Dodatki do emerytur – kiedy i komu przysługują?

Biorąc pod uwagę wysokość emerytur, jakie są w ogromnej większości wypłacane w Polsce, łatwo zgodzić się z tezą, w której myśl każde dodatkowe pieniądze mają duże znaczenie, szczególnie w obecnych realiach, gdy pieniądz traci na wartości. Emeryci mogą uzyskać dodatkowe środki finansowe, przy czym nie chodzi w tym przypadku o podejmowanie aktywności zarobkowej. W przepisach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych aktach prawnych przewidziano dodatki do emerytur, pod warunkiem spełnienia kryteriów ustawowych. Kiedy i komu powinny być przyznane wspomniane dodatki – o tym piszemy w artykule.

Dodatki pielęgnacyjne do emerytur przysługujące na podstawie ustawy emerytalnej

W przepisach Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanej dalej ustawą emerytalną, przewidziano w zasadzie jeden powszechnie obowiązujący dodatek – jest nim dodatek pielęgnacyjny.

Trzeba jednocześnie pamiętać, że – zgodnie z art. 75 ust. 4 ustawy emerytalnej – osobie uprawnionej do emerytury lub renty przebywającej w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym dodatek pielęgnacyjny nie przysługuje, chyba że przebywa poza tą placówką przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu.

Dodatek pielęgnacyjny podwyższa się wskaźnikiem waloryzacji rent i emerytur od miesiąca, w którym przeprowadzana jest waloryzacja. Od 1 marca 2022 roku wynosi on 256,44 zł.

Dodatek kombatancki

Kombatantom i innym osobom uprawnionym pobierającym emeryturę lub rentę albo uposażenie w stanie spoczynku bądź uposażenie rodzinne, przysługuje dodatek zwany dalej dodatkiem kombatanckim. Tak stanowi art. 15 ust. 1 Ustawy z dnia 24 stycznia 1991 roku o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego, zwanej dalej ustawą kombatancką.

Dodatek kombatancki przysługuje oprócz emerytury lub renty i nie jest uwzględniany przy obliczaniu wysokości świadczeń określonych w przepisach ustawy emerytalnej.

W razie zbiegu prawa do kilku świadczeń o charakterze emerytalno-rentowym przysługuje tylko jeden dodatek kombatancki wskazany w art. 15 ust. 1 cytowanej ustawy.

Kwota dodatku kombatanckiego ulega podwyższeniu przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent – od miesiąca, w którym jest przeprowadzana waloryzacja. Aktualnie, od 1 marca 2022 roku, dodatek kombatancki wynosi 256,44 zł.

Dodatek kompensacyjny

Kombatantom i innym osobom uprawnionym przysługuje dodatek kompensacyjny w wysokości 15% dodatku kombatanckiego (art. 20 ust. 2 pkt 2 ustawy kombatanckiej).

Poza kombatantami dodatek kompensacyjny przysługuje także wdowom lub wdowcom – emerytom i rencistom oraz osobom pobierającym uposażenie w stanie spoczynku lub uposażenie rodzinne, pozostałym po kombatantach i innych osobach uprawnionych.

Dodatek kompensacyjny podlega waloryzacji na ogólnych zasadach – od 1 marca 2022 roku wynosi 38,47 zł.

Ryczałt energetyczny

Kombatantom i innym osobom uprawnionym – emerytom, rencistom i inwalidom oraz osobom pobierającym uposażenie w stanie spoczynku lub uposażenie rodzinne przysługuje ryczałt energetyczny pozwalający na obniżenie kosztów stałych gospodarstw domowych osób uprawnionych.

Prawo do ryczałtu energetycznego przysługuje także wdowom lub wdowcom – emerytom i rencistom oraz osobom pobierającym uposażenie w stanie spoczynku lub uposażenie rodzinne, pozostałym po kombatantach i innych osobach uprawnionych.

Ryczałt energetyczny podlega corocznej waloryzacji – aktualnie, czyli od 1 marca 2022 roku, kwota ryczałtu to 192,58 zł.

Dodatek za tajne nauczanie

Dodatek za tajne nauczanie przysługuje na podstawie Ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku – Karta Nauczyciela, zwanej dalej KN.

