Jak założyć związek zawodowy?

W Polsce konstytucyjnie gwarantowana jest możliwość zrzeszania się w związkach zawodowych. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że założenie takiego związku może być skomplikowane. Kto może założyć związek zawodowy i jakie warunki trzeba spełnić, przedstawiamy poniżej. 

Związek zawodowy i rodzaje organizacji związkowych

Związek zawodowy to dobrowolna i samorządna organizacja ludzi pracy, powołana do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych, która jest niezależna w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji. Funkcjonowanie związków zawodowych w Polsce reguluje Ustawa z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych.

Zakładową organizacją związkową jest organizacja zrzeszająca co najmniej 10 członków będących pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.

Zakładowa organizacja związkowa zajmuje się w szczególności:

• zajmowaniem stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie unormowanym w przepisach prawa pracy oraz w indywidualnych sprawach osób wykonujących pracę zarobkową w zakresie związanym z wykonywaniem tej pracy;
• zajmowaniem stanowiska wobec pracodawcy lub organu samorządu załogi w sprawach dotyczących zbiorowych interesów i praw osób wykonujących pracę zarobkową;
• sprawowaniem kontroli nad przestrzeganiem w zakładzie pracy przepisów prawa pracy, a w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
• kierowaniem działalnością społecznej inspekcji pracy i współdziałaniem z państwową inspekcją pracy;
• zajmowaniem się warunkami życia emerytów i rencistów.

Gdy ze wszystkich działających u pracodawcy zakładowych organizacji związkowych żadna nie spełnia powyższych wymogów, za reprezentatywną zakładową organizację związkową uznawana jest organizacja zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Za reprezentatywne organizacje związkowe na podstawie Ustawy z dnia 24 lipca 2015 roku o Radzie Dialogu Społecznego i innych instytucjach dialogu społecznego uznaje się ogólnokrajowe związki zawodowe, ogólnokrajowe zrzeszenia (federacje) związków zawodowych i ogólnokrajowe organizacje międzyzwiązkowe (konfederacje), które spełniają łącznie następujące kryteria:

1. zrzeszają więcej niż 300 000 członków będących osobami wykonującymi pracę zarobkową, o których mowa w Ustawie z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych, czyli pracownika lub osobę świadczącą pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz ma takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy;

2. działają w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w więcej niż w połowie sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej.

Przy ustalaniu kryterium liczebności w powyższym przypadku uwzględnia się nie więcej niż 100 000 członków organizacji związkowej będących osobami wykonującymi pracę zarobkową zatrudnionymi w podmiotach gospodarki narodowej, których podstawowy rodzaj działalności jest określony w jednej sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o której mowa w przepisach o statystyce publicznej. Przy czym organizacja związkowa ubiegająca się o uznanie jej za reprezentatywną organizację związkową przy ustalaniu liczby osób wykonujących pracę zarobkową nie uwzględnia osób wykonujących pracę zarobkową zrzeszonych w tych spośród jej organizacji członkowskich, które są lub w okresie roku przed złożeniem wniosku o stwierdzenie reprezentatywności były zrzeszone w reprezentatywnej organizacji związkowej mającej przedstawicieli w składzie rady.

Poza tym występuje także w przepisach reprezentatywna ponadzakładowa organizacja związkowa, którą jest ponadzakładowa organizacja związkowa:

1. reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, lub
2. zrzeszająca co najmniej 15% ogółu osób wykonujących pracę zarobkową objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 000 osób wykonujących pracę zarobkową, lub
3. zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową, dla których ma być zawarty określony ponadzakładowy układ zbiorowy pracy.

Zebranie grupy założycielskiej jako czynność inicjująca założenie związku zawodowego

Utworzenie związku zawodowego poprzedza zebranie grupy założycielskiej. W czasie takiego spotkania należy wybrać jego przewodniczącego oraz protokolanta. 

W czasie tego spotkania konieczne jest przygotowanie następujących dokumentów:

• listy obecności,
• uchwały założycielskiej,
• uchwały dotyczącej zatwierdzenia statutu powoływanego związku zawodowego,
• uchwały o powołaniu komitetu założycielskiego związku zawodowego,
• protokołu przebiegu zebrania grupy założycielskiej.

Uchwały mogą zostać wpisane do protokołu zebrania lub stanowić załączniki do protokołu.

Uchwała o założeniu związku zawodowego

Do założenia związku zawodowego wymagana jest uchwała o jego utworzeniu. Uchwałę taką musi podjąć co najmniej 10 osób uprawnionych do tworzenia związków zawodowych. 

