Dodatki wyrównawcze – komu przysługują?

Oprócz wynagrodzenia zasadniczego pracownik może liczyć na inne składniki płacowe, do których najczęściej zalicza się premie, nagrody, czy diety. W niektórych przypadkach pracownikowi przysługują dodatki pieniężne z tytułu świadczenia pracy w określonych warunkach (dodatek: za nadgodziny lub przysługujący za pracę w porze nocnej). Niekiedy się zdarza, że zatrudniony nabywa prawo do dodatku, mimo że musi zaprzestać wykonywania swych obowiązków lub ograniczyć ich wymiar.  W takiej sytuacji przysługują dodatki wyrównawcze, o których piszemy poniżej w artykule.

Dodatki wyrównawcze – charakterystyka ogólna

W określonych sytuacjach wynagrodzenie pracownika może ulec obniżeniu. W takich przypadkach przewidziano możliwość przyznania pracownikowi dodatku wyrównawczego, którego celem jest uzupełnienie utraconej części poborów.

Dodatki wyrównawcze przysługujące na podstawie Kodeksu pracy

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy, zwana dalej kp, przewiduje prawo do 3 rodzajów dodatków wyrównawczych. Oznacza to, że dodatek wyrównawczy przysługuje:

• pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią z tytułu przeniesienia jej do innej pracy albo skrócenia wymiaru czasu pracy. Jeżeli w wyniku zmiany warunków pracy, skrócenia czasu pracy lub przeniesienia pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią do innej pracy spowodowanych względami zdrowotnymi wynagrodzenie pracownicy uległo obniżeniu – przysługuje jej dodatek wyrównawczy (art. 179 kp);
• pracownikowi przeniesionemu do innej pracy w razie stwierdzenia objawów powstawania choroby zawodowej. W przypadku przeniesienia pracownika do innej pracy z powyżej wskazanych powodów, które spowodowało obniżenie dotychczasowego wynagrodzenia – pracownikowi przysługuje dodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy (art. 230 kp);
• pracownikowi przeniesionemu do innej pracy z powodu orzeczenia niezdolności do pracy na dotychczasowym stanowisku. Dodatek wyrównawczy przysługuje, jeżeli wynagrodzenie pracownika uległo obniżeniu w wyniku przeniesienia go do odpowiedniej pracy na podstawie orzeczenia lekarskiego stwierdzającego niezdolność do wykonywania dotychczasowej pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową, przy czym pracownik nie został uznany za niezdolnego do pracy w rozumieniu Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dodatek wyrównawczy przysługuje przez okres nieprzekraczający 6 miesięcy (art. 231 kp).

Dodatki wyrównawcze przysługujące na mocy przepisów o zwolnieniach grupowych

Odrębną kategorią dodatków wyrównawczych są te przysługujące pracownikom na podstawie Ustawy z dnia 13 marca 2003 roku o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników, zwanej dalej ustawą o zwolnieniach grupowych. Zgodnie z jej art. 5 ust. 5 w okresie objęcia szczególną ochroną przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy pracownikowi:

• któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, pracownicy w ciąży, pracownikowi w okresie urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego;
• będącemu członkiem rady pracowniczej przedsiębiorstwa państwowego;
• będącemu członkiem zarządu zakładowej organizacji związkowej;
• będącemu członkiem zakładowej organizacji związkowej, upoważnionemu do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy;
• będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego lub europejskiej rady zakładowej;
• będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawicielem pracowników w spółce europejskiej;
• będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, organu przedstawicielskiego lub przedstawicielem pracowników w spółdzielni europejskiej;
• będącemu członkiem specjalnego zespołu negocjacyjnego, zespołu przedstawicielskiego albo przedstawicielem pracowników w radzie nadzorczej spółki powstałej w wyniku połączenia transgranicznego spółek;
• będącemu społecznym inspektorem pracy;
• powołanemu do odbycia czynnej służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej albo przeszkolenia wojskowego;
• będącemu członkiem rady pracowników lub określonym w porozumieniu, o którym mowa w art. 24 Ustawy z dnia 7 kwietnia 2006 roku o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji, przedstawicielem pracowników uprawnionym do uzyskiwania od pracodawcy informacji i prowadzenia z nim konsultacji.

W odniesieniu do kwestii uwzględnienia dodatku wyrównawczego w przypadku pracownika objętego ochroną przedemerytalną, któremu obniżono wynagrodzenie w czasie tej ochrony, wypowiedział się także Sąd Najwyższy. W wyroku z 8 lutego 2018 roku skład orzekający uznał, że jeśli wypowiedzeniem zmieniającym zostało obniżone wynagrodzenie pracownika w okresie obowiązywania ochrony przedemerytalnej i nie dopuszczono go następnie do pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, to przy obliczaniu wynagrodzenia przestojowego należy uwzględnić także dodatek wyrównawczy do końca okresu ochronnego (sygn. akt I PK 347/16).

Należy podkreślić, że przedstawione zasady szczególnej ochrony przed wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy stosuje się ponadto odpowiednio przy dokonywaniu zwolnień indywidualnych na podstawie przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych.

Sposób obliczania dodatków wyrównawczych

Przy obliczaniu dodatków wyrównawczych stosuje się Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej  z dnia 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy. Zgodnie z § 7 ust. 1 wspomnianego rozporządzenia dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia przysługujący: 

• pracownicy w ciąży lub karmiącej dziecko piersią (art. 179 § 4 kp);
• pracownikowi, u którego stwierdzono objawy wskazujące na powstawanie choroby zawodowej (art. 230 § 2 kp);
• pracownikowi, który stał się niezdolny do wykonywania dotychczasowej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej (art. 231 kp)

– stanowi różnicę między wynagrodzeniem z okresu poprzedzającego przeniesienie a wynagrodzeniem po przeniesieniu pracownika do innej pracy.

W przypadku pracowników uprawnionych do dodatku wyrównawczego na podstawie przepisów ustawy o zwolnieniach grupowych wynagrodzenie dla celów ustalenia wysokości tego dodatku oblicza się według zasad obowiązujących przy wyliczaniu wynagrodzenia urlopowego. 

Dodatki wyrównawcze – komu przysługują? Podsumowanie

Dodatki wyrównawcze są szczególnymi świadczeniami przewidzianymi w przepisach prawa pracy, których celem jest rekompensata pracownikowi utraconego dochodu w ściśle określonych przepisami okolicznościach. Wspomniane dodatki przysługują na podstawie regulacji kp, wówczas uprawnionymi są pracownice w ciąży lub karmiące dziecko piersią, pracownicy przeniesieni do innej pracy z powodu powstawania choroby zawodowej oraz pracownicy, którzy stali się niezdolni do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Dodatki wyrównawcze mogą także przysługiwać zgodnie z przepisami ustawy o zwolnieniach grupowych – dotyczy to osób objętych szczególną ochroną trwałości stosunku pracy, którym pracodawca może jedynie wypowiedzieć dotychczasowe warunki pracy i płacy. Jeżeli wypowiedzenie to spowoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownikowi należy wypłacać dodatek wyrównawczy do upływu okresu ochronnego.