Przestępstwo niealimentacji - jakie kary grożą za nieopłacone alimenty?
Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a niekiedy także i wychowania osób uprawnionych do otrzymywania takich świadczeń. W praktyce przybierają one najczęściej postać pieniężną, aczkolwiek mogą również występować w innej formie – np. zakupu ubrań, żywności lub opłacania rachunków. Okazuje się, że uchylanie się od alimentów może skutkować nie tylko odpowiedzialnością cywilną, lecz także karną. Jakie kary grożą za nieopłacone alimenty? Wyjaśniamy w tym artykule!
Alimenty i odpowiedzialność cywilna
Podstawowym prawem każdego uprawnionego, który nie otrzymuje alimentów na czas lub w pełnej wysokości, jest skierowanie sprawy do egzekucji komorniczej. Jeśli samodzielne próby wyegzekwowania takiego świadczenia od zobowiązanego okażą się nieskuteczne, będzie to w zasadzie jedyny sposób na ich uzyskanie. Jednocześnie uprawniony może wnioskować o przyznanie mu omawianych świadczeń z funduszu alimentacyjnego, który ma ogólnokrajowy charakter (trzeba przy tym spełnić odpowiednie przesłanki).
Niealimentacja wiąże się więc w pierwszej kolejności z możliwością założenia sprawy cywilnej – sprawy egzekucyjne należą bowiem do tej kategorii postępowań. Uprawniony do alimentów nie ma jednak obowiązku korzystania z pomocy komornika, to od niego zależy czy zechce wyegzekwować należne mu pieniądze od zobowiązanego.
Alimenty i odpowiedzialność karna
Nie każdy wie, że uchylanie się od płacenia alimentów wiąże się także z dodatkowym rodzajem odpowiedzialności – chodzi oczywiście o odpowiedzialność karną na gruncie właściwych przepisów Kodeksu karnego. Zgodnie z treścią art. 209 kk, kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem bądź inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Dużo surowsza odpowiedzialność pojawia się, jeżeli sprawca niealimentacji naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych – wówczas podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Przestępstwo niealimentacji jest ścigane wyłącznie na wniosek:
- pokrzywdzonego,
- organu pomocy społecznej lub
- organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.
Warto jednak wspomnieć, że jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa niealimentacji odbywa się z urzędu, tzn. uprawniony nie musi w tym celu składać wniosku o ściganie zobowiązanego do płacenia alimentów, warto jednak, aby złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa niealimentacji.
Okazuje się, że nie każda zwłoka w płatności alimentów lub całkowite uchylanie się od istniejącego obowiązku będzie oznaczało karę dla zobowiązanego. Nie podlega bowiem karze sprawca przestępstwa niealimentacji, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
Jak zgłosić przestępstwo niealimentacji?
Przestępstwo niepłacenia alimentów można zgłosić albo do wybranej prokuratury, albo jednostki policji. Nie ma przy tym większego znaczenia, który dokładnie organ wybierzemy, choć warto, aby był to ten z najbliższego miejsca zamieszkania uprawnionego lub zobowiązanego do omawianych świadczeń.
Zgłoszenie podejrzenia popełnienia przestępstwa może nastąpić ustnie do protokołu (wówczas konieczna jest wizyta w wybranej prokuraturze lub na policji) albo pisemnie (wtedy zawiadomienie należy wysłać listem poleconym). W każdym przypadku należy dołączyć podstawę wypłacania alimentów – będzie to najczęściej wyrok sądowy lub umowa zawarta pomiędzy zobowiązanym a uprawnionym do tych świadczeń (nie ma potrzeby dołączać oryginału takich dokumentów, jeśli policja lub prokuratura zechce zyskać wgląd do pierwotnej wersji wyroku lub umowy alimentacyjnej i sama o to poprosi).
Zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa niealimentacji składane w formie pisemnej nie wymaga stosowania żadnych formularzy. Wystarczy, że cała sytuacja zostanie odpowiednio opisana na zwykłej kartce papieru (odręcznie, maszynowo lub na komputerze). W treści omawianego zawiadomienia należy podać:
- dane osoby zgłaszającej podejrzenie popełnienia przestępstwa – zwyczajowo jest to uprawniony do alimentacji, jednak jeśli jest on małoletni, to zawiadomienie składa reprezentujący go przedstawiciel ustawowy (najczęściej rodzic lub wyznaczony prawny opiekun);
- dane osoby podejrzewanej o popełnienie przestępstwa – będzie to oczywiście osoba zobowiązana do alimentacji, która nie wypełnia swej powinności. Wystarczy, że podamy jego imię i nazwisko oraz adres aktualnego zamieszkania (niekoniecznie adres zameldowania);
- informację, że według podejrzeń zawiadamiającego doszło do popełnienia przestępstwa z art. 209 kk;
- uzasadnienie stanowiska zawiadamiającego – w tym miejscu należy określić, skąd wynika obowiązek alimentacji, jak wysokie są alimenty, w jakiej formie i czasie powinny być płacone, jak duża jest zaległość, od kiedy zobowiązany nie płaci tych świadczeń i czy uprawniony próbował porozumieć się w tej sprawie z dłużnikiem alimentacyjnym;
- podpis zawiadamiającego.
W praktyce pisemne składanie podejrzeń o popełnieniu przestępstwa jest dużo bardziej skuteczne niż ustne zgłoszenie sprawy w prokuraturze lub na policji. W tym drugim przypadku pracownicy tych instytucji lubią zbywać zgłaszających, twierdząc, że powinni oni kierować swoje roszczenia na drogę cywilnoprawną. Wynika to m.in. z dużego obłożenia pracą policji i prokuratury, czasami niestety także z niechęcią do podejmowania się tego rodzaju spraw przez organy ścigania. Składając zawiadomienie w formie pisemnej, wnioskodawca zyskuje pewność, że policja lub prokuratura udzieli odpowiedzi w sprawie – obligują je bowiem do tego właściwe przepisy.
Jak wygląda ściganie osoby, która nie płaci alimentów?
Jeśli prokuratura lub policja uzna, że w danym przypadku rzeczywiście zachodzą przesłanki popełnienia przestępstwa niealimentacji, dokona wszczęcia tzw. postępowania przygotowawczego. Na tym etapie możliwe jest wezwanie zgłaszającego do udzielenia dodatkowych, bardziej szczegółowych wyjaśnień. Wzywany będzie także podejrzany o popełnienie przestępstwa. Jeśli okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości, podejrzany otrzyma propozycję przyznania się do winy albo odmowy – w tym drugim przypadku sprawa będzie skierowana do sądu na rozprawę. Sąd będzie mógł oczywiście umorzyć postępowanie, zaproponować niższą karę niż policja lub prokuratura, ale może również wymierzyć surowszą dolegliwość. O tym, czy zgodzić się na karę zaproponowaną przez organy ścigania, czy też pozwolić, aby sprawa trafiła do sądu, powinien zadecydować podejrzany w porozumieniu z doświadczonym prawnikiem. Każda sytuacja jest inna, dlatego też nie można podać tutaj jednoznacznej odpowiedzi.
Pamiętajmy, że odpowiedzialność karna sprawcy przestępstwa niealimentacji wymaga bezwzględnego stwierdzenia, że miał on obowiązek świadczeń materialnych na rzecz rodziny lub innych osób i że od wykonywania tego obowiązku się uchylał. Po nowelizacji Kodeksu karnego z 23 marca 2017 roku ustawodawca ograniczył zakres odpowiedzialności karnej sprawcy, ponieważ w znamionach przestępstwa niealimentacji zrezygnowano z określenia jakiegokolwiek obowiązku „opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby” na rzecz włącznie obowiązku alimentacyjnego.
Podsumowanie
Niepłacenie alimentów wiąże się nie tylko z odpowiedzialnością cywilną sprawcy, lecz także możliwością pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej. Co do zasady uprawniony do omawianych świadczeń ma prawo wystąpić samodzielnie do prokuratury lub na policję z zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 209 kk. W skrajnych przypadkach sprawcy takiego czynu grozi nawet do 2 lat pozbawienia wolności, co oczywiście nie zwolni go z konieczności zapłaty zaległych świadczeń na rzecz uprawnionego.
