi liczyć się jednak z możliwością obciążenia go poniesionymi w sprawie kosztami (na przykład kosztem opinii biegłego sądowego).

W sprawach przeciwko ZUS nie jest możliwe zawarcie ugody.

W toku postępowania sądowego sąd skupi się na tzw. postępowaniu dowodowym – przedłożonych przez strony dokumentach, zeznaniach pracownika, zeznaniach powołanych świadków (np. kolegów z pracy) i opiniach biegłych (zazwyczaj biegłymi są lekarze danej specjalności). Po przeprowadzeniu wszystkich dowodów sąd wyda wyrok, który – jak wskazano powyżej – może zostać zaskarżony apelacją.