Jakie są choroby uprawniające do orzeczenia niepełnosprawności?

W potocznym rozumieniu orzeczenie o niepełnosprawności łączy się z poważną chorobą lub widocznym inwalidztwem. Jest to oczywiście uzasadniony pogląd, jednak przy stwierdzeniu niepełnosprawności uwzględnia się także, prócz chorób, określone upośledzenia i zaburzenia. Aktualny stan prawny wskazujący choroby uprawniające do orzeczenia niepełnosprawności omawiamy w niniejszym artykule.

Niepełnosprawność oraz stopnie niepełnosprawności — obowiązujące przepisy oraz podstawowe informacje

Podstawowe zasady dotyczące orzekania o niepełnosprawności zawarto w Ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zwanej dalej „ustawą”.

Ustawa dotyczy osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem o:

• zakwalifikowaniu przez organy orzekające do 1 z 3 stopni niepełnosprawności, lub

• całkowitej albo częściowej niezdolności do pracy na podstawie
  odrębnych przepisów, lub

• niepełnosprawności, wydanym przed ukończeniem 16. roku życia.

1. znaczny stopień niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji;

2. umiarkowany stopień niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej bądź częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych;

3. lekki stopień niepełnosprawności – zalicza się do niego osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze bądź środki techniczne.

Powiatowe zespoły i wojewódzkie zespoły wydają odpowiednio orzeczenia o: 

• niepełnosprawności osób, które nie ukończyły 16. rok życia, 

• stopniu niepełnosprawności osób, które ukończyły 16. rok życia.

Kryteria i standardy w zakresie orzekania o niepełnosprawności

Zgodnie z przepisami rozporządzenia przy orzekaniu o stopniu niepełnosprawności danej osoby, która ukończyła 16. rok życia, bierze się pod uwagę:

• zaświadczenie lekarskie zawierające opis stanu zdrowia, rozpoznanie choroby zasadniczej i chorób współistniejących potwierdzone aktualnymi wynikami badań diagnostycznych, wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się osoba ubiegająca się o orzeczenie, oraz inne posiadane dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie stopnia niepełnosprawności;

• ocenę stanu zdrowia wystawioną przez lekarza — przewodniczącego składu orzekającego, która zawiera opis przebiegu choroby zasadniczej oraz wyniki dotychczasowego leczenia i rehabilitacji, opis badania przedmiotowego, rozpoznanie choroby zasadniczej i chorób współistniejących oraz rokowania odnośnie do przebiegu choroby;

• wiek, płeć, wykształcenie, zawód i posiadane kwalifikacje;

• możliwość całkowitego lub częściowego przywrócenia zdolności do wykonywania dotychczasowego lub innego zatrudnienia — poprzez leczenie, rehabilitację lub przekwalifikowanie zawodowe;

• ograniczenia występujące w samodzielnej egzystencji i uczestnictwie w życiu społecznym;

• możliwość poprawy funkcjonowania osoby ubiegającej się o orzeczenie w samodzielnej egzystencji oraz w pełnieniu ról społecznych — poprzez leczenie, rehabilitację, zaopatrzenie w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, środki techniczne, usługi opiekuńcze lub inne działania.

Naruszenie sprawności organizmu uważa się za: 

• trwałe (stałe) – jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy, 

• okresowe – jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia.

Standardy w zakresie kwalifikowania do znacznego stopnia niepełnosprawności zawierają kryteria określające skutki naruszenia sprawności organizmu, które powodują: 

• niezdolność do pracy — co oznacza całkowitą niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej z powodu fizycznego, psychicznego lub umysłowego naruszenia sprawności organizmu;

• konieczność sprawowania opieki — co oznacza całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz ułatwiania kontaktów ze środowiskiem;

• konieczność udzielania pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych — co oznacza zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu ról społecznych właściwych dla każdego człowieka, zależnych od wieku, płci, czynników społecznych i kulturowych.

W przypadku kwalifikowania do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności standardy zawierają kryteria określające naruszenie sprawności organizmu powodujące: 

• czasową pomoc w pełnieniu ról społecznych, co oznacza konieczność udzielenia pomocy w okresach wynikających ze stanu zdrowia;

• częściową pomoc w pełnieniu ról społecznych.

