Stwierdzenie ojcostwa a urlop ojcowski

Matka jest zawsze pewna – tak brzmi wciąż aktualna rzymska paremia. W przypadku ojcostwa dziecka pojawia się już pewien problem. Co do zasady jest nim mężczyzna pozostający w związku z matką, jednak stan ten można z łatwością podważyć chociażby poprzez badania genetyczne. Stwierdzenie ojcostwa jest sposobem na ustalenie pochodzenia dziecka od mężczyzny – czy ma w ogóle wpływ na urlop ojcowski?

Stwierdzenie ojcostwa

Ojcostwo może być ustalone na trzy różne sposoby:

• poprzez przyjęcie domniemania prawnego, iż dziecko pochodzi od męża matki, jeśli tylko urodziło się w zalegalizowanym związku małżeńskim;

• poprzez złożenie oświadczenia o uznaniu dziecka przez danego mężczyznę, za zgodą matki dziecka;

• na mocy orzeczenia sądowego ustalającego ojcostwo danego dziecka.

Pierwszy z ww. sposobów tak naprawdę nie wymaga podejmowania jakichkolwiek działań. Ojcostwo powstanie automatycznie i jest wpisywane do aktu urodzenia dziecka. W przypadku drugiej metody niezbędna staje się zgoda matki dziecka – bez niej złożenie oświadczenia o uznaniu małoletniego nie będzie skuteczne. W takim przypadku mężczyźnie pozostaje już tylko droga sądowa, która może być wykorzystana także przez matkę dziecka, np. w sytuacji, gdy rzeczywisty ojciec dziecka nie chce uznać go za swojego potomka i nie poczuwa się do wykonywania obowiązków rodzicielskich.

Przykład 1.
Michał jest mężem Moniki, z ich związku urodziła się córka Natalia.

W tym przypadku mężczyzna nie musi dopełniać żadnych formalności, aby jego ojcostwo zostało uznane w świetle prawa, ponieważ wynika z powszechnego domniemania, iż dziecko pochodzi od męża matki.

Przykład 2.
Robert pozostaje w nieformalnym związku z Ewą od 10 lat. Wkrótce ma urodzić się ich pierwsze dziecko.

W tym przypadku ojcostwo Roberta nie zostanie uznane przez prawo automatycznie, ponieważ przy związkach nieformalnych nie stosujemy domniemania pochodzenia dziecka od partnera matki. Aby Robert mógł być uznawany za ojca swojego dziecka niezbędne jest wpisanie go do aktu stanu cywilnego - może to nastąpić np. poprzez oświadczenie matki złożone w szpitalu po porodzie. 

Uznanie dziecka przed USC

Stosunkowo najszybszą metodą stwierdzenia ojcostwa danego mężczyzny jest uznanie dziecka przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (USC). W tym przypadku uznanie ojcostwa może nastąpić jeszcze przed urodzeniem dziecka – pozwala to na lepsze załatwienie formalności prawnych w chwili porodu i tuż po takim wydarzeniu (formalny ojciec dziecka będzie mógł je zabrać do domu, gdyby matka musiała zostać w szpitalu ze względu na swój stan zdrowia).

Uznanie ojcostwa przed USC jest możliwe tylko w sytuacji, gdy dziecko nie pochodzi z małżeństwa bądź ojcostwo innego mężczyzny zostało zaprzeczone. Niezbędnym elementem jest także wskazana wcześniej zgoda matki na uznanie ojcostwa – bez niej jakiekolwiek oświadczenia mężczyzny będą nieskuteczne.

Co ciekawe, uznanie ojcostwa może nastąpić w każdym czasie, nie później jednak niż do 18. urodzin potomka. W przypadku uznania, gdy dziecko ukończyło 13. rok życia, potrzebna będzie zgoda małoletniego do ewentualnej zmiany jego nazwiska na nazwisko ojca. Procedura uznania wymaga złożenia wniosku do wybranego urzędu stanu cywilnego wraz z oświadczeniem o uznaniu danego dziecka – wniosek może złożyć mężczyzna lub kobieta, przy czym potrzebne są zgodne oświadczenia o uznaniu wyrażone przez matkę i ojca dziecka. Matka dziecka może potwierdzić ojcostwo danego mężczyzny w tej samej chwili lub maksymalnie po upływie 3 miesięcy od dnia złożenia oświadczenia przez ojca małoletniego. Przyjęcie uznania ojcostwa jest bezpłatne, odpis aktu urodzenia to zaś koszt 22 zł.

Sądowe uznanie ojcostwa

Jeśli matka dziecka nie jest w stanie lub nie chce wyrazić zgody na uznanie ojcostwa w trybie administracyjnym, to jedynym rozwiązaniem pozostaje wówczas droga sądowa. Skorzystać z niej może zarówno matka dziecka (gdy np. rzeczywisty ojciec dziecka nie chce uznać swoich praw do potomka), jak i również mężczyzna, który ma problem z uzyskaniem zgody na uznanie ojcostwa ze strony matki dziecka.

