Kiedy uzyskasz prawo do renty, jeżeli niezdolność do pracy powstała jeszcze przed złożeniem wniosku?

Jeżeli jesteś osobą, która częściowo lub całkowicie utraciła zdolność do pracy, możesz wnioskować do ZUS-u o przyznanie renty. Kiedy uzyskasz prawo do renty, jeżeli niezdolność do pracy powstała jeszcze przed złożeniem wniosku?

Jakie są warunki wymagane do przyznania renty?

Renta należy się osobom, które z powodu swojego stanu zdrowia nie mogą wykonywać pracy zarobkowej, czyli są osobami niezdolnymi do pracy: 

• całkowicie –  niezdolność do jakiejkolwiek pracy, lub
• częściowo –  niezdolność do pracy zgodnej z kwalifikacjami.

• 1 rok – jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20. roku życia;
• 2 lata – jeżeli niezdolność do pracy nastąpiła między 20. a 22. rokiem życia;
• 3 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała między 22. a 25. rokiem życia;
• 4 lata – jeżeli niezdolność do pracy powstała między 25. a 30. rokiem życia;
• 5 lat – jeżeli niezdolność do pracy powstała między 30. rokiem życia, z tym że okres 5 lat musi przypadać w ciągu ostatnich 10 lat przed złożeniem wniosku o rentę lub przed dniem, w którym powstała niezdolność do pracy.

Oprócz odpowiedniego stażu ubezpieczeniowego, aby otrzymać rentę, wymagane jest, by niezdolność do pracy powstała w trakcie okresów składkowych lub nieskładkowych albo w trakcie 18 miesięcy od ustania tych okresów.

Warunek ten nie jest konieczny w przypadku:

• całkowitej niezdolności do pracy;
• posiadania 20-letniego stażu ubezpieczeniowego w przypadku kobiet i 25-letniego stażu ubezpieczeniowego w przypadku mężczyzn.

Natomiast jeżeli niezdolność do pracy nastąpiła po ukończeniu 30 lat, a osoba całkowicie niezdolna do pracy nie ma wymaganego stażu ubezpieczeniowego wynoszącego 5 lat w ciągu ostatnich 10 lat, rentę otrzyma, jeżeli posiada:

• 25 lat składkowych w przypadku kobiety;
• 30 lat składkowych w przypadku mężczyzny.

Staż ubezpieczeniowy nie będzie także wymagany w sytuacji, gdy:

• lekarz orzecznik stwierdzi, że osoba jest niezdolna do pracy w związku z wypadkiem w drodze do lub z pracy;
• osoba została zgłoszona do ubezpieczenia i uległa wypadkowi przed ukończeniem 18 lat lub w ciągu 6 miesięcy od ukończenia szkoły ponadpodstawowej, a przerwy w ubezpieczeniu nie były dłuższe niż 6 miesięcy.

Co to są lata składkowe i nieskładkowe?

W przypadku starania się o rentę decydujące znaczenie ma staż ubezpieczeniowy, który składa się z okresów:

• składkowych – czyli takich, kiedy istniał obowiązek opłacania składki na ubezpieczenie społeczne (emerytalne i rentowe), np. podczas pracy lub prowadzenia działalności gospodarczej  oraz takich, które – mimo że nie było obowiązku opłacania składki – zostały uznane za okresy składkowe, np. okres pobierania zasiłku macierzyńskiego;
• nieskładkowe – są to między innymi okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, zasiłku chorobowego lub opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, ale także okres pobierania nauki w szkole wyższej czy studiów doktoranckich.

Okresy nieskładkowe nie mogą być dłuższe niż 1/3 okresów składkowych.

Przykład 1.

Pan Marcin 5 lat studiował, a następnie 3 lata pracował na podstawie umowy o pracę. Jego staż ubezpieczeniowy wynosi 3 lata składkowe i 1 rok nieskładkowy, a nie 5 lat nieskładkowych, jak wynikałoby z ukończonych studiów. Okres nieskładkowy może stanowić maksymalnie 1/3 okresu składkowego, a więc w przypadku pana Marcina będzie to 1 rok. Razem pan Marcin będzie miał staż ubezpieczeniowy wynoszący 4 lata.

Jak wnioskować do ZUS-u o rentę?

