Urlop rodzicielski – zmiany od 26 kwietnia 2023 roku

Urlop rodzicielski jest fakultatywnym uprawnieniem mającym na celu kontynuowanie płatnej opieki nad dzieckiem co do zasady w pierwszym roku jego życia. Od 26 kwietnia 2023 roku unormowania dotyczące tego urlopu uległy istotnym zmianom, które wprowadzono Ustawą z dnia 9 marca 2023 roku o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw – dalej „ustawa zmieniająca”.

Uchylony przepis

Skreślono art. 179¹ kp, zgodnie z którym pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, mogła złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (do 32 tygodni w przypadku urodzenia 1 dziecka oraz do 34 tygodni w przypadku porodu mnogiego). Zgodnie z tym przepisem pracownica mogła dzielić się z pracownikiem – ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym – ojcem dziecka korzystaniem z urlopu rodzicielskiego albo pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu. Obecnie prawo pracownika ‒ ojca wychowującego dziecko do urlopu rodzicielskiego (oraz prawo ubezpieczonego ‒ ojca dziecka do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu) nie jest uzależnione od pozostawania matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu) w dniu porodu; jest ono indywidualnym prawem każdego z rodziców.

Urlop rodzicielski - podwyższenie wymiaru

Zgodnie z art. 182^1a § 1 kp w poprzednim brzmieniu po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego pracownik miał prawo do urlopu rodzicielskiego w wymiarze do:

• 32 tygodni – w przypadku urodzenia 1 dziecka przy 1 porodzie (albo przyjęcia na wychowanie 1 dziecka), albo

• 34 tygodni – w razie urodzenia więcej niż 1 dziecka przy 1 porodzie lub przyjęcia na wychowanie jednorazowo więcej niż 1 dziecka.

Obecnie długość urlopu wynosi odpowiednio (w zależności od tego, czy urodziło się jedno, czy więcej dzieci) 41 i 43 tygodnie.

Pracownicy – rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 Ustawy z dnia 4 listopada 2016 roku o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, mają obecnie prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze odpowiednio 65 i 67 tygodni (art. 182^1a § 2 kp).

Prawo obojga rodziców do urlopu i jego nieprzenoszalna część

Urlop rodzicielski w nowym, wyższym wymiarze nadal przysługuje łącznie obojgu pracownikom – rodzicom dziecka (art. 182^1a § 3 kp). Nowością jest regulacja zawarta art. 182^1a § 4 kp, w myśl której każdemu z pracowników – rodziców dziecka przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wyżej określonego wymiaru urlopu; prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka (jest to tzw. nieprzenoszalna część urlopu). Jednocześnie w § 5 wspomnianego artykułu wskazano, że skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka nieprzenoszalnej części urlopu.

Przykład 1.

Pytanie: Pracownica urodziła przy 1 porodzie 2 dzieci. Z jakiego maksymalnego wymiaru urlopu rodzicielskiego może skorzystać?

Odpowiedź: Pracownica może skorzystać z urlopu rodzicielskiego w wymiarze 34 tygodni, z łącznego wymiaru 43 tygodni. Z pozostałych 9 tygodni urlopu rodzicielskiego skorzystać może wyłącznie pracownik – ojciec dziecka.

Nowe zasady wykorzystywania urlopu rodzicielskiego

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 182^1c kp urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo w nie więcej niż 5 częściach, nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia. Zniesiono przepisy dotyczące możliwości wykorzystywania maksymalnie 16-tygodniowej części urlopu w późniejszym terminie, co jest związane z uniezależnieniem urlopu rodzicielskiego od prawa do urlopu macierzyńskiego, a także przepisy dotyczące minimalnej części urlopu rodzicielskiego. Pracownicy mogą zatem korzystać z urlopu rodzicielskiego w dowolnym terminie, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6. rok życia i nie więcej niż w 5 częściach.

Zmiana postaci wniosku o udzielenie urlopu rodzicielskiego

W myśl art. 182^1d § 1 kp w zmienionym brzmieniu urlop rodzicielski jest udzielany na wniosek pracownika – rodzica dziecka składany w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu (wcześniej można było złożyć tylko pisemny wniosek). Jest to zmiana likwidująca obciążenia biurokratyczne. Analogiczne unormowanie dotyczy postaci wniosku o łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy (art. 182^1e § 2 kp).

Wnioskowanie o łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy

Nadano nowe brzmienie art. 182^1e § 2 kp. Poza wyżej wspomnianą zmianą dotyczącą postaci wniosku skreślono regulację, która wskazywała, że do wniosku o łączny urlop rodzicielski z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu dołącza się dokumenty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 186^8a kp (tj. w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 grudnia 2015 roku w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków). Zmiana ta ma charakter porządkowy, gdyż oprócz wniosku o łączenie korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy nie składa się obecnie innych dokumentów, zatem przepis taki stał się bezprzedmiotowy.

Ponadto o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracownika o łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy pracodawca musi poinformować pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w ciągu 7 dni od dnia otrzymania wniosku. Wcześniej (przed 26 kwietnia 2023 roku) o przyczynie odmowy pracodawca informował pracownika na piśmie, lecz nie był określony termin przekazania tej informacji.

Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy

Zgodnie z art. 182^1f § 1 kp w zmienionym brzmieniu w przypadku łączenia przez pracownika ‒ rodzica dziecka korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika – rodzica dziecka w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

• 82 tygodni ‒ w przypadku urodzenia 1 dziecka przy 1 porodzie,

• 86 tygodni ‒ w przypadku porodu mnogiego.

Natomiast w przypadku łączenia przez pracownika – rodzica dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

• 130 tygodni – w przypadku urodzenia 1 dziecka przy 1 porodzie,

• 134 tygodni – w przypadku porodu mnogiego (art. 182^1f § 11 kp).

Zmiany te są konsekwencją wprowadzenia nowych wymiarów urlopu rodzicielskiego i określa maksymalne wymiary urlopu, do których może nastąpić proporcjonalne wydłużenie. Natomiast nie uległy zmianie dotychczasowe zasady łączenia urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu, określone w art. 182^1f § 2-7 kp.

Nowe wymiary urlopu rodzicielskiego w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie

W art. 183 § 4-44 kp ustalono nowe wymiary urlopu rodzicielskiego dla pracowników, którzy przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.

Wymiar ten wynosi obecnie:

• 41 tygodni ‒ w przypadku przyjęcia na wychowanie 1 dziecka,

• 43 tygodni ‒ w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż 1 dziecka,

• 38 tygodni ‒ w przypadku przyjęcia na wychowanie starszego dziecka.

W przypadku dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi odpowiednio 65, 67 i 62 tygodnie.

Wysokość zasiłku za czas urlopu rodzicielskiego

Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami kp jako okres urlopu rodzicielskiego wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku.

W przypadku wniosku ubezpieczonej – matki dziecka o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze miesięczny zasiłek macierzyński za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego wynosi 81,5% podstawy wymiaru zasiłku.

Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w części przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka, o której mowa w art. 182^1a § 4 kp (za 9 tygodni – tzw. części nieprzenoszalnej urlopu), wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku (art. 31 Ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).

Wyżej omówione zmiany przepisów dotyczących urlopu rodzicielskiego służą wdrożeniu do polskiego porządku prawnego dwóch Dyrektyw Parlamentu Europejskiego i Rady (UE): 2019/1152 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej i 2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 roku w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 2010/18/UE.