Renta rodzinna – kto może ją otrzymywać?

Renta rodzinna to świadczenia, które jest wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych uprawnionym członkom rodziny po osobie, która w chwili śmierci:

1. miała ustalone prawo do emerytury albo spełniała warunki do jej uzyskania;
2. miała ustalone prawo do emerytury pomostowej;
3. miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki do jej uzyskania;
4. pobierała zasiłek przedemerytalny;
5. pobierała świadczenie przedemerytalne;
6. pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Komu przysługuje renta rodzinna?

Prawo do renty rodzinnej przysługuje:

• współmałżonkowi zmarłego,
• dzieciom zmarłego,
• rodzicom zmarłego.

Renta rodzinna dla małżonka zmarłego

Prawo do renty rodzinnej przysługuje wdowie lub wdowcowi, którzy w chwili śmierci współmałżonka ukończyli 50 lat lub byli niezdolni do pracy. 

Renta rodzinna przysługuje również osobom, które nie osiągnęły 50. roku życia, wychowującym co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym, które nie ukończyły 16. roku życia. W przypadku gdy dziecko, wnuk lub rodzeństwo zmarłego uczy się, wdowie lub wdowcowi przysługuje renta rodzinna po zmarłym małżonku do 18. roku życia dziecka. 

Po śmierci małżonka przysługuje również wdowie lub wdowcowi renta rodzinna w przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy.

Uprawnienie do renty rodzinnej przysługuje również wdowie, która osiągnęła wiek 50 lat lub stała się niezdolna do pracy w okresie nie dłuższym niż 5 lat od śmierci męża lub od zaprzestania wychowywania dziecka do 16. roku życia lub 18. roku życia przez dziecko uczące się lub zaprzestania opieki nad dzieckiem uznanym za całkowicie niezdolne do pracy.

Małżonek po rozwodzie oraz wdowiec lub wdowa, którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, będą mieć prawo do renty rodzinnej po spełnieniu ogólnych warunków wymaganych od wdowy lub wdowca, ale tylko w sytuacji, gdy w chwili śmierci współmałżonka mieli prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem sądowym lub ugodą sądową.

Przepisy prawa przewidują wyjątek w przypadku wdowy, która jest rozwiedziona lub pozostawała w separacji, przyznając jej prawo do renty rodzinnej pod warunkiem, że udowodni otrzymywanie od współmałżonka alimentów na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi lub pozostającymi w separacji małżonkami.

Przykład 1.

Pani Krystyna rozwiodła się z mężem za porozumieniem stron, nie zostały ustalone alimenty na rzecz żadnego z małżonków. W takiej sytuacji mimo spełnienia ogólnych warunków do uzyskania renty rodzinnej, pani Krystyna nie uzyska jej ze względu na brak ustalenia prawa do alimentów w wyroku sądowym lub ugodzie. Jedyną szansą jest wykazanie, że otrzymywała ona alimenty na podstawie porozumienia z byłym mężem.

Osoba owdowiała, która nie spełnia wymienionych warunków wymaganych do przyznania jej prawa do renty rodzinnej, a jednocześnie nie posiada niezbędnych źródeł utrzymania, ma prawo do okresowej renty rodzinnej przez okres jednego roku od dnia śmierci współmałżonka. Ponadto może otrzymać rentę rodzinną na okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do wykonywania pracy zarobkowej, którą można pobierać nie dłużej niż przez okres 2 lat od śmierci współmałżonka.

Przykład 2.

Pan Jan zmarł 2 stycznia 2022 roku. Jego żona nie spełniała warunków do przyznania jej renty rodzinnej, ale nie posiadała też źródła utrzymania. W takim wypadku otrzyma ona rentę rodzinną do 2 stycznia 2023 roku. Jeśli uczestniczyłaby w szkoleniu mającym na celu uzyskanie kwalifikacji do pracy, renta rodzinna mogłaby jej przysługiwać maksymalnie do 2 stycznia 2024 roku.

Renta rodzinna dla rodziców zmarłego

Rodzice zmarłego mają prawo do renty rodzinnej, o ile spełniają kryteria, jakie wymagane są w przypadku współmałżonka, a dodatkowo jeśli gdy zmarły w sposób znaczący przyczyniał się do ich utrzymania.

Przykład 3.

Rodzice pana Adama spełniają kryteria wymagane dla przyznania renty rodzinnej rodzicom osoby zmarłej. Jednak syn przed śmiercią nie pomagał im w żaden sposób finansowo, dlatego też po jego śmierci ZUS odmówił im prawa do renty rodzinnej, powołując się na okoliczność, że zmarły syn nie przyczyniał się w sposób znaczący do ich utrzymania, mimo spełnienia pozostałych kryteriów niezbędnych dla przyznania renty rodzinnej.

Renta rodzinna dla dzieci

Dzieci własne zmarłego, dzieci drugiego małżonka zmarłego oraz dzieci przysposobione, mają zawsze prawo do renty rodzinnej do ukończenia 16 lat, a w sytuacji gdy się nadal uczą – do czasu ukończenia 25 lat oraz bez względu na wiek, jeśli stały się całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 lat lub w przypadku kontynuowania nauki w szkole przed ukończeniem 25 lat.

Nadto prawo do renty rodzinnej przysługuje przyjętym co najmniej na rok przed śmiercią na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnukom i rodzeństwu oraz innym dzieciom z wyjątkiem dzieci, które były wychowywane i utrzymywane w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka.

