Podstawowe uprawnienia pracowników z niepełnosprawnością

Żyjemy w czasach, kiedy niepełnosprawność nie stanowi już bariery do podjęcia zatrudnienia, przeciwnie bardzo duża liczba pracodawców decyduje się na zatrudnienie pracowników z niepełnosprawnościami. Uprawnienia pracowników z niepełnosprawnością zostały uregulowane w dwóch aktach prawnych, tj. ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz Kodeksie pracy.

Kto uznany jest za pracownika z niepełnosprawnością?

Pracownik będący osobą z niepełnosprawnością może zostać zatrudniony w zakładzie pracy chronionej lub u pracodawcy, który nie zapewnia takich warunków, pod warunkiem przystosowania stanowiska pracy do potrzeb pracownika niepełnosprawnego zgodnie z zasadami BHP bądź zatrudnienia go w formie telepracy.

Przechowywanie przez pracodawcę orzeczenia o niepełnosprawności i przetwarzanie związanych z tym danych

Wskazać należy, że pracodawca umieszcza kopię orzeczenia o niepełnosprawności w części B akt osobowych tego pracownika.

Pracodawca na podstawie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych przechowuje dane osobowe wyłącznie przez okres nie dłuższy, niż jest to niezbędne i w zakresie koniecznym do realizacji celów przetwarzania danych osobowych oraz dokonuje przeglądu przydatności przetwarzania danych osobowych nie rzadziej niż co pięć lat. Do przetwarzania tych danych mogą być dopuszczone tylko osoby, którym pracodawca udzielił do tego celu pisemnego upoważnienia. Osoby przetwarzające te dane mają obowiązek zachowania ich w tajemnicy.

Podstawowe uprawnienia pracowników z niepełnosprawnością

Dodatkowe uprawnienia pracowników z niepełnosprawnością przysługują niepełnosprawnemu pracownikowi od dnia, od którego ta osoba została wliczona do stanu zatrudnienia osób niepełnosprawnych u danego pracodawcy.

Skrócony czas pracy

Wskazać należy, że czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.

Pracownicy zaliczeni do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie mogą pracować w wymiarze czasu pracy przekraczającym 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo.

Osoba niepełnosprawna nie może być zatrudniona w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

Uprawnienia ograniczające czas pracy osoby z niepełnosprawnością nie powodują obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości.

Dodatkowy urlop

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy wymiar urlopu wynosi:

• 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
• 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.

Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego osoba z niepełnosprawnością nabywa po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia jej do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności.

Dodatkowy urlop nie przysługuje osobie z niepełnosprawnością uprawnionej do urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub do urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.

Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego przysługującego osobie niepełnosprawnej na podstawie odrębnych przepisów jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast niego przysługuje urlop dodatkowy określony w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Dodatkowa przerwa w pracy

Pracownik wykonujący pracę w wymiarze przekraczającym ponad 6 godzin dziennie ma prawo do 15-minutowej przerwy wliczanej do czasu pracy. Pracownikowi niepełnosprawnemu przysługuje prawo do dodatkowej przerwy w pracy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Jej czas wynosi 15 minut i jest wliczany do czasu pracy.

Zwolnienie od pracy w celu wykonania badań, poddania się zabiegom lub uzyskaniu zaopatrzenia ortopedycznego

Pracownik niepełnosprawny, który posiada orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, ma uprawnienie do zwolnienia go od pracy:

• w celu wykonania badań specjalistycznych, 
• w celu poddania się zabiegom leczniczym lub usprawniającym,
• w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy.

Za czas zwolnienia od pracy pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia obliczonego tak, jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Zwolnienie od pracy w celu uczestnictwa w turnusie rehabilitacyjnym

Osobie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności przysługuje prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym.

Wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy oblicza się tak, jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Usprawnienia dla osób z niepełnosprawnością i możliwość ich refundacji

Zgodnie z zasadą równego traktowania w zatrudnieniu pracodawca jest obowiązany zapewnić niezbędne racjonalne usprawnienia dla osoby niepełnosprawnej. Powyższe dotyczy:

• pracowników,
• kandydatów na pracowników,
• osób odbywających szkolenie,
• stażystów, 
• osób odbywających przygotowanie zawodowe, 
• praktykantów.

Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osoby z niepełnosprawnością bezrobotne lub poszukujące pracy niepozostające w zatrudnieniu albo pozostające w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, z wyjątkiem przypadków, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy było zawinione przez pracodawcę lub przez pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy, może otrzymać, na wniosek, ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych zwrot kosztów: 

• adaptacji pomieszczeń zakładu pracy do potrzeb osób z niepełnosprawnością, w szczególności poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób, stosownie do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności;
• adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie z niepełnosprawnością wykonywanie pracy lub funkcjonowanie w zakładzie pracy, 
• zakupu i autoryzacji oprogramowania na użytek pracowników niepełnosprawnych oraz urządzeń technologii wspomagających lub przystosowanych do potrzeb wynikających z ich niepełnosprawności,
• rozpoznania przez służby medycyny pracy ww. potrzeb.

Zwrot kosztów nie może przekraczać 20-krotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy osoby niepełnosprawnej.

Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca ma obowiązek wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy, które powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania osoby za niepełnosprawną. Jeżeli wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub w wyniku jego stanu nietrzeźwości, wówczas pracodawca jest zwolniony ze wskazanych wyżej obowiązków.

Naruszenie przepisów o zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością i rola Państwowej Inspekcji Pracy w tym zakresie 

Należy pamiętać, że wszelkie naruszanie przez pracodawcę przepisów o zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością należy zgłosić Państwowej Inspekcji Pracy.

Przed powiadomieniem Inspekcji Pracy można rozważyć zgłoszenie naruszenia przepisów o zatrudnianiu osób z niepełnosprawnością zwierzchnikowi osoby, która dopuszcza się naruszenia.

Państwowa Inspekcji Pracy sprawuje nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem przepisów prawa pracy, w szczególności:

• przepisów dotyczących stosunku pracy,
• przepisów dotyczących wynagrodzeń,
• przepisów dotyczących czasu pracy, 
• uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem, 
• uprawnień pracowniczych osób niepełnosprawnych.

W przypadku stwierdzenia naruszenia praw pracowniczych inspektorzy pracy mogą przeprowadzić kontrolę i wydać zalecenia mające na celu usunięcie stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie czy też nałożyć mandat na pracodawcę lub skierować wnioski o ukaranie pracodawcy do sądu rejonowego. W razie uzasadnionej potrzeby inspektorzy pracy mogą powiadamiać inne organy o potrzebie podjęcia przez nie interwencji.