Obowiązek obrony ojczyzny - najnowsze przepisy

W związku z wojną, jaka toczy się na terytorium Ukrainy, przyspieszeniu uległy prace nad uchwaleniem nowego aktu prawnego dotyczącego kwestii związanych z obroną Rzeczypospolitej Polskiej. Dotychczas tę problematykę regulowała Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej, która jednak była przestarzała.

Ustawa o obronie ojczyzny

W uzasadnieniu projektu ustawy o obronie Ojczyzny wskazano, że jej celem jest skodyfikowanie znajdujących się dotychczas w różnych ustawach przepisów prawa wojskowego. Ponadto wskazano, że powoływana Ustawa z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej regulująca dotychczas problematykę obowiązku obrony pomimo nowelizacji zawiera regulacje archaiczne i nieprzystające do obecnych potrzeb Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. To wszystko uzasadnia opracowanie nowej regulacji wychodzącej naprzeciw wyzwaniom współczesnego świata i obejmującej szeroko rozumiane kwestie związane z obronnością, w tym również przepisy dotyczące służby wojskowej.

Na czym polega obowiązek obrony ojczyzny?

Obowiązek obrony ojczyzny dotyczy obywateli polskich zdolnych ze względu na wiek i stan zdrowia do wykonywania tej powinności.

Pamiętać należy, że obywatel polski będący równocześnie obywatelem innego państwa nie podlega obowiązkowi obrony, jeżeli stale zamieszkuje poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Przykład 1.

Jan Nowak posiada obywatelstwo polskie i niemieckie. Na stałe zamieszkuje w Berlinie. W świetle obowiązującej ustawy nie będzie podlegał obowiązkowi obrony Polski w razie wojny.

Obywatele polscy realizujący obowiązek obrony ojczyzny są zobligowani do:

• pełnienia służby wojskowej;
• wykonywania obowiązków wynikających z nadanych przydziałów mobilizacyjnych i pracowniczych przydziałów mobilizacyjnych;
• pełnienia służby w jednostkach zmilitaryzowanych;
• wykonywania świadczeń na rzecz obrony.

Przy czym podstawową formą realizacji obowiązku obrony ojczyzny jest pełnienie służby wojskowej. Służba wojskowa ma pierwszeństwo przed innymi rodzajami powinności obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Może ona nastąpić również przez odbywanie służby zastępczej.

Kogo dotyczy obowiązek pełnienia służby wojskowej?

Obowiązkowi pełnienia służby wojskowej podlegają obywatele polscy, począwszy od dnia, w którym kończą 18. rok życia, do końca roku kalendarzowego, w którym kończą 60 lat, a posiadający stopień podoficerski lub oficerski – 63 lata. Nie podlegają mu natomiast osoby, które zostały uznane ze względu na stan zdrowia za trwale niezdolne do tej służby.

Osobą, wobec której orzeczono trwałą niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, jest osoba, która z powodu naruszenia sprawności organizmu utraciła zdolność do osobistego wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym i nie rokuje odzyskania zdolności do realizowania tego rodzaju czynności.

Osoba całkowicie niezdolna do pracy to osoba, która całkowicie utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu.

Osobami niezdolnymi do samodzielnej egzystencji są osoby, w przypadku których stwierdzono naruszenie sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

Znaczny stopień niepełnosprawności na podstawie Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przysługuje osobom niepełnosprawnym z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolnym do pracy albo zdolnym do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającym, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Kto wykonuje zadania z zakresu obronności?

Według ustawy o obronie Ojczyzny zadania z zakresu obronności państwa wykonują:

• organy władzy;
• organy administracji rządowej;
• inne organy;
• instytucje państwowe;
• organy samorządu terytorialnego;
• przedsiębiorcy;
• organizacje pozarządowe;
• inne podmioty;
• obywatele.

Wezwanie właściwego organu w sprawie obowiązku obrony i zwrot kosztów z tym związanych

Właściwe organy mogą wezwać osoby podlegające obowiązkowi obrony do osobistego stawienia się na wezwanie dotyczące tej powinności. Osoby wezwane mają ustawowy obowiązek stawić się na takie wezwanie.

Wysokość rekompensaty określa ustawa i wynosi ona 1/30 minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w grudniu roku poprzedniego, ustalanego na podstawie przepisów Ustawy z dnia 10 października 2002 roku o minimalnym wynagrodzeniu za pracę za każdy dzień.

Rekompensatę wypłaca organ wzywający na podstawie zaświadczeń wydanych przez pracodawców.

Ponadto osoby wezwane do osobistego stawienia się w sprawach dotyczących obowiązku obrony na zgłoszone przez siebie żądanie otrzymają zwrot kosztów przejazdu do miejsca stawienia się i powrotu do miejsca pobytu stałego albo pobytu czasowego trwającego ponad 3 miesiące.

Osobie wezwanej przez właściwy organ do realizacji obowiązku obrony ojczyzny przysługuje zwrot kosztów podróży w wysokości rzeczywiście poniesionych, racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym odpowiednim środkiem transportu.

Przy czym górną granicę zwrotu kosztów podróży stanowi wysokość kosztów przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na obszarze kraju. Oznacza to, że zastosowanie w przypadku przejazdu własnym środkiem transportu znajdzie Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 25 marca 2002 roku w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy. Zgodnie z tym aktem za przejazd 1 km osoba wezwana otrzyma odpowiednio:

• 0,5214 zł – dla samochodu osobowego o pojemności silnika do 900 cm3;
• 0,8358 zł – dla samochodu osobowego o pojemności silnika powyżej 900 cm3;
• 0,2302 zł – dla motocykla.

W wypadku przejazdu środkami transportu publicznego osobie wezwanej przysługuje zwrot poniesionych kosztów przejazdu w wysokości udokumentowanej biletami lub fakturami określającymi cenę biletu.

Wysokość kosztów osoba wezwana przez właściwy organ ma obowiązek należycie wykazać.

Zwrot utraconego zarobku i zwrot kosztów przejazdu nie przysługuje, jeżeli wezwanie do stawienia się następuje wskutek niespełnienia lub nienależytego spełnienia, z winy osoby wezwanej, obowiązków określonych w ustawie o obronie Ojczyzny.

Wykonywanie zadań związanych z obowiązkiem obrony i pomoc z tym związana

Sposób wykonywania zadań w ramach obowiązku obrony przez ministrów, wojewodów, marszałków województw, starostów i wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) oraz przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także organizacje pozarządowe, biorąc pod uwagę potrzebę zapewnienia odpowiedniego poziomu obronności państwa, ma zostać określony w wydanym przez Radę Ministrów rozporządzeniu.