Władza rodzicielska - prawa i obowiązki dzieci i rodziców

Każdy z rodziców, poza pewnymi wyjątkami, sprawuje władzę rodzicielską nad swoimi niepełnoletnimi dziećmi. Władza rodzicielska to nie tylko określone prawa dotyczące osoby i majątku dziecka, ale przede wszystkim obowiązki. Czym jest władza rodzicielska? Co grozi rodzicom, jeśli nie wykonują swoich obowiązków w prawidłowy sposób?

Czym jest władza rodzicielska?

Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego).

Władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny (a nie interes rodziców).

Obowiązki dzieci i rodziców

Dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo. W sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia, dziecko powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra.

Z kolei rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je:

• wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz
• uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.

W sytuacji, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Niemniej w istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie. Jeśli nie są w stanie dojść do porozumienia w tej kwestii, sprawa musi trafić przed sąd opiekuńczy.

Reprezentowanie dziecka a władza rodzicielska

Rodzice są przedstawicielami ustawowymi dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską tj. reprezentują  dziecko. Jeżeli dziecko pozostaje pod władzą rodzicielską obojga rodziców, każde z nich może działać samodzielnie jako przedstawiciel ustawowy dziecka.

 W dwóch rodzajach spraw takiego uprawnienia rodzice nie mają. Dotyczy to:

• czynności prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską oraz
• czynności prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

Te same ograniczenia dotyczą reprezentowania dziecka w postępowaniu przed sądem lub innym organem państwowym. 

Przykład 1.

Rodzice chcą sprzedać swojemu 17-letniemu dziecku samochód. Jest to czynność między rodzicem a dzieckiem, która nie ma charakteru bezpłatnego przysporzenia. Z tego powodu rodzice nie mogą reprezentować dziecka przy tej czynności. Konieczne będzie powołanie do tego kuratora. Gdyby zdecydowali się dokonać darowizny pojazdu, wówczas mogliby być przedstawicielami dziecka przy zawarciu tej umowy.

Zarząd majątkiem dziecka

Władza rodzicielska to również zarząd majątkiem małoletniego dziecka. Rodzice są zobowiązani sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Chodzi nie tylko o to, by majątek dziecka nie tracił na wartości, nie niszczał, ale był w możliwie bezpieczny sposób pomnażany. Warto mieć na uwadze, że zarząd nie obejmuje zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku.

Przy wykonywaniu takiego zarządu rodzice są dość mocno ograniczeni. Nie mogą bowiem bez zezwolenia sądu opiekuńczego dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko.

Przykład 2.

Dziecko otrzymało w spadku po dziadku kawalerkę. Rodzice w imieniu dziecka muszą o ten lokal dbać. Postanowili, że mieszkanie wynajmą, tak aby przynosiło dziecku jakiś zysk. Takiej umowy najmu nie mogą jednak podpisać bez zgody sądu – najem lokalu należącego do dziecka stanowi czynności przekraczającą zakres zwykłego zarządu.

Dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim wykorzystywany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny. Mimo zatem, że taki dochód stanowi majątek dziecka, pod pewnymi warunkami może być wykorzystywany przez rodziców na potrzeby całej rodziny.

Kiedy dziecko może samo zawierać umowy?

Małoletnie dziecko, mimo że pozostaje pod władzą rodzicielską, w pewnym momencie będzie mogło samo podejmować pewne czynności prawne. Z chwilą ukończenia 13. roku życia dziecko nabywa ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Dzięki temu może bez zgody rodzica zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Może zatem samodzielnie kupić np. bilet na autobus, czy książkę. Inne umowy powinny być potwierdzone przez rodziców.

Nadzór nad wykonywaniem władzy rodzicielskiej

W pewnych sytuacjach, gdy rodzice napotykają różne trudność w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, z pomocą może przyjść sąd. Przykładowo sąd opiekuńczy może:

• zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania,
• określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu,
• poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego,
• powierzyć zarząd majątkiem małoletniego ustanowionemu w tym celu kuratorowi.

W razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. Chodzi tu o przeszkody po stronie rodzica, które są poważne, obiektywne i uniemożliwiają lub utrudniają mu wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Nie można stosować zawieszenia władzy rodzicielskiej m.in. wtedy, gdy między rodzicami mają miejsce jedynie zwykłe nieporozumienia w kwestii wykonywania władzy rodzicielskiej. Zawieszenie władzy zostanie uchylone, gdy jego przyczyna ustanie.

Pozbawienie władzy rodzicielskiej

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody, albo jeśli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej.

Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny uzasadniające umieszczenie dziecka np. w rodzinie zastępczej, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców.

Władza rodzicielska a alimenty

To, czy rodzic ma pełnię władzy rodzicielskiej, czy jego władza rodzicielska została zawieszona bądź został jej pozbawiony nie wpływa na obowiązek alimentacyjny wobec dziecka.

Rodzice zobowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Z tego powodu alimenty są płacone także wtedy, gdy władzy rodzicielskiej nie ma – albo z tego powodu, że władza ustała w związku z osiągnięciem pełnoletności przez dziecko, albo że rodzic został tej władzy pozbawiony.

Rozwód a władza rodzicielska

W sprawie rozwodowej sąd musi zająć się m.in. władzą rodzicielską nad wspólnymi małoletnimi dziećmi małżonków.

Sąd uwzględnia pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzice mogą zatem przygotować stosowny dokument, w którym zaproponują, jak po rozwodzie władza rodzicielska będzie przez nich wykonywana.

Co jeśli rodzice nie dojdą do porozumienia? Wtedy sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.

W ostatnim czasie coraz częściej można spotkać się z wyrokami rozwodowymi, w których sąd powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom.