Egzekucja alimentów a zmiany w prawie

Jak wiadomo egzekucja alimentów bywa zadaniem niełatwym, już od 2019 wystąpią liczne zmiany dotyczące świadczeń alimentacyjnych. Ważna z perspektywy tych zmian jest ustawa o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych. Projekt ustawy przygotowany przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej został przyjęty przez Radę Ministrów jesienią 2018 r., zmiany dotyczące alimentów będą wchodziły stopniowo w życie. 

Roboty publiczne dla dłużników alimentacyjnych

Podstawowym założeniem nowej ustawy jest aktywizacja zawodowa dłużników alimentacyjnych, jest to bowiem rozwiązanie, które w największym stopniu ma sprzyjać poprawie ściągalności alimentów. Zgodnie z danymi publikowanymi przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w uzasadnieniu, stopa bezrobocia spada, a mimo to egzekucja alimentów bywa trudna. Dłużnicy alimentacyjni są bowiem w stanie uniknąć egzekucji poprzez zatrudnienie na czarno (bez formalnie zawartej umowy albo za pomocą umów o pracę z zadeklarowanym znacznie niższym niż realnie wypłacane wynagrodzeniem).

Ustawodawca planuje również wprowadzenie zmian w przepisach ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (przepis art. 56 i n.). Po nowelizacji organizator robót publicznych będzie miał obowiązek zatrudniania w pierwszej kolejności dłużników alimentacyjnych. Osoby bezrobotne mogą być zatrudniane przy robotach publicznych na maksymalny okres 12 miesięcy. Mogą być one organizowane na przykład przez gminy, powiaty czy organizacje pozarządowe. Zgodnie z założeniami minister właściwy do spraw pracy będzie zobowiązany do uwzględniania potrzeby organizacji prac aktywizacyjnych dla osób bezrobotnych będących dłużnikami alimentacyjnymi przy podziale środków z Funduszu Pracy.

Komornik otrzyma więcej informacji

W dotychczasowej praktyce postępowań egzekucyjnych komornik miał możliwość uzyskania danych dotyczących dłużnika i posiadanego majątku, jednak jego źródła informacji były w istotny sposób ograniczone. Po wprowadzeniu zmian komornik powinien otrzymywać te dane w szybszy i sprawniejszy sposób, przede wszystkim w zakresie otrzymywanego przez dłużnika wynagrodzenia. Egzekucja alimentów powinna więc przebiegać łatwiej. 

Ustawa zakłada, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych na wniosek komornika będzie udostępniał mu następujący wykaz dotyczący dłużnika alimentacyjnego, obejmujący dane takie jak:

• imię i nazwisko dłużnika;
• numer PESEL lub dane dotyczące dokumentu tożsamości;
• adres zameldowania, adres zamieszkania oraz adres do korespondencji;
• datę zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych lub do ubezpieczenia zdrowotnego;
• datę wyrejestrowania z ubezpieczeń społecznych lub z ubezpieczenia zdrowotnego;
• kod tytułu ubezpieczenia;
• podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe, ubezpieczenie chorobowe, wypadkowe, zdrowotne;
• kod świadczenia lub kod przerwy wraz z kwotami wypłat tego świadczenia;
• informacje o ustalonym prawie do emerytury lub renty;
• dane dotyczące płatnika składek (w tym NIP lub PESEL bądź dane dotyczące dokumentu tożsamości, nazwę skróconą lub imię i nazwisko).

Komornik sądowy jest zobowiązany do bieżącego informowania ZUS-u o zmianach w prowadzonej egzekucji, przede wszystkim w zakresie zaprzestania prowadzenia egzekucji oraz o należnościach budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów. Poinformowanie ZUS-u o zakończeniu prowadzenia egzekucji skutkuje zaprzestaniem przekazywania przez Zakład danych wskazanych powyżej.

Jednocześnie komornik sądowy jest zobowiązany do informowania ZUS-u nie rzadziej niż co 6 miesięcy o dalszym prowadzeniu egzekucji świadczeń alimentacyjnych – jeśli nie dopełni tego obowiązku, ZUS przestanie przesyłać mu dane dotyczące dłużnika i jego zatrudnienia.

