Jak wygląda egzekucja z ruchomości nienależących do dłużnika?

Egzekucja z ruchomości w sprawach cywilnych została zawarta w art. 844-879¹¹ Kodeksu postępowania cywilnego (kpc). Natomiast ochronie interesów prawnych osób niebędących stronami (dłużnikiem lub wierzycielem) postępowania egzekucyjnego służą regulacje zamieszczone w art. 841–843 kpc – na ich podstawie osoba niebędąca dłużnikiem, której ruchomość zajęto na poczet spłaty długu, może żądać zwolnienia przedmiotu zajęcia spod egzekucji i przywrócenia jej w ten sposób władania ruchomością.

Na czym polega postępowanie egzekucyjne?

Postępowanie egzekucyjne służy zaspokojeniu wierzyciela w następstwie podjęcia czynności przymuszających w stosunku do dłużnika dokonywanych przez właściwe organy. Jego przedmiotem jest wydobycie wierzytelności od dłużnika i pozyskanie jej przez wierzyciela jako ostatni etap realizowania norm prawa materialnego regulujących stosunek prawny pomiędzy uprawnionym i zobowiązanym (np. umowę). W związku z tym stronami postępowania egzekucyjnego w znaczeniu materialnym są wierzyciel i dłużnik, natomiast w sensie formalnym (proceduralnym) za strony uznać należy również prokuratora oraz organizację społeczną, jeżeli na ich wniosek egzekucja została wszczęta. Inne osoby (np. osoby, którym przysługują do danej rzeczy, z której prowadzona jest egzekucja, określone prawa) należy zaliczyć do uczestników postępowania egzekucyjnego, ale nie przysługuje im status strony tego postępowania; egzekucji nie prowadzi się na rzecz lub wobec tych osób, a jedynie z ich ewentualnym udziałem (patrz postanowienie Sądu Najwyższego z 22 stycznia 2008 roku, II CNP 169/07).

Egzekucja prowadzona na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego dotyczyć może spraw cywilnych, do których zalicza się sprawy ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych.

Sprawy egzekucyjne należą do właściwości sądów rejonowych i działających przy tych sądach komorników. Podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy, którym jest co do zasady tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności nadawaną przez sąd w uproszczonym postępowaniu klauzulowym odrębnym od postępowania egzekucyjnego. 

Wśród tytułów egzekucyjnych wyróżniamy:

• orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem;
• orzeczenie referendarza sądowego prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu;
• inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej;
• akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub wydania rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie określonych, albo też wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy w akcie wskazano termin wykonania obowiązku lub zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie;
• akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy w akcie wskazano zdarzenie, od którego uzależnione jest wykonanie obowiązku, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności;
• akt notarialny, w którym niebędąca dłużnikiem osobistym osoba, której rzecz, wierzytelność lub prawo obciążone jest hipoteką lub zastawem, poddała się egzekucji z obciążonego przedmiotu w celu zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej zabezpieczonemu wierzycielowi.

Egzekucja może dotyczyć:

• świadczeń pieniężnych (zapłaty wierzycielowi przez dłużnika określonej sumy pieniężnej);
• świadczeń niepieniężnych (np. wydania wierzycielowi przez dłużnika określonej rzeczy, złożenia oświadczenia woli lub zaniechania przez dłużnika określonych czynności, ewentualnie nieprzeszkadzania czynnościom wierzyciela).

Egzekucji z ruchomości

Egzekucja z ruchomości jest jednym z rodzajów egzekucji świadczeń pieniężnych obok egzekucji:

• z wynagrodzenia za pracę;
• z rachunków bankowych;
• z innych wierzytelności;
• z innych praw majątkowych;
• z nieruchomości;
• ze statków morskich. 

Do egzekucji z ruchomości komornik przystępuje przez ich zajęcie. Co istotne, zająć można ruchomości dłużnika będące w jego władaniu albo we władaniu samego wierzyciela, który do nich skierował egzekucję. Nie podlegają jednak zajęciu ruchomości, jeżeli z ujawnionych w sprawie okoliczności wynika, że nie stanowią one własności dłużnika. Ruchomości dłużnika będące we władaniu osoby trzeciej można zająć zasadniczo tylko wówczas, gdy osoba ta zgadza się na ich zajęcie albo przyznaje, że stanowią one własność dłużnika. Jednakże w przypadku egzekucji świadczeń alimentacyjnych komornik może zająć także ruchomości będące we władaniu osoby zamieszkującej wspólnie z dłużnikiem bez zgody tej osoby, chyba że przedstawi ona dowód, że ruchomości są jej własnością.

