Urlop ojcowski w świetle dyrektywy work-life balance

Krajowe ustawodawstwo przewiduje urlop ojcowski dla pracownika-ojca. W ocenie ekspertów unijnych obecnie obowiązujące w krajach Unii Europejskiej (UE) przepisy nie zapewniają kobietom i mężczyznom wystarczających warunków w zakresie dzielenia się obowiązkami opiekuńczymi. Wdrożenie do polskiego porządku prawnego odpowiedniej dyrektywy (tzw. dyrektywa work-life balance) ma zmienić ten stan rzeczy. Jak to wpłynie na możliwość korzystania z urlopu ojcowskiego – o tym piszemy w niniejszym artykule.

Podstawa prawna zmian oraz ogólny cel regulacji

Zmiany dotyczące równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, w tym odnoszące się do urlopów rodzicielskich, ojcowskich i opiekuńczych, wymagają korekt legislacyjnych w przepisach Ustawy z dnia 26 czerwca 1976 roku – Kodeks pracy (kp).

Dyrektywa work-life balance określa minimalne wymagania, które mają służyć osiągnięciu równości kobiet oraz mężczyzn w zakresie szans na rynku pracy. Drugi wątek tej dyrektywy jest bardziej istotny z punktu widzenia omawianej tematyki, dotyczy bowiem równego traktowania w miejscu pracy poprzez ułatwienie pracownikom-rodzicom (w tym także opiekunom prawnym) godzenia życia prywatnego i zawodowego. Dla realizacji tych celów dyrektywa 2019/1158 zakłada wprowadzenie zmodyfikowanych rozwiązań w odniesieniu do uprawnień pracowniczych:

• związanych urlopem: ojcowskim, rodzicielskim i opiekuńczym;
• dotyczących elastycznych form organizacji czasu pracy dla pracowników będących rodzicami lub opiekunami.

Zmiany mające na celu wprowadzenie dyrektywy work-life balance miały zacząć obowiązywać z początkiem sierpnia 2022 roku. Termin ten okazał się jednak nieosiągalny. Przyczyną tego są przede wszystkim przeciągające się konsultacje międzyresortowe i społeczne. Jeszcze pod koniec lipca br. Komitet do Spraw Europejskich przyjął kolejne uwagi zgłaszane przez różne podmioty do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. W konsekwencji zgodnie z zapowiedziami przedstawicieli resortu pracy realną datą wejścia w życie nowelizacji jest 1 stycznia 2023 roku.

Założenia dyrektywy 2019/1158 w odniesieniu do urlopów ojcowskich

W kontekście urlopów rodzicielskich, w tym ojcowskich, założenia dyrektywy work-life balance przewidują przede wszystkim wspieranie uczestnictwa kobiet na rynku pracy oraz równy podział obowiązków opiekuńczych między mężczyzn i kobiety.

W celu przeniesienia postanowień dyrektywy 2019/1158 na grunt polskiego prawa przygotowano nowelizację odpowiednich przepisów. Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, oznaczony jako UC 118 jest już gotowy do przekazania pod obrady parlamentu. Prawdopodobny termin wejścia w życie zmian to początek sierpnia 2022 roku.

W uzasadnieniu do wspomnianej noweli stwierdzono, że istotnym czynnikiem mającym wpływ na niesatysfakcjonującą reprezentację kobiet na rynku pracy jest trudność w pogodzeniu obowiązków służbowych i rodzinnych. Kobiety posiadające dzieci poświęcają zazwyczaj mniej czasu na pracę zarobkową ze względu na konieczność realizowania nieodpłatnie obowiązków opiekuńczych.

Dyrektywa 2019/1158 ustanawia minimalne wymagania w zakresie urlopu ojcowskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu opiekuńczego, a także elastycznej organizacji pracy dla pracowników będących rodzicami lub opiekunów.

Jak już wspomnieliśmy na wstępie, przepisy kp przewidują prawo dla pracownika będącego ojcem dziecka do urlopu ojcowskiego. Co zatem ma zmienić wdrożenie dyrektywy work-life balance?

Przepisy dotyczące urlopu ojcowskiego – przed i po nowelizacji

Obecnie obowiązujące regulacje kp zakładają, że pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż: 

• do ukończenia przez dziecko 24. miesiąca życia, albo
• do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Uprawnienia pracownika-ojca w zakresie urlopu ojcowskiego zostały określone w art. 182(3) kp.

W projekcie nowelizacji ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw, wdrażającej postanowienia dyrektywy 2019/1158, zaproponowano istotną zmianę w odniesieniu do okresu, w ramach którego będzie istniała możliwość skorzystania z urlopu ojcowskiego.

Po planowanej zmianie art. 182(3) § 1 kp będzie stanowił, że w celu sprawowania opieki nad nowo narodzonym dzieckiem pracownik-ojciec ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż:

1. do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia, albo 

2. do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10. roku życia.

Jak więc widać, w projekcie nie zmienił się wymiar urlopu ojcowskiego, skrócono natomiast przedział czasu, w którym pracownik-ojciec dziecka (dotyczy to także dziecka objętego opieką w drodze przysposobienia) może złożyć wniosek o ten urlop.

W projekcie nowelizacji doprecyzowano ponadto kwestie dotyczące formy, w jakiej jest dopuszczalne złożenie wniosku o urlop ojcowski. Chodzi bowiem w tym przypadku o zrównanie – w zakresie mocy prawnej – dokumentów składanych w tradycyjny sposób z wnioskami przekazanymi w postaci elektronicznej.

Urlop ojcowski w świetle dyrektywy work-life balance – podsumowanie

Dyrektywa work-life balance wskazuje minimalne wymagania, jakie powinny być spełnione w ramach krajowego ustawodawstwa dla zwiększenia poziomu równości kobiet oraz mężczyzn w zakresie szans na rynku pracy. Jednym z założeń wspomnianej dyrektywy jest umożliwienie wczesnego tworzenia więzi między ojcami i dziećmi, a celowi temu mają służyć korekty w przepisach dotyczących urlopów ojcowskich, które zostały zawarte w projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw. W odniesieniu do urlopu ojcowskiego skróceniu ulegnie okres, w jakim będzie on mógł być udzielony. Doprecyzowano także tryb składania wniosku o urlop ojcowski przez wprowadzenie elektronicznej formy zgłoszenia zamiaru skorzystania z tego uprawnienia.