Z kolei standardy w zakresie kwalifikowania do lekkiego stopnia niepełnosprawności określają kryteria naruszonej sprawności organizmu powodujące: 

• istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy, co oznacza naruszoną sprawność organizmu powodującą ograniczenia w wykonywaniu pracy zarobkowej znacznie obniżające wydajność pracy na danym stanowisku w porównaniu do wydajności, jaką wykazują osoby o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, 

• ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, co oznacza trudności doświadczane przez osobę zainteresowaną w relacjach z otoczeniem i środowiskiem według przyjętych norm społecznych, jako skutek naruszonej sprawności organizmu.

Naruszenia sprawności organizmu uwzględniane przy kwalifikowaniu do danego stopnia niepełnosprawności (lista chorób i upośledzeń)

Przepisy rozporządzenia przewidują, że przy kwalifikowaniu do znacznego, umiarkowanego i lekkiego stopnia niepełnosprawności bierze się pod uwagę zakres naruszenia sprawności organizmu spowodowany przez: 

1. upośledzenie umysłowe począwszy od upośledzenia w stopniu umiarkowanym; 
2. choroby psychiczne, w tym: 
• zaburzenia psychotyczne, 
• zaburzenia nastroju, począwszy od zaburzeń o umiarkowanym stopniu nasilenia, 
• utrwalone zaburzenia lękowe o znacznym stopniu nasilenia, 
• zespoły otępienne; 
3. zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu, w tym: 
• trwałe uszkodzenie czynności ruchowej jednego lub obu fałdów głosowych, 
• częściowa lub całkowita utrata krtani z różnych przyczyn, 
• zaburzenia mowy spowodowane uszkodzeniem mózgu – wyższych ośrodków mowy, 
• głuchoniemota, głuchota lub obustronne upośledzenie słuchu niepoprawiające się w wystarczającym stopniu po zastosowaniu aparatu słuchowego lub implantu ślimakowego; 
4. choroby narządu wzroku, w tym wrodzone lub nabyte wady narządu wzroku powodujące ograniczenie jego sprawności, prowadzące do obniżenia ostrości wzroku w oku lepszym do 0,3 według Snellena po wyrównaniu wady wzroku szkłami korekcyjnymi lub ograniczenie pola widzenia do przestrzeni zawartej w granicach 30 stopni; 
5. upośledzenia narządu ruchu, w tym: 
• wady wrodzone i rozwojowe narządu ruchu, 
• układowe choroby tkanki łącznej w zależności od okresu choroby i stopnia wydolności czynnościowej, 
• zapalenie stawów z towarzyszącym zapaleniem stawów kręgosłupa w zależności od stopnia wydolności czynnościowej, 
• choroby zwyrodnieniowe stawów w zależności od stopnia uszkodzenia stawu, 
• choroby kości i chrząstek z upośledzeniem wydolności czynnościowej, 
• nowotwory narządu ruchu, 
• zmiany pourazowe w zależności od stopnia uszkodzenia i możliwości kompensacyjnych; 
6. epilepsja w postaci nawracających napadów padaczkowych spowodowanych różnymi czynnikami etiologicznymi lub wyraźnymi następstwami psychoneurologicznymi; 
7. choroby układu oddechowego i krążenia, w tym:
• przewlekłe obturacyjne i ograniczające, zakaźne choroby płuc prowadzące do niewydolności oddechowej, 
• nowotwory płuc i opłucnej, prowadzące do niewydolności oddechowej, 
• wrodzone i nabyte wady serca, choroba niedokrwienna serca, kardiomiopatie, zaburzenia rytmu serca z zaburzeniami hemodynamicznymi kwalifikującymi co najmniej do II stopnia niewydolności serca według Klasyfikacji NYHA,
• nadciśnienie tętnicze z powikłaniami narządowymi, 
• miażdżycę zarostową tętnic kończyn dolnych, począwszy od II stopnia niedokrwienia kończyn według Klasyfikacji Fontaine’a, 
• niewydolność żył głębokich z powikłaniami pod postacią zapaleń i długotrwałych owrzodzeń; 
8. choroby układu pokarmowego, w tym: 
• choroby przełyku powodujące długotrwałe zaburzenia jego funkcji,
• stany po resekcji żołądka z różnych przyczyn z licznymi powikłaniami,
• przewlekłe choroby jelit o różnej etiologii, powikłane zespołem złego wchłaniania, 
• przewlekłe choroby wątroby o różnej etiologii w okresie niewydolności wątroby,
• przewlekłe zapalenie trzustki wymagające długotrwałej farmakoterapii,
• nowotwory układu pokarmowego; 
9. choroby układu moczowo-płciowego, w tym: 
• zaburzenia czynności dróg moczowych prowadzące do niewydolności nerek,
• choroby nerek o różnej etiologii prowadzące do ostrej lub przewlekłej mocznicy,
• wielotorbielowate zwyrodnienie nerek typu dorosłych,
• nowotwory złośliwe układu moczowego i narządów płciowych; 
• choroby neurologiczne, w tym:
10. naczyniopochodny udar mózgu przemijający, odwracalny, dokonany, prowadzący do okresowych lub trwałych deficytów neurologicznych o różnym stopniu nasilenia,
• guzy centralnego układu nerwowego w zależności od typu, stopnia złośliwości, lokalizacji i powstałych deficytów neurologicznych,
• pourazowa cerebrastenia i encefalopatia,
• choroby zapalne ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego prowadzące do trwałych deficytów neurologicznych,
• choroby układu pozapiramidowego w zależności od stwierdzanych objawów neurologicznych,
• choroby rdzenia kręgowego,
• uszkodzenia nerwów czaszkowych i obwodowych o różnej etiologii; 
11. inne, w tym:
• choroby narządów wydzielania wewnętrznego o różnej etiologii, wywołane nadmiernym wydzielaniem lub niedoborem hormonów w zależności od stopnia wyrównania lub obecności powikłań narządowych, pomimo optymalnego leczenia,
• choroby zakaźne lub zespoły nabytego upośledzenia odporności w zależności od fazy zakażenia, 
• przewlekłe wielonarządowe choroby odzwierzęce w II i III okresie choroby zależnie od zmian narządowych,
• choroby układu krwiotwórczego o różnej etiologii w zależności od patologicznych zmian linii komórkowych szpiku w procesie hemopoezy,
• znacznego stopnia zeszpecenia powodujące stałe ograniczenia w kontaktach międzyludzkich, jak i pracy zawodowej; 
• całościowe zaburzenia rozwojowe, powstałe przed 16. rokiem życia, z utrwalonymi zaburzeniami interakcji społecznych lub komunikacji werbalnej oraz stereotypiami zachowań, zainteresowań i aktywności o co najmniej umiarkowanym stopniu nasilenia.