Komornik, dokonując zajęcia, szacuje wartość zajętych ruchomości i oznacza ją w protokole zajęcia. Następnie dokonuje się ich sprzedaży, która jednak nie może nastąpić wcześniej niż po upływie dwóch tygodni od dnia uprawomocnienia się zajęcia. Sprzedaży zajętych ruchomości można dokonać bezpośrednio po zajęciu, jeżeli:

• ruchomości ulegają łatwo zepsuciu albo sprawowanie nad nimi dozoru lub ich przechowywanie powodowałoby nadmierne koszty;
• zajęto inwentarz żywy, a dłużnik odmówił zgody na przyjęcie go pod dozór.

Z uzyskanych w wyniku sprzedaży ruchomości środków finansowych dokonuje się spłaty długu.

Gdy ruchomość nie należy do dłużnika – powództwo interwencyjne

Jak wyżej wskazano, przedmiotem zajęcia może być tylko ruchomość stanowiąca własność dłużnika. Jest to zrozumiałe, gdyż za dług nie odpowiadają inne osoby niż dłużnik, a zatem nie jest uzasadnione ponoszenie przez nie uszczerbku na ich majątku z tytułu spłaty nieswojego długu. W praktyce mogą jednak występować przypadki, w których dojdzie do zajęcia ruchomości niebędącej własnością dłużnika. Wówczas osoba, której ruchomość bezpodstawnie zajęto, może wystąpić z powództwem interwencyjnym.

Treścią takiego powództwa jest żądanie zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, ze wskazaniem, że skierowanie do niego egzekucji narusza prawa jego właściciela. Jeżeli dłużnik zaprzecza prawu powoda do ruchomości, należy oprócz wierzyciela pozwać również dłużnika.

Przykład 1.

W związku z brakiem zapłaty przez zleceniodawcę (dłużnika) wynagrodzenia należnego zleceniobiorcy (wierzycielowi), stwierdzonego wyrokiem sądu, komornik wszczął postępowanie egzekucyjne, w którego ramach zajął samochód osobowy stojący na posesji dłużnika. Jednak brat dłużnika twierdził, że samochód jest jego własnością (a nie dłużnika). Z kolei dłużnik utrzymywał, że samochód stanowi jego własność, gdyż został mu darowany przez brata. W tych okolicznościach pozew interwencyjny brata dłużnika należy skierować nie tylko przeciw wierzycielowi, lecz także przeciw dłużnikowi.

Powództwo można wnieść w terminie miesiąca od dnia dowiedzenia się o naruszeniu prawa, chyba że inny termin jest przewidziany w przepisach odrębnych.

Zwolnienie spod egzekucji administracyjnej

Analogiczne prawo do wniesienia powództwa interwencyjnego przysługuje w odniesieniu do przedmiotu egzekucji administracyjnej, o której mowa w Ustawie z dnia 17 czerwca 1966 roku o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Do pozwu należy dołączyć postanowienie administracyjnego organu egzekucyjnego odmawiające żądaniu wyłączenia przedmiotu spod egzekucji.

Powództwo można wnieść w ciągu 14 dni od doręczenia postanowienia administracyjnego organu egzekucyjnego, a jeżeli zainteresowany wniósł zażalenie na to postanowienie – w ciągu 14 dni od doręczenia postanowienia wydanego na skutek zażalenia.

Omówione regulacje pozwalające zwalniać ruchomości spod zajęcia komorniczego  stanowią konieczną ochronę praw osób, które nie odpowiadają za dany dług, w przypadkach zajmowania na poczet zaspokojenia długu ruchomości będących ich własnością, czyli nienależących do dłużnika. Nie można bowiem uniknąć przypadków, w których z różnych powodów, w tym na skutek omyłki organu egzekucyjnego, dochodzi do zajęcia ruchomości, z której prowadzenie egzekucji narusza prawne interesy osób trzecich.