Służba przygotowawcza w wojsku a umowa o pracę i umowa zlecenie

Powszechny obowiązek obrony Rzeczypospolitej Polskiej jest wartością rangi konstytucyjnej – zgodnie z art. 85 ust. 1 Konstytucji RP obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny. Z uwagi na to przepisy prawa ustalają dla osób pełniących służbę wojskową (w tym służbę przygotowawczą) określone uprawnienia, m.in. w zakresie ich aktywności zarobkowej, szczególnie w aspekcie stosunku pracy. Jak służba przygotowawcza wpływa na umowę o pracę i zlecenie?

Służba przygotowawcza

Służbę przygotowawczą w wojsku mogą pełnić ochotnicy posiadający uregulowany stosunek do służby wojskowej, a także inne osoby niepodlegające obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego – na ich wniosek lub za ich zgodą. Stosunek służbowy służby przygotowawczej powstaje w drodze powołania, na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do tej służby.

Do służby przygotowawczej może być powołana osoba niekarana za przestępstwo umyślne, posiadająca obywatelstwo polskie, odpowiednią zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia czynnej służby wojskowej, wiek co najmniej osiemnastu lat i wykształcenie:

• co najmniej wyższe – w przypadku kształcenia na potrzeby korpusu oficerów;

• co najmniej średnie lub średnie branżowe – w przypadku kształcenia na potrzeby korpusu podoficerów;

• co najmniej gimnazjalne albo podstawowe po ukończeniu ośmioletniej szkoły podstawowej – w przypadku kształcenia na potrzeby korpusu szeregowych

(art. 98a Ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej).

Żołnierzy służby przygotowawczej kształci się w szkołach wojskowych (uczelniach wojskowych i szkołach podoficerskich) oraz ośrodkach szkolenia. Szkolenie może być również prowadzone w jednostkach wojskowych. Służba przygotowawcza kończy się egzaminem (art. 98b ust. 1–2 ustawy) 

Czas trwania służby przygotowawczej wynosi:

• dla żołnierza kształcącego się na oficera – do sześciu miesięcy,
• dla żołnierza kształcącego się na podoficera – do pięciu miesięcy,
• dla żołnierza kształcącego się na szeregowego – do czterech miesięcy.

Służba przygotowawcza w przypadku studentów uczelni wyższych może być pełniona w kilku okresach w czasie letnich przerw wakacyjnych (art. 98d ust. 1–2 ustawy).

Szczególne uprawnienia dla żołnierzy służby przygotowawczej 

Żołnierzom pełniącym służbę przygotowawczą oraz członkom ich rodzin przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla żołnierzy zasadniczej służby wojskowej i członków ich rodzin na zasadach określonych w art. 118–132 ustawy. Poniżej przedstawiono najistotniejsze uprawnienia w sferze zatrudnienia w ramach stosunku pracy.

Ochrona trwałości stosunku pracy

W okresie między dniem doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej a jej odbyciem stosunek pracy nie może być przez pracodawcę wypowiedziany ani rozwiązany. Jeżeli okres dokonanego przez pracodawcę lub przez pracownika wypowiedzenia stosunku pracy upływa po dniu doręczenia pracownikowi karty powołania do czynnej służby wojskowej, wypowiedzenie staje się bezskuteczne. W tym przypadku rozwiązanie stosunku pracy może nastąpić tylko na żądanie pracownika.

Przykład 1.

Pracownikowi, którego okres wypowiedzenia umowy o pracę wynosi 1 miesiąc, wypowiedziano tę umowę 17 marca. Zgodnie z zasadami liczenia okresu wypowiedzenia określonymi w Kodeksie pracy okres wypowiedzenia umowy upłynie 30 kwietnia. 8 kwietnia pracownik otrzymał kartę powołania do służby wojskowej. W tych okolicznościach dokonane wypowiedzenie staje się bezskuteczne – 30 kwietnia umowa o pracę nie ulegnie rozwiązaniu. 

Ochrona trwałości stosunku pracy dotyczy również umów o pracę zawartych na okres próbny. W razie upływu okresu próbnego po powołaniu pracownika do czynnej służby wojskowej umowę o pracę uważa się za zawartą na czas nieokreślony.

Zaliczenie służby wojskowej

Pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy.

Pracownikowi, który w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej podjął pracę po raz pierwszy lub u innego pracodawcy niż ten, u którego był zatrudniony w dniu powołania do tej służby, czas odbywania służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do nabywania lub zachowania uprawnień wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem uprawnień przysługujących wyłącznie pracownikom u pracodawcy, u którego podjął pracę.

Pracownikowi, który podjął pracę po upływie trzydziestu dni od dnia zwolnienia z czynnej służby wojskowej, czas odbywania tej służby wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień wynikających ze stosunku pracy, z wyjątkiem uprawnień przysługujących wyłącznie pracownikom u pracodawcy, u którego podjęli pracę.

Przykład 2.

Zgodnie z przepisami wewnętrznymi obowiązującymi u konkretnego pracodawcy pracownikom przez niego zatrudnionym przysługuje prawo do pakietu medycznego (świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych przez pracodawcę), po przepracowaniu u tego pracodawcy 3 lat. Osoba, która zakończyła służbę przygotowawczą, podjęła u tego pracodawcy pracę, przy czym jest to jej nowy pracodawca – inny niż ten, u którego była zatrudniona w dniu powołania do służby. W tych okolicznościach czasu odbywania służby przygotowawczej nie wlicza się do okresu zatrudnienia wymaganego do nabycia prawa do świadczeń w ramach pakietu medycznego.  

Obowiązek zatrudnienia 

Pracodawca, który zatrudniał pracownika w dniu powołania do czynnej służby wojskowej, jest obowiązany zatrudnić go na poprzednio zajmowanym stanowisku lub na stanowisku równorzędnym pod względem rodzaju pracy oraz wynagrodzenia, jeżeli w ciągu trzydziestu dni od dnia zwolnienia ze służby pracownik zgłosił się do tego zakładu w celu podjęcia pracy. Niezachowanie tego terminu powoduje wygaśnięcie stosunku pracy, chyba że nastąpiło z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy.

Jeżeli pracownik uzyskał podczas odbywania czynnej służby wojskowej inne lub wyższe kwalifikacje zawodowe, pracodawca jest obowiązany na wniosek pracownika zatrudnić go w miarę możliwości na stanowisku, które odpowiada kwalifikacjom nabytym w Siłach Zbrojnych.

Jakie uprawnienia ma zleceniobiorca? 

Umowa zlecenia jest umową cywilnoprawną, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, a nie Kodeksu pracy.

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie (zleceniodawcy). Jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że przyjmujący zlecenie zobowiązał się wykonać je bez wynagrodzenia, za wykonanie zlecenia należy się wynagrodzenie. Dający zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.

Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej nie ustala dla zleceniobiorców analogicznych uprawnień do tych, które przysługują pracownikom – a w szczególności nie wprowadza ochrony trwałości umowy zlecenia ani obowiązku zawarcia umowy zlecenia po zakończeniu służby przygotowawczej.

Odmienne potraktowanie we wspomnianej ustawie zatrudnienia w ramach stosunku pracy oraz w ramach umowy cywilnoprawnej jest zgodne z generalnymi zasadami polskiego systemu prawa, w którym prawo pracy ukierunkowane jest na szczególną ochronę sytuacji pracownika, zaś prawo cywilne reguluje stosunki prawne, pozostawiając większą swobodę stronom zawieranych umów (np. umowy zlecenia) i nie ingerując w to, jak będą one kształtowały swoje relacje.