Dziecko jako świadek przestępstwa

Świadek to osoba, która widziała czyn, względem którego toczy się postępowanie karne, czyli obecna przy zdarzeniu przestępnym lub jego fragmencie, posiadająca na jego temat wiedzę. Świadkowie stanowią podstawowe źródło dowodowe w sprawie, zaś treść ich zeznań w zasadniczej mierze wpływa na decyzje organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości co do pociągnięcia sprawcy przestępstwa do odpowiedzialności karnej. W życiu zdarzają się różne sytuacje i niekiedy może okazać się, że świadkiem przestępstwa jest dziecko. Dziecko jako świadek przestępstwa ma swoje prawa ale i obowiązki, szczegóły w artykule!

Dziecko jako świadek w sprawie karnej

I tak przepisy Kodeksu postępowania karnego wskazują, że w przesłuchaniu osoby, która nie ukończyła 15 lat, w miarę możliwości powinni uczestniczyć jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie.

Przesłuchanie małoletniego bez obecności wskazanych osób będzie możliwe przede wszystkim w sprawie o przestępstwo, które zarzucone zostało jednemu z rodziców albo opiekunowi dziecka, a którego dziecko jest świadkiem. W takim wypadku przesłuchanie małoletniego świadka pod nieobecność ww. osób nie powoduje nieważności tej czynności procesowej. Zeznania takie mogą stanowić dowód w sprawie, chyba że zostanie wykazane, że zostały złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom co do przesłuchania świadka w postępowaniu karnym. Potwierdza to stanowisko wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z 26 listopada 2008 roku, IV KK 381/08, w którym wskazano: „Z treści art. 171 § 3 Kodeksu postępowania karnego wynika tylko to, iż przy przesłuchaniu osoby poniżej lat 15 w zasadzie winny uczestniczyć jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun faktyczny. Jednakże przesłuchanie takiego świadka przy braku tych osób nie powoduje samo przez się dyskwalifikacji tej czynności procesowej. Zeznania takie nie będą mogły stanowić dowodu tylko w przypadku, gdy zostanie wykazane, iż zostały złożone w warunkach wyłączających swobodę wypowiedzi lub uzyskane wbrew zakazom wymienionym w art. 171 § 5 Kodeksu postępowania karnego”.

Wskazać należy, że przesłuchanie małoletniego świadka, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub w sprawach o przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności oraz przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece przesłuchuje się w specjalnych warunkach, poza salą posiedzeń sądowych i to tylko wówczas, jeżeli jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy.

Przesłuchanie dziecka przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa, w którym mają prawo wziąć udział prokurator, obrońca oraz pełnomocnik pokrzywdzonego.

Ważne, aby wiedzieć, że podejrzany czy oskarżony o popełnienie przestępstwa nie jest obecny w czasie przesłuchania małoletniego – ani w pokoju przesłuchania, ani w pokoju technicznym, ani też w budynku, gdzie prowadzona jest tego rodzaju czynność. Dlatego też małoletni nie musi obawiać się takiego spotkania, co mogłoby wpływać krępująco na treść składanych przez niego zeznań.

Na rozprawie głównej natomiast odtwarza się sporządzony zapis obrazu i dźwięku przesłuchania oraz odczytuje protokół przesłuchania.

Przyjazny Pokój Przesłuchań

Przesłuchanie dziecka odbywa się w Przyjaznym Pokoju Przesłuchań Dzieci, a nie na sali sądowej, i jest odformalizowane.

Przyjazny dziecku pokój przesłuchań to miejsce stworzone w każdym sądzie specjalnie do celów przesłuchań dzieci, ale także wykorzystywane przy innych czynnościach, np. do przesłuchań pokrzywdzonych w sprawach o przestępstwa seksualne.

„Przyjazny pokój” ma być miejscem, w którym dziecko będące świadkiem musi czuć się komfortowo. Ma ono zminimalizować stres towarzyszący dziecku w związku z przesłuchaniem go jako świadka oraz ułatwić organowi postępowania karnego uzyskanie od dziecka będącego świadkiem czynu zabronionego wiarygodnego materiału dowodowego podczas przesłuchania.

W każdym przypadku „przyjazny pokój przesłuchań” składa się z dwóch pomieszczeń. Jedno z nich to pokój przesłuchań przeznaczony dla osoby przesłuchiwanej, czyli małoletniego świadka, oraz przesłuchującej, czyli sędziego oraz psychologa. Drugie pomieszczenie to pokój techniczny przeznaczony dla stron, pełnomocników oraz innych uprawnionych osób.

Pokój przesłuchań wyposażony jest w kamery, mikrofony oraz zestawy nauszne pozwalające na bezpośrednie porozumiewanie się między pokojem technicznym a sędzią przesłuchującym.

„Przyjazne pokoje” umeblowane są w sposób pozwalający na komfortowe przebywanie w nim najmłodszych. Znajdują się tam materiały i sprzęt pomocny w uzyskaniu informacji od dziecka, w szczególności kredki, papier, lalki, pacynki oraz zabawki. Dodatkowo w pokoju zazwyczaj znajdują się chusteczki i woda do picia.