Ustawa nakłada również na Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązek bezpłatnego udostępniania danych zgromadzonych na kontach sądom, prokuratorom, organom podatkowym, Państwowej Inspekcji Pracy oraz szeregowi innych organów wymienionych w ustawie (np. wojewodzie, ministrowi ds. rodziny, Szefowi Urzędu ds. Cudzoziemców itd.).

Odpowiedzialność karna nie tylko dla dłużnika

Niepłacenie alimentów pociąga za sobą skutki nie tylko w sferze cywilnoprawnej – dłużnik alimentacyjny naraża się również na odpowiedzialność karną. Jeśli alimenty zostały stwierdzone za pomocą wyroku sądu, ugody albo umowy, brak spełniania świadczeń alimentacyjnych stanowi przestępstwo. Co istotne, obowiązek alimentacyjny musi być stwierdzony poprzez jeden ze wskazanych powyżej dokumentów – ustalenia dokonane w formie ustnej nie są wystarczającą przesłanką do ścigania dłużnika alimentacyjnego. Do przestępstwa dochodzi wówczas, gdy zaległość alimentacyjna wynosi co najmniej 3 miesiące. Przestępstwo niealimentacji jest zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności (do jednego roku w podstawowym typie tego przestępstwa, do dwóch lat, jeśli niealimentacja naraża osobę uprawnioną na niemożliwość zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, jak np. zakup żywności czy opłacenie kosztów mieszkania).

Ściganie sprawcy przestępstwa następuje na wniosek pokrzywdzonego – oskarżycielem w sprawie będzie zawsze prokurator, jednak to do pokrzywdzonego należy podjęcie decyzji o rzeczywistym podjęciu postępowania w sprawie. Bez wniosku pokrzywdzonego postępowanie nie może zostać wszczęte i prowadzone. Sprawca przestępstwa może uniknąć kary, jeśli w terminie maksymalnie 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiści zaległe alimenty w całości.

Aby egzekucja alimentów była skuteczniejsza, do powyższej regulacji dodano dwie kolejne, zgodnie z którymi odpowiedzialność karna za niealimentację będzie obciążała nie tylko dłużnika alimentacyjnego, lecz także jego pracodawcę.

Egzekucja alimentów będzie łatwiejsza? 

Zgodnie z planowanymi zmianami, odpowiedzialności karnej za przestępstwa związane z niealimentacją będą podlegali również pracodawcy. Będzie to się łączyło z zatrudnianiem dłużników bez formalnego zawarcia umowy, wypłacaniem dłużnikom wynagrodzeń wyższych niż wynikające z umowy o pracę czy niedokonywaniem potrąceń wynagrodzenia.

Zgodnie z przepisem art. 281 pkt 2 Kodeksu pracy pracodawca dopuszcza się wykroczenia, jeśli nie potwierdza w formie pisemnej umowy zawartej z pracownikiem. Czyn ten zagrożony jest obecnie karą grzywny do 30 000,00 zł. Granica ustawowego zagrożenia wzrośnie do 45 000,00 zł, jeśli pracownik, którego dotyczy to zdarzenie, jest dłużnikiem alimentacyjnym.

Karze grzywny podlega również pracodawca, który wbrew obowiązkowi wypłaca pracownikowi będącemu dłużnikiem alimentacyjnym wynagrodzenie wyższe niż wynika to z treści umowy o pracę i bez dokonania potrąceń na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych. Kara grzywny może wynosić od 1500,00 zł do 45 000,00 zł.

Przepisy karne dotyczące odpowiedzialności pracodawców są nierozerwalnie związane z przepisami dotyczącymi Krajowego Rejestru Zadłużonych i zaczną obowiązywać po wejściu w życie przepisów regulujących Rejestr.

Jednocześnie, jeśli pracodawca nie wykonuje obowiązków wynikających z przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie przesyłania informacji komornikowi prowadzącemu postępowanie egzekucyjne w celu wyegzekwowania świadczeń alimentacyjnych, naraża się na konieczność zapłaty grzywny w kwocie do 5000,00 zł. Egzekucja alimentów będzie to więc proces, którego niezrealizowanie może narazić zarówno pracownika jak i pracodawce na znaczne kary finansowe.