Dobrowolna służba wojskowa

Obowiązujące aktualnie przepisy w zakresie obronności kraju przewidują pewne nowe rozwiązania dla osób, które zamierzają w sposób aktywny wzmocnić potencjał militarny państwa. Jedną z takich możliwości jest dobrowolna służba wojskowa. Na czym polega i z czym się wiąże ta forma pełnienia służby wojskowej? Wyjaśniamy poniżej w artykule.

Dobrowolna służba wojskowa – podstawa prawna

Zasady odbywania dobrowolnej służby wojskowej uregulowano w Ustawie z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyzny, zwanej dalej „ustawą z dnia 11 marca 2022 roku”.

Ponadto na podstawie wymienionego aktu prawnego, wydano przepisy wykonawcze, które zawarto w Rozporządzeniu Ministra Obrony Narodowej (MON) z dnia 18 maja 2022 roku w sprawie dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, dalej określanym jako „rozp. z dnia 18 maja 2022 roku”.

Dobrowolna służba wojskowa – czas trwania, możliwość skrócenia lub zmiany rodzaju

Zgodnie z art. 143 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2022 roku dobrowolna zasadnicza służba wojskowa jest pełniona przez okres do 12 miesięcy. W czasie pełnienia tej służby realizuje się:

• szkolenie podstawowe w wymiarze do 28 dni zakończone przysięgą wojskową i wydaniem książeczki wojskowej. Jednak przepisu tego nie stosuje się do osób, które złożyły już wcześniej przysięgę wojskową;
• szkolenie specjalistyczne połączone z wykonywaniem obowiązków na stanowisku służbowym albo w trakcie kształcenia kandydata do zawodowej służby wojskowej po jego powołaniu do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, w wymiarze do 11 miesięcy.

Czas trwania dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej może zostać skrócony w odniesieniu do osób będących absolwentami szkół ponadpodstawowych:

1. realizujących programy innowacyjne lub eksperymentalne przysposobienia obronnego bądź edukacji w dziedzinie obronności państwa;
2. pobierających i kończących naukę w oddziale przygotowania wojskowego;
3. realizujących programy edukacyjne związane z obronnością państwa, nadzorowane przez MON.

W trakcie odbywania dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej można dokonać zmiany wyboru rodzaju czynnej służby wojskowej, wskazanego we wniosku osoby ubiegającej się o powołanie do służby wojskowej, przy czym wniosek w tym zakresie jest rozpatrywany z uwzględnieniem potrzeb Sił Zbrojnych (SZ).

Osobie pozostającej w zatrudnieniu i odbywającej szkolenie w ramach dobrowolnej służby wojskowej, udziela się urlopu bezpłatnego na czas trwania szkolenia.

Przykład 1.

Pracownik postanowił odbyć dobrowolną służbę wojskową – w tym celu złożył wniosek o powołanie. Szef wojskowego centrum rekrutacji skierował ochotnika na badania lekarskie mające określić zdolność wnioskującego do realizacji obowiązku obrony. Orzeczenie komisji lekarskiej było pozytywne, w konsekwencji szef wojskowego centrum rekrutacji wydał decyzję administracyjną o powołaniu pracownika do dobrowolnej służby wojskowej. O powołaniu do tej służby i terminie stawiennictwa do jej pełnienia szef wojskowego centrum rekrutacji zawiadamia pracodawcę zatrudniającego osobę powołaną. Na czas szkolenia w ramach dobrowolnej służby wojskowej, trwającego odpowiednio do 28 dni lub maksymalnie 11 miesięcy, pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego. 

Przerwanie dobrowolnej służby wojskowej

W myśl postanowień art. 146 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2022 roku dobrowolna zasadnicza służba wojskowa może zostać przerwana w każdym czasie:

1. z uwagi na potrzeby SZ,
2. na wniosek osoby odbywającej służbę.

Przykład 2.

Pracownik zgłosił się do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej. Po realizacji niezbędnych formalności i uzyskaniu powołania osoba ta pełniła służbę przez 3 miesiące. Po upływie 3 miesięcy odbywającego dobrowolną zasadniczą służbę wojskową zwolniono z jej pełnienia z uwagi na potrzeby Sił Zbrojnych. Okres odbywania dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej podlega wliczeniu do okresu zatrudnienia w rozumieniu przepisów prawa pracy.