Przykład 4.

Na 2 lata przed śmiercią pan Jan z żoną wzięli na wychowanie swojego wnuka, którego rodzice zginęli w wypadku. Pan Jan miał ustalone prawo do emerytury z ZUS-u. W takim wypadku z chwilą śmierci wnuk i żona pana Jana nabędą prawo do renty rodzinnej.

Wysokość renty rodzinnej

Wysokość renty rodzinnej uzależniona jest od liczby osób uprawnionych do jej wypłaty z jednej strony, zaś z drugiej – od wysokości świadczenia zmarłego. Jedna osoba otrzyma 85% świadczenia przysługującego zmarłemu. W wypadku większej liczby uprawnionych będzie to odpowiednio 90% świadczenia zmarłego, w przypadku gdy do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby, zaś jeśli uprawnione są 3 bądź więcej osób, wysokość renty rodzinnej wynosić będzie 95% świadczenia zmarłego.

Przykład 5. 

Zmarłemu przysługiwało świadczenie w wysokości 1 800,00 zł. Uprawnione do świadczenia są żona i córka. W takim wypadku wysokość renty rodzinnej wyniesie 1 620,00 zł łącznie, a zatem każda z uprawnionych kobiet otrzyma kwotę po 810,00 zł z tytułu renty rodzinnej.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy ustalaniu wysokości świadczenia – renty rodzinnej – bada wszystkie uprawnienia zmarłego do świadczeń emerytalno-rentowych, do jakich mógł mieć prawo w momencie śmierci. Dlatego też renta rodzinna ustalana jest w najkorzystniejszej wysokości. 

Wysokość renty rodzinnej w 2021 roku nie może być niższa niż 1 250,88 zł. Tak jak inne świadczenia emerytalno-rentowe podlega ona corocznej waloryzacji. 

Jeśli wysokość obliczonej renty rodzinnej jest niższa niż najniższe świadczenie, to łączna kwota renty rodzinnej dla wszystkich uprawnionych jest podwyższana do najniższej renty rodzinnej. 

Wniosek o przyznanie renty rodzinnej 

Renta rodzinna wypłacana jest na wniosek uprawnionych członków rodziny zmarłego. Wniosek o nią składa się na formularzu ERR dostępnym w internecie lub każdej jednostce ZUS; jeśli osoba zmarła nie pobierała świadczenia z ZUS-u, należy złożyć informację na formularzu ERP-6.

Jeżeli przyznanie renty rodzinnej uzależnione jest od stwierdzenia niezdolności do pracy, należy do wniosku o rentę rodzinną załączyć zaświadczenie o stanie zdrowia OL-9 wystawione przez lekarza prowadzącego leczenie oraz inne dokumenty potwierdzające stan zdrowia. Odbywa się to na takich samych zasadach, jakie obowiązują przy składaniu wniosku o świadczenie rehabilitacyjne czy rentę. Załączyć należy zaświadczenia od wszystkich lekarzy prowadzących leczenie oraz pełną dokumentację medyczną obrazującą stan zdrowia.

Gdy osoba zmarła nie pobierała świadczeń z ZUS-u, do wniosku o rentę rodzinną dodatkowo należy załączyć dokumenty potwierdzające przebyte przez nią okresy pracy i dokumentujące wysokości wynagrodzeń. Przebyte okresy pracy dokumentują przede wszystkim wydane przez pracodawcę świadectwa pracy. Wysokość wynagrodzenia dowodzą: zaświadczenie pracodawcy lub innego płatnika składek, np. zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, legitymacja ubezpieczeniowa, inne dokumenty, na podstawie których można stwierdzić wysokość osiąganego wynagrodzenia, np. umowy o pracę.

Inne wymagane dokumenty do wniosku zależą od stanu faktycznego, najczęściej będą to:

• zaświadczenie ze szkoły o kontynuowaniu nauki, 
• oświadczenie rodzica i dowody potwierdzające fakt przyczyniania się zmarłego bezpośrednio przed śmiercią do jego utrzymania, 
• ugoda lub wyrok ustalające alimenty na rzecz wdowy/wdowca,
• przelewy alimentów w przypadku wdowy otrzymującej je na mocy porozumienia.

Wypełnione formularze można przesłać do jednostki terenowej ZUS lub złożyć osobiście w najbliższej terenowej jednostce organizacyjnej ZUS.

Rozpoznanie wniosku o rentę rodzinną i odwołanie od decyzji

Od wydanej decyzji odwołanie wnosi się do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Odwołanie należy złożyć do sądu za pośrednictwem oddziału ZUS, który wydał decyzję.

ZUS może zwrócić się o uzupełnienie wniosku lub dostarczenie dodatkowych dokumentów, jeżeli nie zostały w nim zawarte dane niezbędne do jego rozpatrzenia albo nie zostały dołączone dokumenty niezbędne do jego rozpatrzenia.

Rezygnacja z renty rodzinnej

Uprawniony do renty rodzinnej może z niej w każdym czasie zrezygnować. W takim wypadku ZUS ponownie ustali wysokość renty dla pozostałych uprawnionych. Rezygnacja z renty rodzinnej na wniosek uprawnionego nie wyłącza możliwości ponownego złożenia wniosku o jej przyznanie, z tym zastrzeżeniem, że ZUS nie wypłaci jej z automatu, a dopiero po weryfikacji, czy wnioskujący spełnia warunki do jej uznania.