Konwencja haska - jak odzyskać dziecko w tym trybie?
Związki Polaków z obcokrajowcami nie są już dla nikogo zaskoczeniem. Coraz więcej ludzi łączy się w związki z obywatelami innych państw, a ze związków tych rodzą się dzieci. Czasem jednak rodzinna sielanka się kończy i zaczyna się walka o dzieci. Nie są odosobnione przypadki uprowadzeń rodzicielskich dzieci z kraju ich zamieszkania do innego kraju. W takim wypadku pomocna może okazać się procedura zwrotu dziecka uregulowana w Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę, sporządzonej w Hadze 25 października 1980 roku, zwana dalej „konwencją haską”. Konwencja haska to międzynarodowe porozumienie, na mocy którego państwa sygnatariusze zobowiązują się do współpracy ze sobą w celu umożliwienia powrotu dziecka do państwa jego stałego pobytu w wypadku jego bezprawnego uprowadzenia lub zatrzymania na terytorium innego państwa.
Bezprawne uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka w rozumieniu konwencji haskiej
Konwencja haska za bezprawne uznaje uprowadzenie lub zatrzymanie dziecka, jeżeli nastąpiło naruszenie prawa do opieki przyznanego określonej osobie, instytucji lub innej organizacji, wykonywanego wspólnie lub indywidualnie, na mocy ustawodawstwa państwa, w którym dziecko miało miejsce stałego pobytu bezpośrednio przed uprowadzeniem lub zatrzymaniem, oraz w chwili uprowadzenia lub zatrzymania prawa te były skutecznie wykonywane wspólnie bądź indywidualnie albo byłyby tak wykonywane, gdyby nie nastąpiło uprowadzenie lub zatrzymanie.
Wniosek o zwrot dziecka w trybie konwencji haskiej
Wniosek o zwrot dziecka może złożyć każda osoba, instytucja lub inna organizacja utrzymująca, że dziecko zostało uprowadzone lub zatrzymane z naruszeniem prawa do opieki. W takim wypadku wymienione podmioty powinny się zwrócić do organu centralnego miejsca stałego pobytu dziecka bądź organu centralnego każdego innego umawiającego się państwa o pomoc w zapewnieniu powrotu dziecka.
Wniosek może zostać złożony bezpośrednio do polskiego organu centralnego, z pominięciem zagranicznego organu centralnego i tylko wtedy pojawia się ustawowy obowiązek zawiadomienia zagranicznego organu centralnego o jego wpłynięciu, co związane jest z koniecznością współpracy organów centralnych z sądem prowadzącym postępowanie.
- dane wnioskodawcy, dziecka oraz osoby, co do której istnieje domniemanie, że uprowadziła lub zatrzymała dziecko;
- datę urodzenia dziecka, jeśli jest to możliwe do ustalenia;
- podstawy, na które powołuje się wnioskodawca, żądając powrotu dziecka;
- wszelkie dostępne informacje dotyczące miejsca przebywania dziecka oraz tożsamości osoby, co do której istnieje domniemanie, że dziecko z nią przebywa.
Do wniosku należy dołączyć wszelkie inne przydatne dokumenty istotne dla sprawy, jak też uwierzytelnione odpisy orzeczeń lub ugód, które mogą być przydatne dla sprawy oraz zaświadczenie lub poświadczone oświadczenie pochodzące od organu centralnego bądź innej właściwej władzy państwa stałego pobytu dziecka albo osoby kompetentnej, dotyczące przepisów ustawodawstwa tego państwa w tym zakresie.
Do 6 tygodni od złożenia wniosku państwo powinno wydać orzeczenie w sprawie powrotu dziecka.
Organy właściwe w sprawie wniosku o zwrot dziecka na podstawie konwencji haskiej
Procedura zwrotu dziecka na podstawie zapisów konwencji haskiej odbywa się z udziałem organu centralnego, który wyznaczany jest w każdym kraju do wykonywania zadań związanych z konwencją. Organy centralne, którym powierzono realizację zadań związanych z realizacją zapisów konwencji, pozostają ze sobą w stałym kontakcie. Ponadto organy te mają ze sobą współdziałać i popierać współpracę między właściwymi władzami w celu zapewnienia niezwłocznego powrotu dzieci oraz realizacji innych celów konwencji.
Polskim organem centralnym jest Minister Sprawiedliwości. Wnioski składane w trybie przewidzianym przez konwencję do organu centralnego są przekazywane do właściwego sądu okręgowego.
W Polsce Minister Sprawiedliwości przyjmuje wnioski składane przez wnioskodawcę lub zagraniczny organ centralny oraz zawiadamia zagraniczny organ centralny o wpłynięciu wniosku złożonego bez pośrednictwa tego organu, chyba że sprzeciwia się temu wnioskodawca.
Postępowanie przed sądem
W Polsce sprawy o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzone na podstawie konwencji haskiej z 1980 roku należą do właściwości sądu okręgowego z siedzibą w miejscowości będącej siedzibą sądu apelacyjnego, na którego obszarze osoba podlegająca władzy rodzicielskiej lub pozostająca pod opieką ma miejsce zamieszkania bądź pobytu. W przypadku spraw z obszaru właściwości Sądu Apelacyjnego w Warszawie właściwy jest Sąd Okręgowy w Warszawie.
Sąd okręgowy orzeka w terminie 6 tygodni od dnia wniesienia wniosku.