W odniesieniu do osoby, która nie ukończyła szkolenia podstawowego, nie złożyła przysięgi wojskowej lub nie zrealizowała wymaganego programu kształcenia kandydata do zawodowej służby wojskowej po jego powołaniu do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, albo nie złożyła wniosku o powołanie do zawodowej służby wojskowej – zwalnia się ją z dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej i przenosi do pasywnej rezerwy. 

Wniosek o powołanie do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej

Osoba, która ukończyła wyłącznie szkolenie podstawowe i została przeniesiona do aktywnej rezerwy albo pasywnej rezerwy, może w terminie 3 lat od dnia jej przeniesienia do tej rezerwy złożyć wniosek o powołanie do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej w celu jej kontynuowania przez odbycie szkolenia specjalistycznego połączonego z wykonywaniem obowiązków na stanowisku służbowym. Wniosek uwzględnia się, mając na uwadze potrzeby SZ.

Możliwość powołania żołnierza na etatowe stanowisko do zawodowej służby wojskowej

Jak wynika z brzmienia art. 147 ustawy z dnia 11 marca 2022 roku, dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierz pełnił dobrowolną zasadniczą służbę wojskową, w przypadku gdy przebieg tej służby wskazywał na szczególne zaangażowanie tego żołnierza, powołuje go na stanowisko etatowe do zawodowej służby wojskowej, uwzględniając jego wniosek i potrzeby SZ.

Okresy zrównane z odbyciem dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej

Za równoznaczne z odbyciem dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej uznaje się:

• ukończenie I roku studiów wojskowych przez osobę, która przed inauguracją kształcenia złożyła wniosek o powołanie do zawodowej służby wojskowej;
• ukończenie kursu oficerskiego przez absolwenta uczelni wyższej innej niż uczelnia wojskowa, który ukończył kierunek studiów zapewniający nabycie kwalifikacji szczególnie przydatnych w SZ oraz złożył wniosek o powołanie do zawodowej służby wojskowej.

W przypadku studentów uczelni wyższej, którzy kontynuują kształcenie na uczelni wojskowej oraz złożyli wniosek o powołanie do zawodowej służby wojskowej albo którzy w trakcie kształcenia na uczelni wojskowej złożyli wniosek o powołanie do zawodowej służby wojskowej – za równoznaczne z odbyciem dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej uznaje się ukończenie roku studiów wojskowych, pod warunkiem odbycia szkolenia podstawowego w wymiarze do 28 dni zakończonego przysięgą wojskową i wydaniem książeczki wojskowej.

Uposażenie osoby odbywającej dobrowolną zasadniczą służbę wojskową

Osoba odbywająca dobrowolną zasadniczą służbę wojskową otrzymuje uposażenie w wysokości najniższego uposażenia zasadniczego żołnierza zawodowego, określonego w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie z dnia 11 marca 2022 roku. Obecnie minimalna stawka uposażenia zasadniczego żołnierza zawodowego wynosi 4560 zł.

Osoby, które odbyły dobrowolną zasadniczą służbę wojskową – uprawnienia w zakresie prawa pracy

Osoby, które odbyły dobrowolną zasadniczą służbę wojskową, korzystają z pierwszeństwa w zatrudnieniu w urzędach administracji publicznej.

Przepisy wykonawcze w sprawie dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej

Jak już wspomnieliśmy, oprócz zapisów ustawowych kwestie dotyczące dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej są regulowane przepisami wykonawczymi, czyli rozp. z dnia 18 maja 2022 roku.

W myśl § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia – szef wojskowego centrum rekrutacji, do którego został złożony wniosek o powołanie do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej w ramach postępowania rekrutacyjnego, kieruje osoby ubiegające się o powołanie do wspomnianej służby:

• w stosunku do których nie orzeczono zdolności do służby wojskowej – do właściwej komisji lekarskiej w celu wydania przez nią orzeczenia o tej zdolności;
• na badania psychologiczne w celu stwierdzenia istnienia lub braku przeciwwskazań do pełnienia czynnej służby wojskowej na stanowisku, na którym są wymagane szczególne predyspozycje psychofizyczne.

