Uprawnienia rodzicielskie przy adopcji – co nowego od 1 lutego 2023 roku?
W 2023 roku w Kodeksie pracy pojawiło się wiele zmian. Jedną z nich była ta dotycząca uprawnień rodzicielskich w przypadku adopcji. Jednak to nie jedyne zmiany z tym związane, ponieważ Ustawa z dnia 7 października 2022 roku o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw przewiduje również zmiany innych aktów w zakresie dotyczącym adopcji. Jak zmienią się uprawnienia rodzicielskie przy adopcji? Wyjaśniamy.
Istota przysposobienia
Przysposobienie może dotyczyć tylko osoby małoletniej. Osoba będąca kandydatem na rodzica adopcyjnego musi legitymować się pełną zdolnością do czynności prawnych, a jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie ona należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego.
Ponadto kandydat na rodzica adopcyjnego musi mieć opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny określonego w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że jest zwolniony z tego obowiązku.
Wymagane jest, aby pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym istniała odpowiednia różnica wieku.
Przysposabiany, który ukończył 13 lat, powinien wyrazić zgodę na przysposobienie. Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać młodszych dzieci, które nie ukończyły 13 lat, jeżeli mogą one pojąć znaczenie przysposobienia.
Wyjątkowo sąd może orzec o przysposobieniu bez zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody lub jeżeli z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposobionym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego.
Urlop ojcowski
Do czasu wejścia w życie zmian w kp pracownik miał prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia lub do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia lub 10. roku życia w przypadku dzieci, co do których podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego.
Bez zmian pozostaje to, że urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień. Wniosek o udzielenie urlopu ojcowskiego powinien zostać złożony przez pracownika w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu.
Przykład 1.
Pan Jan adoptował chłopca w wieku 12 lat, a postanowienie adopcyjne uprawomocniło się 15 lutego 2023 roku. Do kiedy ma on prawo do wykorzystania urlopu ojcowskiego? Dotychczas pan Jan miałby prawo do urlopu ojcowskiego. Po zmianach ma on prawo do urlopu ojcowskiego do wykorzystania do 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka, czyli do 15 lutego 2025 roku i przed ukończeniem przez adoptowane dziecko 14 lat.
Wniosek o udzielenie pracownikowi – ojcu urlopu ojcowskiego lub jego części zawiera: dane pracownika, tj. imię i nazwisko oraz wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop ojcowski albo jego część.
Do wniosku o udzielenie pracownikowi – ojcu urlopu ojcowskiego dołącza się:
skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci), lub kopie tych dokumentów;
kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, w przypadku gdy wniosek dotyczy udzielenia urlopu ojcowskiego albo jego części na dziecko przysposobione;
oświadczenie pracownika – ojca wychowującego dziecko, czy korzystał on z urlopu ojcowskiego albo jego części.
Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w przypadku adopcji
Od 1 lutego 2023 roku prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w przyznano pracownikowi, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka w następującym wymiarze:
20 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka,
31 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia dwojga dzieci,
33 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia trojga dzieci,
35 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia czworga dzieci,
37 tygodni – w przypadku jednoczesnego przyjęcia pięciorga i więcej dzieci
– nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Pracownik, który przyjął dziecko w wieku do 14. roku życia na wychowanie, i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, ma prawo do 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Wniosek o udzielenie pracownikowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego powinien zawierać:
dane pracownika, tj. imię i nazwisko;
imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka (dzieci) przyjętego na wychowanie, na które ma być udzielony urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego;
wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Do wniosku o udzielenie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w przypadku adopcji pracownik powinien dołączyć oświadczenie o dacie przyjęcia dziecka (dzieci) na wychowanie oraz kopię wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci), zawierającego datę urodzenia dziecka (dzieci) z poświadczeniem sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu, lub zaświadczenie sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu o przysposobienie dziecka (dzieci), zawierające datę urodzenia dziecka (dzieci).
Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego jako rodzina zastępcza a późniejsze przysposobienie
Dodatkowo ustawodawca doprecyzował przepisy w zakresie prawa do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego dotyczące sytuacji, kiedy pracownik, który korzysta lub korzystał z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z przyjęciem dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, a następnie wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Taka osoba ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z wystąpieniem do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka w wymiarze obniżonym o wykorzystany urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z przyjęciem dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza.
Przykład 2.
Jaki wymiar podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przysługuje pani Alicji, która wraz z mężem pełniła funkcję rodziny zastępczej dla 2- letniej Anny, a po 2 miesiącach zdecydowała się wystąpić o jej przysposobienie i złożyła stosowny wniosek? Pani Alicja będzie miała w takim przypadku prawo do 16 tygodni podstawowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w związku z przysposobieniem.
Pracownik, który 1 lutego 2023 roku korzysta z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, udzielonego na mocy dotychczasowych przepisów ma prawo do korzystania z tego urlopu na nowych zasadach.
Uprawnienia rodzicielskie przy adopcji
Zmiany dotyczyły także urlopu rodzicielskiego w zakresie górnej granicy wieku przysposabianego dziecka, do której osiągnięcia będzie możliwość skorzystania z tego urlopu.
Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, ma prawo do urlopu rodzicielskiego, przysługującego po wykorzystaniu urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, w wymiarze do 32 tygodni – w przypadku przyjęcia jednego dziecka albo 34 tygodni w przypadku przyjęcia większej liczby dzieci, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie w wieku do 14. roku życia, i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia, ma prawo do 29 tygodni urlopu rodzicielskiego.
Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo w nie więcej niż 4 częściach.
Urlop rodzicielski jako rodzina zastępcza a późniejsze przysposobienie
Od 1 lutego 2023 roku pracownik, który korzysta lub korzystał z urlopu rodzicielskiego w związku z przyjęciem dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, a następnie wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, ma prawo do urlopu rodzicielskiego w związku z wystąpieniem do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka w wymiarze obniżonym o wykorzystany urlop rodzicielski w związku z przyjęciem dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza.
Zmiany w zasiłkach i świadczeniach
Dodatkowo z uwagi na wprowadzone do kp zmiany na podstawie Ustawy z dnia 7 października 2022 roku o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw doszło do nowelizacji zasad dotyczących otrzymywania zasiłków macierzyńskich oraz świadczenia rodzicielskiego w przypadku osób, które przyjęły na wychowanie dziecko i wystąpiły do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia albo przysposobiły dziecko. Obecnie wskazane świadczenia przysługiwać będą do ukończenia przez dziecko 14. roku życia. Dotychczas prawo do nich przysługiwało do ukończenia przez dziecko 7. roku życia lub 10. roku życia w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego.
Podsumowanie zmian
Wprowadzone zmiany stanowią zarówno doprecyzowanie dotychczasowych regulacji, jak i zmianę górnej granicy wieku dziecka, do której rodzice adopcyjni mogą skorzystać z uprawnień związanych z rodzicielstwem.