Dodatek za tajne nauczanie przysługuje również nauczycielom, którzy przed 1 września 1939 roku nauczali w języku polskim w szkołach polskich na terenie III Rzeszy Niemieckiej oraz byłego Wolnego Miasta Gdańska, jeżeli nie pobierają dotychczas takiego dodatku z innego tytułu.

Przyznanie dodatku za tajne nauczanie w obydwu wskazanych przypadkach następuje na wniosek zainteresowanego.

Kwota dodatku za tajne nauczanie ulega podwyższeniu przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent – od miesiąca, w którym jest przeprowadzana waloryzacja.

Obecnie obowiązująca wysokość dodatku za tajne nauczanie to 256,44 zł (od 1 marca 2022 roku).

Świadczenie dla żołnierzy zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianych w określonych podmiotach

Ustawa z dnia 2 września 1994 roku o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących żołnierzom zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianym w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach rud uranu i batalionach budowlanych przewiduje wypłatę świadczenia pieniężnego żołnierzom:

• zastępczej służby wojskowej, którzy w latach 1949–1959 byli przymusowo zatrudniani w kopalniach węgla, kamieniołomach oraz w zakładach pozyskiwania i wzbogacania rud uranowych;
• z poboru w 1949 roku, którzy byli wcieleni do ponadkontyngentowych brygad „Służby Polsce” i przymusowo zatrudniani w kopalniach węgla i kamieniołomach;
• przymusowo zatrudnianym w batalionach budowlanych w latach 1949–1959.

Kwota świadczenia pieniężnego ulega podwyższeniu przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent od miesiąca, w którym jest przeprowadzana waloryzacja. Od 1 marca 2022 roku świadczenie to wynosi 256,44 zł.

Świadczenie przysługujące osobom deportowanym

Ustawa z dnia 31 maja 1996 roku o osobach deportowanych do pracy przymusowej oraz osadzonych w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich przewiduje wypłatę świadczenia pieniężnego w wysokości uzależnionej od długości trwania pracy przymusowej po deportacji. Aktualnie świadczenie przysługuje w wysokości 12,02 zł za 1 miesiąc pracy. Podlega waloryzacji wskaźnikiem odnoszącym się do emerytur i rent.

Świadczenie przysługuje wyłącznie osobom, które nie mają ustalonego prawa do dodatku:

• kombatanckiego określonego w przepisach o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego;
• za tajne nauczanie, przysługującego na podstawie odrębnych przepisów.

Świadczenie przysługujące cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych

Kolejnym rodzajem dodatku wypłacanego wraz z emeryturą jest świadczenie przysługujące cywilnym niewidomym ofiarom wojny, czyli osobom będącym obywatelami polskimi, posiadającym stałe zamieszkanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (RP), które, nie wchodząc w skład formacji wojskowych, zmilitaryzowanych służb państwowych lub formacji zbrojnych ruchu oporu, doznały naruszenia sprawności organizmu powodującego całkowitą niezdolność do pracy poprzez utratę wzroku w wyniku:

• działań wojennych w okresie wojny 1939–1945;
• eksplozji niewypałów lub niewybuchów pozostałych po wojnie 1939–1945, na terytorium RP.

Podstawą ustalenia prawa i wypłaty wymienionego świadczenia są unormowania Ustawy z dnia 16 listopada 2006 roku o świadczeniu pieniężnym i uprawnieniach przysługujących cywilnym niewidomym ofiarom działań wojennych. 

Świadczenie to przysługuje w kwocie renty socjalnej, której zasady nabywania i wypłaty regulują przepisy Ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej.

W razie zbiegu prawa do omawianego świadczenia z dodatkami lub innymi świadczeniami przysługuje tylko jedna należność – wyższa lub wybrana przez zainteresowanego.

Dodatki do emerytur – podsumowanie

Dodatki do emerytur stanowią ważny składnik uzupełniający niewysokie świadczenia pobierane przez uprawnionych. Aby uzyskać prawo do konkretnego dodatku, trzeba spełnić wymogi ustawowe. W przypadku dodatku pielęgnacyjnego istotny jest stan zdrowia ubezpieczonego (całkowita niezdolność do pracy oraz do samodzielnej egzystencji) lub ukończenie 75 lat. W odniesieniu do innych dodatków określono jeszcze inne kryteria. Wspomniane dodatki podlegają waloryzacji na ogólnych zasadach dotyczących emerytur i rent.