Władza rodzicielska a kontakty z dzieckiem

Niejednokrotnie można usłyszeć w telewizji czy internecie, że ojciec lub matka dziecka zostają pozbawieni praw rodzicielskich i nie mogą spotykać się z dziećmi. Wówczas informacje, że taki rodzic zobaczył się z dzieckiem, wzbudzają zdumienie, niechęć, czasami nawet grozę – jak ktoś pozbawiony praw może widzieć się z dzieckiem lub choćby rozmawiać z nim telefonicznie? Artykuł wskaże, czym jest władza rodzicielska, jak można ją ograniczyć, a także czym są kontakty z dzieckiem i czy te dwie kwestie wzajemnie się wykluczają.

Podstawa prawna

Materia związana z władzą rodzicielską, a także kontaktami zawarta jest w Ustawie z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (kro). Kwestie związane z procedurą – dochodzeniem w sądzie roszczeń związanych z władzą rodzicielską i kontaktami z dziećmi, zawiera Ustawa z dnia 17 listopada 1964 roku – Kodeks postępowania cywilnego (kpc).

Czym jest władza rodzicielska?

Dzieci, aż do pełnoletności pozostają pod władzą rodzicielską. Przysługuje ona co do zasady obojgu rodzicom.

Władza rodzicielska obejmuje, zgodnie z art. 95 kro, obowiązek rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka, wychowywania go, z poszanowaniem jego godności i praw.

Równocześnie dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców.

Rodzice powinni troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój swoich dzieci, przygotować je należycie do pracy, odpowiednio do jego uzdolnień, dla dobra społeczeństwa.

Władza obejmuje zatem pieczę nad dzieckiem i jego majątkiem, kształtowanie i wychowywanie go, działanie zgodnie z jego dobrem.

Jeśli wymaga tego dobro dziecka, władzę rodzicielską można:

• zawiesić na czas trwania przeszkody w jej sprawowaniu;

• ograniczyć;

• pozbawić jej.

Można tego dokonać wobec jednego lub obojga rodziców.

Czym są kontakty z dzieckiem?

Kontakty z dzieckiem obejmują:

• przebywanie z dzieckiem – odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu;

• bezpośrednie porozumiewanie się;

• utrzymywanie korespondencji;

• korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z drugim z nich rodzice określają wspólnie, a w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. W sytuacji, w której nie ma rozstrzygnięcia sądu w przedmiocie kontaktów, są one nieograniczone.

Prawo i obowiązek kontaktów z dziećmi

Zgodnie z art. 113 § 1 kro niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 14 lutego 2019 roku, wydanego w sprawie V KK 42/18, kontakty z dzieckiem nie są elementem wykonywania władzy rodzicielskiej i prawo do nich jest niezależne od jej posiadania.

Nawet zatem pozbawienie władzy rodzicielskiej nie jest tożsame z pozbawieniem takiego rodzica prawa do kontaktów z dzieckiem.

Prawo do kontaktów ma charakter ciągły, nie jest ono ograniczone czasowo.

Regulacja art. 113 § 1 kro wprowadza jako regułę, że wzajemnie rodzice i dziecko mają nie tylko prawo do odbywania kontaktów, lecz także i obowiązek. Rozwiązanie to oceniane jest pozytywnie w nauce prawa, gdzie zwraca się uwagę, iż gdyby zastrzec jedynie obowiązek rodziców, bez adekwatnego obowiązku po stronie dziecka, wówczas doprowadziłoby to do sytuacji, że dziecko bez uzasadnionej przyczyny mogłoby odmawiać kontaktów (tak T. Sokołowski, w: H. Dolecki, T. Sokołowski, Komentarz KRO, 2013, art. 113, Nt 2).

W tym zakresie dodatkowo należy szczególnie zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo wystąpienia zespołu tzw. alienacji rodzicielskiej. Rozwój psychologii naprowadził na szczególnie niebezpieczne skutki izolowania dziecka przez jednego z rodziców od drugiego. Do prawidłowego rozwoju dziecko wymaga poznania prawidłowego wzorca społecznego obojga rodziców. Naganne ograniczanie tego kontaktu przez jednego z rodziców winno zostać również ocenione przez pryzmat nadużycia władzy rodzicielskiej, tak samo jak i rażące zaniedbywanie odbywania kontaktów przez pryzmat art. 111 § 1 kro. Trzeba odnotować, że jak wynika ze stanowiska Sądu Najwyższego z 30 sierpnia 1977 roku (sygn. akt: III CRN 204/77), środek w postaci pozbawienia władzy rodzicielskiej, który bezzasadnie negatywnie wpływa na wykonywanie kontaktów, należy stosować z dużą ostrożnością.

Utrzymanie rozdzielenia kontaktów i sprawowania władzy rodzicielskiej, jakie ma miejsce na gruncie przepisów, jest zasadne z tej przyczyny, że pozwala zachować i pielęgnować tę pierwotną więź między rodzicem a dzieckiem wówczas, gdy rodzice są niezdolni wychowawczo, również z przyczyn od nich niezależnych, jak np. choroba, a ich dziecko trafia pod władzę innych osób. W doktrynie zwraca się uwagę, że kontakty przysługują nie tylko niezależnie od władzy rodzicielskiej, lecz także niezależnie od węzła prawnego małżeństwa rodziców. 

Kontakty przysługują zatem rodzicom po rozwodzie lub unieważnieniu małżeństwa, orzeczeniu separacji lub z dziećmi niepochodzącymi ze związku małżeńskiego. Ze sformułowania, że rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów, wywodzi się konkluzję, iż prawo i obowiązek kontaktów powstaje między biologicznymi rodzicami dziecka.

Podsumowanie

Konkludując, wskazać należy, że kontakty z dzieckiem są zarówno prawem, jak i obowiązkiem, rodziców oraz ich dzieci. Tak ograniczenie, jak pozbawienie władzy rodzicielskiej nie tamuje prawa i obowiązku utrzymywania kontaktów między rodzicami a dziećmi.

Kontakty są niezależne od władzy rodzicielskiej; w sytuacji, gdy dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, powinni oni wspólnie ustalić to, jak będą realizowane kontakty drugiego z nich, a w braku porozumienia – ustali to sąd.

Dopóki sąd nie wyda rozstrzygnięcia w przedmiocie kontaktów, na wniosek któregokolwiek z rodziców, kontakty rodzica, któremu ograniczono władzę rodzicielską, są nieograniczone.