Osoby, które uczestniczą w podjęciu uchwały o utworzeniu związku zawodowego, muszą pamiętać, że do utworzenia takiego związku konieczne jest uchwalenie jego statutu i wybór komitetu założycielskiego składającego się z 3 do 7 osób.

Statut związku zawodowego

Statut związku zawodowego musi zawierać w szczególności następujące elementy:

1. nazwę związku;
2. siedzibę związku;
3. terytorialny i podmiotowy zakres działania;
4. cele i zadania związku oraz sposoby i formy ich realizacji;
5. zasady nabywania i utraty członkostwa;
6. prawa i obowiązki członków;
7. strukturę organizacyjną związku ze wskazaniem, które z jednostek organizacyjnych związku mają osobowość prawną;
8. sposób reprezentowania związku oraz osoby upoważnione do zaciągania zobowiązań majątkowych w imieniu związku;
9. organy związku, tryb ich wyboru i odwołania, zakres ich kompetencji oraz okres kadencji;
10. źródła finansowania działalności związku oraz sposób ustanawiania składek członkowskich;
11. zasady uchwalania i zmian statutu;
12. sposób rozwiązania związku i likwidacji jego majątku.

Rejestracja związku zawodowego w KRS

Związek zawodowy obowiązkowo musi zostać zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym. W tym celu komitet założycielski musi złożyć wniosek o rejestrację wniosku zawodowego. Jeśli nie uczyni tego w terminie 30 dni od dnia założenia związku, uchwała o utworzeniu związku traci moc. 

Postępowanie dotyczące rejestracji związku zawodowego jest wolne od opłat sądowych. 

Wniosek o rejestrację związku zawodowego należy złożyć na dedykowanym do tego formularzu KRS W20, który musi zostać podpisany przez komitet założycielski. 

Do wniosku konieczne jest złożenie następujących załączników:

• listy obecności z zebrania grupy założycielskiej w oryginale,
• uchwały założycielskiej podpisanej imiennie przez członków komitetu założycielskiego,
• uchwały dotyczącej zatwierdzenia statutu powoływanego związku zawodowego w oryginale podpisanej przez członków komitetu założycielskiego na każdej ze stron dokumentu,
• 2 egzemplarze statutu związku podpisane na każdej stronie przez komitet założycielski,
• uchwały o powołaniu komitetu założycielskiego związku zawodowego w oryginale podpisanej przez członków komitetu założycielskiego,
• protokołu przebiegu zebrania grupy założycielskiej podpisanego imiennie przez protokolanta i prowadzącego zebranie,
• formularza KRS WF podpisanego przez komitet założycielski.

Z dniem zarejestrowania związek zawodowy oraz jego jednostki organizacyjne wskazane w statucie nabywają osobowość prawną.

Wykreślenie związku zawodowego z KRS – kiedy jest możliwe?

Sąd rejestrowy wykreśli związek zawodowy z rejestru w przypadku stwierdzenia następujących sytuacji:

1. wskazany w statucie organ podjął uchwałę o rozwiązaniu związku;
2. pracodawca, u którego dotychczas działał związek zawodowy, został wykreślony z właściwego rejestru z powodu jego likwidacji lub upadłości albo jego przekształcenia organizacyjno-prawnego, uniemożliwiającego kontynuowanie działalności tego związku;
3. liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 przez okres dłuższy niż 3 miesiące.

Powyższe okoliczności sąd stwierdza z urzędu lub na wniosek związku zawodowego.

Czynności, jakie należy podjąć po zarejestrowaniu związku zawodowego

Po założeniu związku zawodowego i jego rejestracji konieczne jest założenie rachunku bankowego, gdzie będą odprowadzane składki członkowskie. 

Konieczne jest uzyskanie NIP-u i numeru REGON. Poza tym niezbędne jest przeprowadzenie wyborów, w których wyłoniony zostanie zarządu związku i komisja rewizyjna.

Podsumowanie

Podsumowując, założenie związku zawodowego nie jest skomplikowane, jeśli znajdzie się wymaganą grupę założycielską. Oczywiście może się zdarzyć, że po drodze wystąpią pewne trudności, które mogą zniechęcić do utworzenia związku, jednak należy pamiętać, że jest on tworzony w celu obrony i reprezentacji interesów pracowników, czyli osób, które go tworzą i robią to dla własnego dobra, więc nie powinny zrażać się przeciwnościami.