Sądowe uznanie ojcostwa wymaga założenia sprawy do sądu rejonowego, wydziału rodzinnego i nieletnich właściwego ze względu na miejsce zamieszkania powoda lub pozwanego. Pozew o ustalenie ojcostwa jest wolny od opłat, konieczne jest wskazanie w nim, wobec kogo żąda się stwierdzenia ojcostwa. W takim piśmie należy wymienić więc dane potencjalnego ojca dziecka, jego matki, a także samego małoletniego. Do pozwu można dołączyć wszelkie dowody potwierdzające fakt, iż dziecko pochodzi od określonego mężczyzny, można także zawnioskować do sądu o konieczność przeprowadzenia badania DNA – jego koszty ponoszą wówczas strony postępowania, chyba że zawnioskują o zwolnienie ich od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w całości lub części.

Proces dotyczący ustalenia ojcostwa może zająć trochę czasu, szczególnie jeśli matka dziecka kwestionuje ojcostwo danego mężczyzny. W praktyce takie sprawy trwają od około 6 do 12 miesięcy. Jeśli sąd uzna, że w danej sytuacji jednoznacznie można stwierdzić pochodzenie dziecka od wskazanego mężczyzny, wyda wyrok ustalający ojcostwo. Oczywiście w każdym przypadku od orzeczenia sądowego każdej ze stron służy wówczas prawo do wniesienia apelacji.

Urlop ojcowski a stwierdzenie ojcostwa

Urlop ojcowski jest prawem do dodatkowych dni wolnych od pracy dla mężczyzny, który ma oficjalne potwierdzenie, że jest ojcem dziecka. W przypadku zastosowania domniemania, iż dziecko pochodzi od mężczyzny będącego mężem matki taki urlop przysługuje automatycznie. Zupełnie inaczej jest, gdy dziecko pochodzi spoza małżeństwa lub toczy się sprawa mająca na celu dokładne ustalenie ojcostwa.

Przykład 3.
Kamil jest partnerem Oliwii od 14 lat. Para ma już córkę w wieku 10 lat i wkrótce będzie spodziewała się drugiego dziecka (córka została uznana przez ojca). Ze względu na fakt, iż Kamil nie jest oficjalnym mężem Oliwii nie może on automatycznie korzystać z prawa do urlopu ojcowskiego - dopiero, gdy jego prawa rodzicielskie zostaną formalnie potwierdzone i wpisane do aktu urodzenia drugiego dziecka będzie mógł zawnioskować o należny mu urlop.

Dopóki mężczyzna nie posiada oficjalnego potwierdzenia swoich praw rodzicielskich do dziecka, dopóty nie może korzystać z żadnych uprawnień rodzicielskich gwarantowanych przez prawo pracy. Odpada w tym przypadku możliwość skorzystania także z urlopu ojcowskiego. Sytuacja taka ma miejsce również wtedy, gdy w toku znajduje się sprawa sądowa, choć badania genetyczne jednoznacznie potwierdziły ojcostwo danego mężczyzny. W przypadku sądowej procedury stwierdzenia ojcostwa decydującym momentem jest tutaj chwila uprawomocnienia się wyroku ustalającego pochodzenie dziecka od mężczyzny. Prawomocność ma zaś miejsce wtedy, gdy od orzeczenia nie służy już żaden środek odwoławczy, w tym przypadku gdy strony nie mają już możliwości wniesienia apelacji (np. z powodu upływu terminu do jej wniesienia). Przy administracyjnym trybie uznania ojcostwa prawa rodzicielskie nabywa się z chwilą przyjęcia przez urzędnika oświadczeń woli ze strony matki i ojca dziecka – jeśli nastąpi to w tym samym dniu, to wtedy mężczyzna może ubiegać się o urlop ojcowski. Jeżeli jednak matka dziecka potwierdzi uznanie ojcostwa w późniejszym czasie, a ma na to aż 3 miesiące od złożenia wniosku przez mężczyznę, to decydujące znaczenie ma data złożenia oświadczenia kobiety (przed tym czasem mężczyźnie nie przysługuje prawo do urlopu ojcowskiego).

Pracodawca, który ma wątpliwości, czy dany mężczyzna stał się rzeczywiście ojcem i czy przysługuje mu z tego tytułu dodatkowy urlop, powinien poprosić swojego pracownika o okazanie odpisu aktu urodzenia dziecka. Taki dokument powinien być okazany lub wręczony przełożonemu w kopii, nie ma obowiązku dostarczania go w oryginale.

Podsumowanie

Stwierdzenie ojcostwa może nastąpić na kilka różnych sposobów. Jeśli prawa rodzicielskie mężczyzny nie zostaną oficjalnie potwierdzone w akcie urodzenia dziecka, to nie ma on prawa do dodatkowych uprawnień pracowniczych z tytułu ojcostwa. Dotyczy to także urlopu ojcowskiego, który może być udzielony dopiero po formalnym stwierdzeniu pochodzenia dziecka od określonego mężczyzny-pracownika.