Łamanie praw pracowniczych cz. I - najczęstsze grzechy pracodawców

Kodeks pracy reguluje zarówno obowiązki pracownika, jak i jego prawa. To samo dotyczy drugiej strony stosunku pracy, czyli pracodawcy. Obydwie strony zobowiązane są do przestrzegania przepisów, regulujących wzajemne stosunki. Niestety często się zdarza, że przepisy nie są respektowane przez pracodawców i  ma miejsce łamanie praw pracowniczych. Poniżej opisujemy najczęściej nieprzestrzegane przepisy.

Niewypłacanie wynagrodzenia 

Jednym z najbardziej podstawowych praw osoby zatrudnionej jest prawo do otrzymania wynagrodzenia za wykonaną pracę. Przepisy dokładnie określają, że wypłata powinna być wypłacana w stałym terminie, co najmniej raz w miesiącu. Nie jest określone, czy pracodawca jest zobowiązany do wypłaty pensji z dołu po przepracowanym miesiącu, czy z góry. Jednak obydwa warianty muszą być ustalone i zapisane w umowie z pracownikiem. Ważne jednak żeby wynagrodzenie wypłacane po przepracowanym miesiącu nie było wypłacane po 10. dniu kolejnego miesiąca.

Niewypłacanie wynagrodzenia jest najczęstszym przejawem łamania praw pracowniczych, a jednocześnie najbardziej dotkliwym dla zatrudnionych. Obowiązek wypłacania pensji za pracę ma charakter bezwzględny. Oznacza to, że nieważna jest przyczyna niewypłacalności. Brak płynności finansowej pracodawcy nie jest żadnym usprawiedliwieniem.

Łamanie praw pracowniczych a czas pracy

Kolejnym częstym grzechem pracodawców jest planowanie czasu pracy pracownika w nieodpowiedni sposób. Do przekroczeń w tej kwestii zalicza się m.in.:

• nieprzestrzeganie maksymalnych dopuszczalnych norm czasu pracy i brak ustalenia okresu rozliczeniowego,
• brak zapewnienia minimalnego nieprzerwanego wypoczynku dobowego i tygodniowego,
• brak 15-minutowej przerwy w momencie przekroczenia 6-godzinnej pracy,
• zlecanie pracownikom szczególnie chronionym (np. małoletnich i kobiet w ciąży) pracy, której wymiar przekracza 8 godzin na dobę,
• ustalenie pory nocnej obejmującej więcej niż 8 godzin

Nieprzestrzeganie powyższych norm czasu pracy jest nagminne, mimo, że prawo do przerwy i odpoczynku jest jednym z podstawowych praw pracowniczych.

Nieudzielanie urlopu

Łamanie praw pracowniczych, w pewnym sensie związane z czasem pracy, to również błędy przy udzielaniu urlopu wypoczynkowego. Najczęściej nie przestrzega się prawa do dwutygodniowego urlopu wypoczynkowego w trakcie roku. Równie częste jest notoryczne odmawianie pracownikowi udzielenia urlopu nawet w krótszym wymiarze czasu. Na dłuższą metę dla pracodawcy jest to nieekonomiczne, ponieważ zaległy urlop pracownik musi wykorzystać do 30 września, w przeciwnym razie naraża się na karę grzywny. Co ważne należy pamiętać, że prawo do urlopu wypoczynkowego jest niezbywalne, w związku z czym wypłata ekwiwalentu za niewykorzystany urlop pracownikowi, który jest zatrudniony, jest złamaniem przepisów prawa pracy.

Nieprzestrzeganie BHP to również łamanie praw pracowniczych

Najbardziej niebezpieczne i zagrażające życiu oraz zdrowiu pracownika jest łamanie przez pracodawców przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. O ile praca w biurze stwarza mniej sytuacji niebezpiecznych, o tyle prace w dziale produkcji lub na placu budowy mogą skończyć się tragedią, jeśli osoba zarządzająca zakładem pracy zlekceważy zalecenia bhp. Do PIP-u najczęściej trafiają skargi z dwóch powodów:

• brak środków ochrony osobistej, takich jak odzież robocza, rękawice, kaski - pracodawca ma obowiązek je zapewnić pracownikom zanim przystąpią do wykonywania pracy,
• nieodpowiednie zabezpieczenie miejsca pracy: niesprawne maszyny, brak odpowiednich narzędzi, źle zabezpieczone rusztowania - to tylko niektóre z przykładów.

Zatem nieprzestrzeganie przepisów BHP, również można uznać za łamanie praw pracowniczych. Pracodawca musi pamiętać, że to on jest w pełni odpowiedzialny za bezpieczeństwo na terenie zakładu pracy i w razie wypadku przy pracy to on ponosi za to pełną odpowiedzialność.

Łamanie praw pracowniczych a brak umowy

Łamanie praw pracowniczych to również zatrudnianie “na czarno”. Niestety do tej pory w dużej mierze ułatwiały to przepisy. Określają one, że umowa z pracownikiem powinna być podpisana w dniu rozpoczęcia pracy. Natomiast nie było doprecyzowane, w którym momencie pierwszego dnia pracy. W związku z tym, częstą praktyką był syndrom “pierwszej dniówki”. Pracownik pracował bez umowy, a w razie kontroli, pracodawca tłumaczył, że pracownik jest pierwszy dzień w pracy i dopiero pod koniec zmiany podpiszą dokumenty. Jednakże od 1 września 2016 roku te przepisy ulegną zmianie. Przede wszystkim mają one określać, że umowa z pracownikiem powinna być podpisana przed rozpoczęciem wykonywania pracy przez pracownika. To w znacznym stopniu ograniczy wykorzystywany wcześniej proceder.

Nieprawidłowością powszechnie stosowaną jest również podpisywanie umów cywilnoprawnych, których treść wskazuje na stosunek pracy. Należy mieć na uwadze, że to czy został nawiązany stosunek pracy czy umowa cywilnoprawna decydują warunki opisane w umowie a nie tytuł podpisanego dokumentu. Jeśli więc np. umowa zlecenie zawiera w zapisie chociażby jedną z cech charakterystycznych dla stosunku pracy, to umowę tak też należy traktować.

Nieprawidłowe zwalnianie

Niestety nawet w momencie rozwiązania współpracy ma miejsce łamanie praw pracowniczych. Szczególnie jeśli rozwiązanie umowy następuje z inicjatywy pracodawcy. Do najczęstszych skarg na pracodawców dotyczących zwalniania zalicza się m.in.:

• brak zachowania okresu wypowiedzenia,
• brak podania przyczyny wypowiedzenia, przy umowie na czas nieokreślony,
• brak wypłaty wynagrodzenia,
• brak wypłaty ekwiwalentów za urlop wypoczynkowy i innych obowiązkowych świadczeń,
• brak wydania świadectwa pracy.

O ile w trakcie trwania stosunku pracy pracownicy często godzą się na warunki pracodawcy (również te niezgodne z prawem), aby zachować stanowisko, o tyle naruszenie przepisów w trakcie zwalniania powoduje, że pracownicy dużo częściej walczą o swoje prawa.

Pracodawca, który łamie prawa pracowników musi liczyć się z konsekwencjami prawnymi, które mogą go spotkać. Natomiast pracownik, absolutnie nie powinien mieć poczucia bezradności i osamotnienia. Jeśli pomimo rozmów z pracodawcą sytuacja pracownika nie zmienia się i nadal jego prawa nie są respektowane, nie tylko może ale wręcz powinien zgłosić taką sytuacje do odpowiednich instytucji. Więcej na temat jak postępować w sytuacji łamania praw pracowniczych można przeczytać w cz. II artykułu.