Symbole przyczyn niepełnosprawności

Orzeczenie o niepełnosprawności zawiera symbole przyczyny niepełnosprawności — znaczenie tych symboli jest następujące:

• 01-U – upośledzenie umysłowe;
• 02-P – choroby psychiczne;
• 03-L – zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu;
• 04-O – choroby narządu wzroku;
• 05-R – upośledzenie narządu ruchu;
• 06-E – epilepsja;
• 07-S – choroby układu oddechowego i krążenia;
• 08-T – choroby układu pokarmowego;
• 09-M – choroby układu moczowo-płciowego;
• 10-N – choroby neurologiczne;
• 11-I – inne, w tym schorzenia: endokrynologiczne, metaboliczne, zaburzenia enzymatyczne, choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego;
• 12-C – całościowe zaburzenia rozwojowe.

Choroby uprawniające do orzeczenia niepełnosprawności – podsumowanie

Orzeczenie o niepełnosprawności w przypadku osób, które ukończyły 16. rok życia, określa 1 z 3 stopni niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany i lekki. Podczas orzekania uwzględnia się kryteria i standardy ustalone dla danego stopnia niepełnosprawności. Przy kwalifikowaniu do konkretnego stopnia niepełnosprawności bierze się pod uwagę zakres naruszenia sprawności organizmu spowodowany przez choroby, zaburzenia i upośledzenia wskazane w przepisach wykonawczych.