Renta socjalna przy utracie zatrudnienia - co należy wiedzieć?

Tematem artykułu będzie zagadnienie związane z rentą socjalną. Jakim osobom przysługuje prawo do takiej renty? Jakie warunki należy spełnić, aby ją otrzymać? Kolejną kwestią, która zostanie poruszona, będzie to, czy osoba, która otrzymuje taką rentę, może równocześnie zostać zatrudniona i uzyskiwać z tego tytułu dochody na podstawie umowy o pracę lub umów cywilnoprawnych. Co w sytuacji utraty zatrudnienia i otrzymania w związku z tym odprawy, ekwiwalentu za niewykorzystany urlop czy innych świadczeń? Czy renta socjalna przy utracie zatrudnienia obowiązuje? Na te i inne pytania zostanie udzielona odpowiedź w dalszej części artykułu, wraz z adekwatnymi przykładami.

Kto ma prawo do uzyskania renty socjalnej?

Kwestia renty socjalnej uregulowana jest w Ustawie z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej. Zgodnie z przepisami taka renta przysługuje:

• obywatelom Polski, zamieszkującym w kraju;
• cudzoziemcom zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy albo ochrony uzupełniającej;
• cudzoziemcom mającym kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający 6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy;
• obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkom ich rodzin mającym prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, którzy mają miejsce zamieszkania w Polsce.

Obywatele innych krajów, którzy nie mają żadnych podstaw do mieszkania czy świadczenia pracy w Polsce, nie mają prawa uzyskania renty socjalnej w Polsce, choćby spełniali przesłanki dla jej przyznania.

Do przesłanek uzyskania renty socjalnej należą:

1. pełnoletność;
2. legitymowanie się całkowitą niezdolnością do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, jeżeli powstało ono:
• przed ukończeniem 18. roku życia,
• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia,
• w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Przykład 1.

Pan Wincenty jest obywatelem Polski, mieszka w Katowicach. W wieku 15 lat uległ poważnemu wypadkowi komunikacyjnemu, w wyniku którego jest częściowo sparaliżowany, ma duże trudności z poruszaniem się. Ma orzeczenie o niepełnosprawności. Po osiągnięciu 18. roku życia lekarz orzecznik ZUS-u wydał orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, która powstała przed ukończeniem 18. roku życia. Przysługuje mu zatem prawo do renty socjalnej.

Renta socjalna może być stała lub okresowa – gdyby ustalono, że całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.

Niezdolność do pracy jest ustalana po przeprowadzeniu badań i weryfikacji dokumentacji medycznej przez lekarza orzecznika ZUS-u.

Renta socjalna wynosi 100% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy ustalonej i podwyższonej zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Obecnie jest to kwota 1780,96 zł. Pojawiają się projekty zrównania wysokości renty socjalnej z minimalnym wynagrodzeniem za pracę.

Czy osoba uzyskująca rentę socjalną może pracować?

Zgodnie z art. 13 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zachowanie zdolności do pracy w warunkach określonych w przepisach o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie stanowi przeszkody do orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy.

Stąd też, jeżeli osoba mająca orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy ma predyspozycje do świadczenia pracy, a pracodawca lub zleceniodawca będzie przestrzegał przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, może świadczyć pracę i równocześnie otrzymywać rentę socjalną.

Przykład 2.

Pani Anna ma 20 lat i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy w związku z poważnym uszkodzeniem kręgosłupa, które oddziałuje na jej zdolność do poruszania się. Znalazła ona ofertę pracy zdalnej związanej z korektą tekstów na stronach internetowych. Zgłosiła się i uzyskała akceptację. Przed przystąpieniem do pracy wykonała badania lekarskie, a lekarz medycyny pracy uznał, że może ona wykonywać tę pracę.

W takiej sytuacji należy jednak niezwłocznie poinformować Zakład Ubezpieczeń Społecznych o osiąganiu przychodu, w formie pisemnej, jeżeli kwota przychodu spowoduje zawieszenie prawa do renty socjalnej.

Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego na zasadach określonych w art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Jeśli osiągany przychód będzie:

• niższy niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy – renta socjalna będzie wypłacana w pełnej wysokości;
• wyższy od 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ale nie przekroczy 130% tego wynagrodzenia – renta socjalna zostanie zmniejszona o kwotę przekroczenia, ale nie wyższą niż kwota maksymalnego zmniejszenia (obowiązującą dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy);
• wyższy niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy – wówczas renta socjalna zostanie zawieszona za miesiąc, w którym doszło do przekroczenia.

Aktualnie przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w IV kwartale 2023 roku wyniosło 7767,61 zł.

Renta socjalna przy utracie zatrudnienia

Utrata pracy może wiązać się z przyznaniem dodatkowych świadczeń, takich jak:

• odprawa,
• wynagrodzenie za okres wypowiedzenia,
• ekwiwalent za niewykorzystany urlop,
• odszkodowanie.

Po zsumowaniu może to przekroczyć wysokość 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy.

Przykład 3.

Pan Robert pobierający rentę socjalną był zatrudniony na ¾ etatu i osiągał proporcjonalnie minimalne wynagrodzenie za pracę. Jako że nie przekraczał norm, otrzymywał całą rentę socjalną oraz wynagrodzenie. Poinformował o tym na piśmie ZUS. Po kilkunastu miesiącach pracy pracodawca uznał, że będzie likwidować zakład pracy z uwagi na wyprowadzkę za granicę. Wówczas panu Robertowi wypłacono odprawę, wynagrodzenie za okres wypowiedzenia, a także ekwiwalent za niewykorzystany urlop. Łącznie otrzymał ok. 10 000 zł. Niezwłocznie powiadomił o tym Zakład Ubezpieczeń Społecznych i za ten miesiąc jego prawo do renty socjalnej zostało zawieszone.

We wskazanym przykładzie osoba przez 1 miesiąc nie otrzyma renty socjalnej. Może jej jednak nie otrzymać także w sytuacji, gdy będzie osiągała wyższe wynagrodzenie.

Równocześnie utrata pracy nie musi się łączyć z otrzymaniem wszystkich ww. dodatków, jeżeli osoba legitymująca się niezdolnością do pracy wykorzystała cały przysługujący jej urlop, a odprawa i wynagrodzenie za okres wypowiedzenia jej nie przysługuje, np. wskutek zwolnienia dyscyplinarnego.

Renta socjalna przy utracie zatrudnienia - podsumowanie

Podsumowując, osoba, która jest dorosła i legitymuje się orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, która powstała w określonych w przepisach terminach, ma prawo do uzyskania renty socjalnej.

Otrzymywanie takiej renty nie wyklucza zatrudnienia, jeżeli pracodawca czy zleceniodawca spełni wymogi związane z zatrudnianiem osób z niepełnosprawnościami, a lekarz medycyny pracy wyda orzeczenie o zdolności do świadczenia pracy.

Jeśli przychody przekroczą 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za wcześniejszy kwartał kalendarzowy, renta socjalna ulega zawieszeniu. Może do tego dojść np. przy rozwiązaniu umowy o pracę, gdy pracownikowi zostaną wypłacone dodatkowe świadczenia, takie jak odszkodowanie, odprawa, ekwiwalent za niewykorzystany urlop. Każdą zmianę w tym zakresie należy zgłaszać do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.