Ochrona kobiet w ciąży - jakie prawa mają ciężarne?

Ciąża to wyjątkowy okres nie tylko dla ciężarnej, lecz także dla pracodawcy, ponieważ kobieta jest wówczas w szczególny sposób chroniona. Do czego odnosi się ochrona kobiet w ciąży? Jakie prawa ma ciężarna, a obowiązki wobec niej pracodawca? O tym przekonasz się, czytając artykuł.

Ochrona kobiet w ciąży

Przepisy wprost wskazują uprawnienia ciężarnej pracownicy. Poniżej przedstawiamy w jakich sytuacjach zatrudniona zyskuje dodatkowe przywileje.

Zakaz rozwiązania umowy o pracę

Pracodawca nie ma prawa rozwiązać ani wypowiedzieć umowy o pracę pracownicy w czasie ciąży oraz urlopu macierzyńskiego (art. 177 § 1 Kodeksu pracy).

Istnieją jednak pewne wyjątki, kiedy dopuszczalne jest rozwiązanie lub wypowiedzenie umowy o pracę z ciężarną:

• rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownicy - jeśli w zakładzie pracy obowiązuje zakładowa organizacja związkowa, to musi ona wyrazić zgodę na rozwiązanie umowy z ciężarną;
• zatrudnienie w ramach umowy o pracę na okres próbny nieprzekraczający jednego miesiąca (art. 177 § 2 Kodeksu pracy);
• ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy - w przypadku funkcjonowania w firmie zakładowej organizacji pracy, pracodawca ma obowiązek ustalić z nią termin rozwiązania umowy o pracę.

W przypadku zatrudnienia w ramach umowy o pracę zawartej:

• na czas określony,
• na okres próbny powyżej jednego miesiąca,

gdzie umowa uległaby rozwiązaniu po upływie 3. miesiąca ciąży, umowa ulega przedłużeniu do dnia porodu (art. 177 § 3 Kodeksu pracy). W przepisach nie jest określone, jak należy liczyć termin 3 miesięcy ciąży, jednak orzecznictwo Sądu Najwyższego wskazuje, że termin ten oblicza się w równej miary miesiącach księżycowych (28 dni). Oznacza to, że pracodawca ma obowiązek przedłużenia umowy do dnia porodu po upływie 12 tygodnia ciąży.

Przedłużenie umowy do dnia porodu nie obowiązuje w przypadku zatrudnienia w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy, a także w przypadku wygaśnięcia umowy o pracę z przyczyn określonych w art. 63² i art. 66 Kodeksu pracy (śmierć pracodawcy lub aresztowanie pracownicy).

Ochrona kobiet w ciąży w trakcie wypowiedzenia

Jeżeli pracownica znajdująca się w trakcie okresu wypowiedzenia dowie się, że jest w ciąży, wypowiedzenie złożone przez pracodawcę traci moc. Dotyczy to również sytuacji, kiedy po upływie okresu wypowiedzenia pracownica dowie się, że zaszła w ciążę w trakcie trwania umowy.

Co ważne, wypowiedzenie nie będzie traciło mocy, jeżeli pracownica złoży wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, a potem dowie się o ciąży.

Zakaz pracy w porze nocnej i godzinach nadliczbowych

Ochrona kobiet w ciąży dotyczy również zatrudniania w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych. Pracodawca ma bezwzględny zakaz takiego zatrudnienia, nawet jeśli kobieta w ciąży wyrazi na to zgodę (art. 178 § 1 Kodeksu pracy).

W przypadku zatrudnienia pracownicy w porze nocnej, pracodawca powinien zmienić na czas ciąży rozkład czasu pracy tak, żeby praca nie była wykonywana w nocy. Jeśli jest to niemożliwe, pracodawca powinien przenieść ciężarną do innej, dziennej pracy. Jeśli na nowym stanowisku pracy będzie obowiązywało niższe wynagrodzenie, ciężarnej przysługuje dodatek wyrównawczy.

Jeśli przeniesienie kobiety w ciąży do innej pracy jest niemożliwe, pracownica powinna zostać zwolniona z obowiązku świadczenia pracy. Za czas zwolnienia ze świadczenia pracy, pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia.

Zakaz delegacji i zatrudnienia w przerywanym systemie czasu pracy

Szef nie może wysyłać kobiet w ciąży na delegację. Nie mogą one również wykonywać pracy w ramach przerywanego systemu czasu pracy, chyba że pracownica wyrazi na to zgodę.

Przerywany system czasu pracy charakteryzuje się tym, że w ramach doby praca wykonywana jest w częściach. W przypadku wykonywania pracy w przerywanym systemie czasu pracy, jeśli nie ma zgody pracownicy na wykonywanie pracy w ten sposób, należałoby zmienić pracownicy system czasu pracy na podstawowy.

Zwolnienie od pracy na czas badań lekarskich

Jeżeli kobieta w ciąży nie może wykonać badań lekarskich poza godzinami pracy, pracodawca ma obowiązek zwolnić ją od pracy na czas wykonywania zleconych przez lekarza badań związanych z ciążą (art. 185 § 2 Kodeksu pracy).

Za czas zwolnienia od pracy ciężarna zachowuje prawo do wynagrodzenia, do wyliczenia którego stosuje się zasady obowiązujące przy obliczaniu wynagrodzenia za czas urlopu, z jedną różnicą. Składniki wynagrodzenia ustalane w przeciętnej wysokości uwzględniane są z miesiąca, w którym wystąpiło zwolnienie od pracy.

Ochrona kobiet w ciąży a prace szkodliwe

Ochrona kobiet w ciąży dotyczy również wykonywania określonych prac. Od 1 maja 2017 roku został rozszerzony wykaz prac zabronionych kobietom w ciąży i kobietom karmiącym piersią (rozporządzenie w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią).

Do prac szkodliwych należy:

• praca przy komputerze powyżej 8 godzin dziennie - kobieta ciężarna może pracować maksymalnie 8 godzin dziennie przy komputerze, przy czym czas jednorazowej pracy nie może przekroczyć 50 minut. W związku z tym, zgodnie z nowymi przepisami, czas pracy przy komputerze kobiety ciężarnej nie może przekroczyć 6 godzin i 40 minut dziennie;
• praca w pozycji stojącej powyżej 3 godzin dziennie - ciężarne nie mogą pracować dłużej niż 3 godziny w ciągu doby w pozycji stojącej. Dodatkowo czas spędzony jednorazowo w pozycji stojącej nie może być dłuższy niż 15 minut, a po nim ciężarnej przysługuje co najmniej 15-minutowa przerwa;
• podnoszenie i przenoszenie przedmiotów o masie powyżej 3 kg (w przypadku kobiet karmiących piersią ciężar maksymalny wynosi 6 kg przy pracy stałej i 10 kg przy pracy dorywczej);
• przewożenie ładunków na jednokołowym lub wielokołowym wózku poruszanym ręcznie;
• praca w wymuszonym rytmie;
• praca na wysokości - poza podwyższeniami posiadającymi pełne zabezpieczenie przed upadkiem;
• praca w warunkach narażenia na drgania;
• praca w warunkach narażenia na promieniowanie jonizujące;
• praca w wykopach, a także zbiornikach, kanałach i kopalniach.

Jak widać, ochrona kobiet w ciąży dotyczy wielu aspektów pracy. Należy jednak pamiętać, że przedstawione przepisy należy stosować jedynie w przypadku kobiet, które przedstawiły pracodawcy zaświadczenie lekarskie potwierdzające ciążę.