Przewodniczący wojskowej komisji lekarskiej przekazuje orzeczenie ochotnikowi oraz organowi kierującemu na komisję.

O powołaniu do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej i terminie stawiennictwa do jej pełnienia szef wojskowego centrum rekrutacji zawiadamia:

• dowódcę (komendanta) jednostki wojskowej, w której osoba powołana będzie pełnić dobrowolną zasadniczą służbę wojskową;
• pracodawcę zatrudniającego osobę powołaną do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej.

Zgodnie z § 7 rozp. z dnia 18 maja 2022 roku dowódca (komendant) jednostki wojskowej, w której żołnierz będzie pełnił dobrowolną zasadniczą służbę wojskową, zawiadamia szefa wojskowego centrum rekrutacji o stawiennictwie osoby powołanej do pełnienia tej służby.

W celu przyjęcia do jednostki wojskowej osób powołanych do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej dowódca jednostki wojskowej, w której żołnierze będą pełnić wskazaną służbę:

1. powołuje komisję do spraw przyjęcia osób powołanych do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej, zwaną dalej „komisją”, w składzie określonym w przepisach cytowanego rozporządzenia;
2. określa szczegółowe obowiązki osób wchodzących w skład komisji;
3. organizuje punkt przyjęcia osób powołanych do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej.

Dzień stawienia się osoby powołanej do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej dowódca jednostki wojskowej stwierdza w rozkazie dziennym. Przydział osoby powołanej do dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej do pododdziału oraz wyznaczenie jej na stanowisko służbowe, powierzenie jej funkcji i określenie specjalności wojskowej występującej w etacie jednostki wojskowej określa dowódca jednostki wojskowej w analogicznym trybie, jaki wyżej opisano. 

Żołnierza wyznacza się z urzędu na inne stanowisko służbowe w przypadku zaistnienia następujących okoliczności:

• pogorszenia stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem wojskowej komisji lekarskiej, uniemożliwiającego pełnienie służby na zajmowanym stanowisku służbowym;
• utraty kwalifikacji wymaganych na zajmowanym stanowisku;
• likwidacji lub zmiany zajmowanego stanowiska;
• potrzeb etatowych jednostki wojskowej.

Żołnierz może być przeniesiony do innej jednostki wojskowej z urzędu lub na swój wniosek, jeżeli względy służbowe na to pozwalają, przy czym następuje to na podstawie porozumienia zainteresowanych dowódców jednostek. 

Dowódca jednostki wojskowej zwalnia żołnierza z dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej z dniem:

• uprawomocnienia się orzeczenia wojskowej komisji lekarskiej określającego niezdolność do pełnienia czynnej służby wojskowej, lub
• w którym decyzja będąca podstawą zwolnienia z dobrowolnej zasadniczej służby wojskowej stała się ostateczna, lub
• zaistnienia okoliczności stanowiących podstawę zwolnienia, określając dzień zwolnienia z tej służby.

Dobrowolna służba wojskowa – podsumowanie

Opublikowane w ostatnim czasie statystyki wskazują na rosnącą popularność dobrowolnej służby wojskowej. Tę formę wypełniania obowiązków związanych z odbywaniem służby wojskowej wprowadzono ustawą o obronie Ojczyzny. Dobrowolna zasadnicza służba wojskowa jest pełniona przez okres do 12 miesięcy, przy czym czas ten może ulec skróceniu, dopuszczalna jest także zmiana rodzaju wybranej formy pełnionej służby oraz przerwanie jej odbywania, co następuje na wniosek żołnierza lub z uwagi na potrzeby Sił Zbrojnych. W przypadku gdy przebieg służby wskazywał na szczególne zaangażowanie żołnierza, istnieje możliwość powołania go na stanowisko etatowe do zawodowej służby wojskowej. Po zakończeniu dobrowolnej służby okres jej trwania podlega wliczeniu do okresu odbywania służby wojskowej albo do okresu zatrudnienia w rozumieniu przepisów prawa pracy. Osoba odbywająca dobrowolną zasadniczą służbę wojskową otrzymuje uposażenie w wysokości najniższego uposażenia zasadniczego żołnierza zawodowego.