Wniosek, który został wniesiony bez pośrednictwa polskiego organu centralnego, obliguje sąd okręgowy do niezwłocznego zawiadomienia sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w przypadku braku miejsca zamieszkania – sądu opiekuńczego miejsca jej pobytu, a jeśli brak i tej podstawy – sądu rejonowego dla m. st. Warszawy o wniesieniu wniosku oraz o zakończeniu postępowania w tej sprawie.
Przymus adwokacko-radcowski nie dotyczy postępowania o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, a także sytuacji, gdy uczestnikiem postępowania, jego organem, jego przedstawicielem ustawowym lub pełnomocnikiem jest: sędzia, prokurator, notariusz, profesor lub doktor habilitowany nauk prawnych, adwokat, radca prawny, radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej.
W sprawach o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prokuratorowi doręcza się odpis wniosku i zawiadamia się go o terminach rozprawy.
Udział prokuratora w postępowaniu
Prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium i nie jest on związany z żadną ze stron.
W toku postępowania prokurator może składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie. Od momentu, gdy prokurator wstępuje do postępowania, doręczane mu będą pisma procesowe, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sądowe.
Obowiązek złożenia odpowiedzi na wniosek
Wyznaczając rozprawę, sąd zobowiązuje uczestnika, który nie jest inicjatorem postępowania do złożenia odpowiedzi na wniosek w zakreślonym terminie nie krótszym niż 14 dni ze wskazaniem wszystkich twierdzeń i dowodów pod rygorem pominięcia tych dowodów w wypadku zgłoszenia ich na późniejszym etapie postępowania.
Orzeczenia wydawane w postępowaniu prowadzonym na podstawie konwencji haskiej
Orzeczenie w sprawach rozpatrywanych na podstawie konwencji haskiej zapada w formie postanowienia i może zostać wydane tylko po przeprowadzeniu rozprawy.
W postanowieniu zapadłym w sprawie o nakazanie powrotu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką prowadzonej na podstawie przepisów konwencji sąd nakazuje powrót małoletniego do miejsca stałego pobytu, wskazując jego datę i miejsce urodzenia, imiona rodziców, kraj, do którego małoletni ma powrócić oraz termin, w jakim ma to nastąpić.
Sąd ma obowiązek sporządzenia uzasadnienia postanowienia i jego doręczenia. Uzasadnienie sporządza się w terminie 2 tygodni od dnia ogłoszenia postanowienia. Postanowienie wraz z uzasadnieniem doręcza się z urzędu uczestnikom postępowania oraz prokuratorowi. Od postanowienia przysługuje apelacja.
W postępowaniu dotyczącym zwrotu dziecka przed polskim sądem prowadzonym na podstawie konwencji haskiej z 1980 roku przysługuje skarga kasacyjna.
Konwencja haska - okoliczności badane przez sąd orzekający
W toku postępowania o zwrot dziecka, czyli nakazanie powrotu prowadzonym na podstawie przepisów Konwencji sąd bada następujące okoliczności:
- czy, a jeśli tak, kiedy doszło do transgranicznego przemieszczenia lub zatrzymania dziecka;
- czy w momencie przemieszczenia dziecka między państwem stałego pobytu i państwem, do którego dziecko przemieszczono lub w którym je zatrzymano, obowiązywała konwencja;
- wiek dziecka;
- gdzie dziecko miało stały pobyt bezpośrednio przed przemieszczeniem lub zatrzymaniem, czy przemieszczenie lub zatrzymanie miało charakter bezprawny w rozumieniu konwencji.
Wyjątki od zasady niezwłocznego wydania dziecka na podstawie konwencji haskiej
Zgodnie z konwencją haską właściwa władza sądowa lub administracyjna zarządza niezwłoczne wydanie dziecka, które zostało bezprawnie uprowadzone lub zatrzymane w rozumieniu konwencji, gdy od chwili wpłynięcia wniosku do właściwego organu umawiającego się państwa, w którym znajduje się dziecko, upłynął okres krótszy niż rok od dnia uprowadzenia lub zatrzymania.
- ustalono, że dziecko przystosowało się już do swego nowego środowiska lub zostało zabrane do innego państwa;
- osoba uprawniona faktycznie nie wykonywała prawa do opieki w czasie uprowadzenia lub zatrzymania albo zgodziła się bądź później wyraziła zgodę na uprowadzenie albo zatrzymanie;
- istnieje poważne ryzyko, że powrót dziecka naraziłby je na szkodę fizyczną lub psychiczną albo w jakikolwiek inny sposób postawiłby je w sytuacji nie do zniesienia;
- dziecko sprzeciwia się powrotowi i osiągnęło ono wiek oraz stopień dojrzałości, przy którym właściwe jest uwzględnienie jego opinii;
- powrót dziecka nie byłby dopuszczony w świetle podstawowych zasad państwa wezwanego, dotyczących ochrony praw człowieka i podstawowych wolności.
Sprawy związane z bezprawnym uprowadzeniem lub zatrzymaniem dziecka nie należą do rzadkości. Procedura przewidziana w tym celu ma jak najszybsze umożliwienie powrotu dziecka, które zostało uprowadzone lub zatrzymane. Organy państw umawiających starają się, aby dochować obowiązujących terminów. Nie oznacza to jednak, aby w sytuacji zatrzymania lub uprowadzenia dziecka odwlekać moment wdrożenia procedury, ponieważ w tym przypadku sprawdzi się zasada, że im szybciej postępowanie zostanie wszczęte, tym lepiej.
