Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Emerytura lub renta po zmarłym małżonku

Aby otrzymać świadczenie emerytalne lub rentowe, konieczne jest spełnienie kilku kluczowych warunków przez osobę, która się o nie ubiega. Czy możliwe jest jednak pobieranie emerytury lub renty przyznanej komuś innemu? Emerytura lub renta po zmarłym małżonku - jakie warunki należy spełnić?

Emerytura po małżonku

Świadczenie emerytalne pobierane zamiast innej osoby pojawia się najczęściej w przypadku małżonków, gdy jeden z nich umiera. W rzeczywistości mowa tutaj nie o emeryturze, lecz o rencie rodzinnej, która będzie przysługiwała po spełnieniu konkretnych warunków. Świadczenie emerytalne jest więc indywidualne i wygasa wraz ze śmiercią uprawnionego.

Omawiana emerytura nie jest jednak przyznawana i wypłacana z urzędu, niezbędne staje się złożenie wniosku do właściwego oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Można to zrobić osobiście lub listem poleconym, dopuszczalne jest także skorzystanie z pomocy platformy e-ZUS. Wnioskiem właściwym w tej sprawie jest ZUS-Rp2. Pamiętajmy, aby dołączyć do niego następujące dokumenty:

  • potwierdzenie daty urodzenia i daty zgonu zmarłego współmałżonka – zrobimy to przy pomocy odpisu aktu zgonu danej osoby;
  • dowód osobisty lub inny dokument potwierdzający datę urodzenia wnioskodawcy;
  • odpis aktu małżeństwa lub w przypadku rozwodników – dokument potwierdzający prawo wnioskodawcy do alimentów;
  • zaświadczenie od lekarza o stanie zdrowia wdowy/wdowca, jeśli renta ma być wypłacana z tytułu niezdolności do pracy;
  • oświadczenie o braku uzyskiwania dochodów z pracy zarobkowej lub prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Renta po zmarłym małżonku

Renta rodzinna jest wypłacana przez ZUS, tylko gdy uzna on, że wnioskodawca spełnia warunki niezbędne do przyznania tego świadczenia. Obecnie mają do niego prawo członkowie rodziny osoby, która w chwili śmierci:

  • miała ustalone prawo do emerytury albo spełniała warunki do jej uzyskania;
  • miała ustalone prawo do emerytury pomostowej;
  • miała ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniała warunki do jej uzyskania;
  • pobierała zasiłek przedemerytalny;
  • pobierała świadczenie przedemerytalne;
  • pobierała nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.

Małżonek, który do dnia śmierci żony lub męża pozostawał we wspólności małżeńskiej, ma prawo do omawianego świadczenia, jeżeli:

  • w chwili śmierci małżonka miał skończone 50 lat lub był niezdolny do pracy, albo
  • wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym współmałżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeśli uczy się w szkole – 18 lat;
  • sprawuje pieczę nad dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
  • ukończył 50 lat lub stał się niezdolny do pracy już po śmierci współmałżonka, lecz nie później niż 5 lat od jego śmierci albo od zaprzestania wychowywania dzieci.

Owdowiała osoba, która nie spełnia powyższych warunków i nie ma źródła utrzymania, ma prawo do renty rodzinnej: 

  • przez rok od śmierci współmałżonka;
  • przez okres uczestniczenia w zorganizowanym szkoleniu kwalifikującym do wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od śmierci współmałżonka.

Małżonka lub małżonek rozwiedziony albo wdowa lub wdowiec, którzy w chwili śmierci współmałżonka nie pozostawali z nim we wspólności małżeńskiej, mają prawo do renty rodzinnej, jeżeli – oprócz spełnienia wymienionych warunków – mieli w dniu śmierci współmałżonka prawo do alimentów z jego strony ustalone wyrokiem lub ugodą sądową. 

Prawo do renty ma również małżonka rozwiedziona lub pozostająca w separacji, jeśli udowodni, że bezpośrednio przed śmiercią współmałżonka otrzymywała od niego alimenty na podstawie porozumienia między rozwiedzionymi/separowanymi (nie dotyczy to jednak mężczyzny). 

Wyrok SA w Warszawie z 30 czerwca 2021 roku (sygn. akt III AUa 460/19)

Uzależnienie prawa do renty dla wdowy bez względu na wiek od istnienia przesłanki niezdolności do pracy uregulowane jest wyłącznie w art. 70 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych część druga zdania. Oznacza to, że dotyczy to wdowy, która w chwili śmierci męża nie osiągnęła wieku 50 lat i nie spełniła warunku wychowywania co najmniej jednego z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłym mężu i spełniających kryteria wieku, kształcenia się w szkole, całkowitej niezdolności do pracy oraz do samodzielnej egzystencji. Konstrukcja normy art. 70 wprowadza dwie odrębne kategorie wdów dożywotnio uprawnionych do renty rodzinnej po mężu, odrębnie wymienione w ust. 1 i 2 tego przepisu, bowiem inne rozumienie tego dożywotniego prawa czyniłoby zbędnym regulację z ust. 2.

Renta po zmarłym małżonku - wysokość

Jeśli ZUS uzna wniosek o przyznanie renty rodzinnej wnioskodawcy, wyda decyzję pozytywną. W przeciwnym wypadku zostanie wydana decyzja odmowna, od której dana osoba będzie mogła odwołać się w terminie 14 dni od chwili odebrania takiego pisma.

Renta rodzinna nie odpowiada wysokości świadczenia emerytalnego lub rentowego pobieranego przez zmarłego małżonka jeszcze za jego życia. Obecnie świadczenie to wynosi:

  • 85% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawniona jest jedna osoba;
  • 90% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są dwie osoby;
  • 95% świadczenia zmarłego – jeżeli do renty rodzinnej uprawnione są trzy osoby lub więcej.

Pamiętajmy, że ZUS bada uprawnienia zmarłego do wszystkich świadczeń emerytalno-rentowych, do jakich mógł mieć prawo w chwili śmierci, ustala także rentę rodzinną po świadczeniu w najkorzystniejszej wysokości. Wg stanu na styczeń 2024 r. kwota renty rodzinnej wynosi 1 588,44 zł brutto.

Wysokość renty rodzinnej może być zmniejszona, gdy uprawniony osiąga przychód z tytułu zatrudnienia lub innej działalności podlegającej obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu. W niektórych przypadkach świadczenie to może zostać nawet zawieszone. Prawo do omawianej renty zostanie zawieszone, gdy przychód wnioskodawcy przekroczy 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Jeśli przychód będzie wyższy niż 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale nie przekroczy 130% tego wynagrodzenia, rentę rodzinną zmniejsza się o kwotę przekroczenia, nie więcej jednak niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia.

Emerytura lub renta po zmarłym małżonku

Małżonek ma prawo do renty rodzinnej po zmarłej żonie lub mężu – powszechnie takie świadczenie jest błędnie określane jako emerytura po nieżyjącym małżonku. Renta rodzinna nie jest jednak wypłacana z mocy samego prawa, wdowa lub wdowiec muszą w tym celu złożyć stosowny wniosek i czekać na jego pozytywne rozpatrzenie przez ZUS. Jeśli uprawniony do renty rodzinnej przekroczy określony próg dochodowy, musi liczyć się ze zmniejszeniem wysokości tego świadczenia albo zawieszeniem jego wypłacania.