Po spełnieniu wymaganych kryteriów dotyczących stażu ubezpieczeniowego oraz po stwierdzeniu przez lekarza orzecznika ZUS całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy osoba starająca się o rentę powinna złożyć do ZUS-u odpowiedni wniosek wraz z wymaganymi dokumentami. Będą to między innymi:

• wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy –  ERN;
• informacje o okresach składkowych i nieskładkowych – ERP-6;
• zaświadczenie ERP-7 o zatrudnieniu i wynagrodzeniu wystawiane przez aktualnego lub ostatniego pracodawcę;
• zaświadczenie OL-9 o stanie zdrowia wystawiane przez lekarza prowadzącego;
• dokumentacja medyczna (historia choroby, wypisy ze szpitala itp.);
• wywiad zawodowy OL-10 wystawiany przez pracodawcę.

Wnioski można złożyć zarówno w formie papierowej, jak i elektronicznej za pomocą platformy PUE ZUS, osobiście lub przez pełnomocnika w jednostce ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o rentę.  

Wniosek najlepiej złożyć na 30 dni przed planowanym przejściem na rentę i ustaniem prawa do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego.

ZUS ma 30 dni na wydanie decyzji od wyjaśnienia ostatniej okoliczności mającej wpływ na rozpatrzenie wniosku. 

Od decyzji ZUS-u przysługuje odwołanie do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od wydania decyzji. Odwołanie jest wolne od opłat i składa się je za pośrednictwem organu rentowego, który wydał decyzję.

Kiedy osoba niezdolna do pracy uzyska prawo do renty?

Podstawą do wydania decyzji w sprawie renty jest orzeczenie lekarza orzecznika albo orzeczenie komisji lekarskiej ZUS. Prawo do renty osoba zainteresowana otrzyma od:

• pierwszego dnia miesiąca, w którym został złożony wniosek o rentę, albo
• od ostatniego dnia pobierania zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego, jeżeli w momencie składania wniosku pobierała to świadczenie

– z zastrzeżeniem, że nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzje.

Oznacza to, że nawet jeżeli niezdolność do pracy istniała przed złożeniem wniosku, prawo do renty będzie przyznane od momentu złożenia wniosku.

Przykład 2.

Pan Piotr złożył wniosek o rentę 2 kwietnia 2023 roku. W wyniku badania przez lekarza orzecznika ZUS stwierdzono, że jest całkowicie niezdolny do pracy od listopada 2022 roku. Pan Piotr otrzyma rentę od 2 kwietnia 2023 roku, mimo że niezdolność do pracy trwała jeszcze przed złożeniem wniosku o rentę, a więc od listopada 2022 roku.

Inaczej będzie, gdy osoba składa wniosek o rentę w wyniku odmowy przyznania innego świadczenia, gdyż jak zwrócił uwagę Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 września 2019 roku (sygn. akt SK 31/16), art. 129 ust. 1 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach jest niezgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej w sytuacji, gdy „wniosek o przyznanie renty z tytułu niezdolności do pracy został złożony przez ubezpieczonego w następstwie odmowy przyznania mu innego świadczenia, związanego z czasową niesprawnością organizmu […]”.

Przykład 3.

Pani Ewa chorowała 182 dni i 15 kwietnia 2023 roku przestała pobierać zasiłek chorobowy.  Przed końcem okresu zasiłkowego złożyła wniosek do ZUS-u o świadczenie rehabilitacyjne. ZUS stwierdził jednak, że nie spełnia ona warunków do otrzymania świadczenia i wydał decyzję odmowną. Pani Ewa po otrzymaniu decyzji o odmowie przyznania świadczenia rehabilitacyjnego 10 maja 2023 roku złożyła wniosek do ZUS-u o rentę. 

W tej sytuacji, mając na względzie wyrok Trybunału Konstytucyjnego, pani Ewa otrzyma prawo do renty nie z chwilą złożenia wniosku 10 maja 2023 roku, ale z datą zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego, czyli 15 kwietnia 2023 roku. 

Reasumując, prawo do renty, gdy niezdolność do pracy istniała jeszcze przed złożeniem wniosku, przysługuje po spełnieniu określonych warunków, jednak nie wcześniej niż w dniu złożenia wniosku. Dlatego warto zrobić to w odpowiednim terminie, nawet w ostatnim dniu miesiąca, aby otrzymać rentę jeszcze za dany miesiąc. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wniosek o rentę składany jest po odmowie przyznania świadczenia (np. rehabilitacyjnego) przez ZUS, wówczas prawo do renty przysługuje nie od momentu złożenia wniosku, lecz od ostatniego dnia zasiłku chorobowego.