Przebieg przesłuchania małoletniego

Przesłuchania małoletniego dokonuje sędzia w obecności psychologa. Wskazać należy, że w czasie przesłuchania małoletniego w „przyjaznym pokoju” sędzia ubrany jest zwyczajnie, nie ma na sobie stroju urzędowego – togi, którą zawsze zakłada na rozprawie.

Zadaniem psychologa w czasie przesłuchania małoletniego jest przede wszystkim zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa w tej niełatwej dla niego sytuacji. Psycholog również ma prawo zadawać dziecku pytania. Gdyby kwestie sędziego okazały się dla dziecka za trudne, zadaniem psychologa jest pomóc małoletniemu je zrozumieć.

Wspomnieć należy, że zazwyczaj rozpoczęcie przesłuchania małoletniego jako świadka zaczyna się od rozmowy z psychologiem mającej na celu oswojenie dziecka z zaistniałą sytuacją, wyjaśnienie mu, jak będzie wyglądało przesłuchanie. W tym czasie dziecko może również zadawać pytania dotyczące przesłuchania, opowiedzieć o swoich wątpliwościach i lękach z tym związanych.

Tak jak zostało wskazane, w przesłuchaniu małoletniego uczestniczy prokurator, którego rola jest taka sama jak na sali sądowej. Prokurator może także – z pokoju technicznego – zadawać pytania małoletniemu, z tym że dzieje się to w ten sposób, że pytania kierowane są do sędziego za pośrednictwem urządzeń technicznych, tj. mikrofonu połączonego ze słuchawkami sędziego, który pytania te przekazuje małoletniemu. W konsekwencji małoletni świadek nie słyszy głosu prokuratora. Podobnie dzieje się w przypadku kwestii zadawanych przez obrońcę czy pełnomocnika pokrzywdzonego.

Wskazać należy, że jeśli dziecko przesłuchiwane jest jako świadek przestępstwa, a jednocześnie jest osobą pokrzywdzoną przestępstwem popełnionym na jego szkodę przez rodzica, w trakcie przesłuchania obecny może być ustanowiony w tym celu kurator dbający o przestrzeganie praw procesowych małoletniego.

Przesłuchanie małoletniego, który ukończył 15 lat

Co istotne, małoletniego świadka, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, przesłuchuje się przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że bezpośrednia obecność oskarżonego przy przesłuchaniu mogłaby oddziaływać krępująco na zeznania świadka lub wywierać negatywny wpływ na jego stan psychiczny. W postępowaniu przed sądem w czynności w miejscu przebywania świadka bierze udział referendarz sądowy, asystent sędziego lub urzędnik zatrudniony w sądzie, w którego okręgu świadek przebywa.

Obowiązki i prawa małoletniego świadka

Podstawowym obowiązkiem małoletniego jako świadka w sprawie karnej jest to, aby dziecko mówiło wszystko, co jest mu wiadome na temat sprawy, zgodnie z prawdą. Jeśli coś się dziecku pomyli albo przypomni, powinno przyznać się do tego i poprawić ten błąd lub uzupełnić braki.

Małoletni świadek, tak jak inni świadkowie, ma prawo do odmowy składania zeznań. Na początku przesłuchania dziecka sędzia prowadzący przesłuchanie zapyta je, kim jest osoba podejrzana lub oskarżona o popełnienie czynu zabronionego, tj. czy jest to osoba obca dla dziecka, czy spokrewniona lub spowinowacona. W wypadku gdyby podejrzanym lub oskarżonym okazał się ktoś bliski dla dziecka, sędzia wyjaśni mu, że może odmówić ono składania zeznań i zapyta je, czy chce zeznawać. Decyzja o odmowie złożenia zeznań przez małoletniego świadka musi zostać podjęta przez niego swobodnie. Nikt nie może zmusić małoletniego świadka do złożenia zeznań. Na tym tle mogą się pojawić wątpliwości odnośnie tego, czy prawo do odmowy złożenia zeznań przez dziecko realizuje ono samo, czy też jego przedstawiciel ustawowy. Wskazuje się, że to dziecko powinno podjąć decyzję o skorzystaniu z tego spawa, zaś pogląd, że to przedstawiciel ustawowy ma w tym przedmiocie decydować, nie zasługuje na uwzględnienie. Dziecko nie jest własnością rodziców, dlatego też rodzice nie mogą odmówić stawiennictwa wraz z dzieckiem celem złożenia przez nie zeznań.

Jednocześnie małoletniemu pokrzywdzonemu przysługuje prawo do uchylenia od odpowiedzi na pytania, jeżeli mogłoby to narazić jego lub osobę dla niego najbliższą na odpowiedzialność za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe.

Przesłuchanie małoletniego świadka cechuje również to, że dopuszczalne są dla niego przerwy w składaniu zeznań. Dziecko może skorzystać z przerwy przede wszystkim po to, aby skorzystać z toalety, napić się czegoś, coś zjeść czy po prostu odpocząć.

Składanie zeznań w charakterze świadka nie jest zadaniem prostym dla człowieka dorosłego, a co dopiero dla dziecka. Dlatego też warto przygotować je na taką sytuację, tłumacząc mu, po co będzie przesłuchane, jak również wskazując, że musi mówić prawdę. Ponadto przed rozpoczęciem przesłuchania biegły psycholog powinien przeprowadzić z małoletnim świadkiem wstępną rozmowę w pokoju przesłuchań w celu nawiązania z nim kontaktu, ustalenia indywidualnych potrzeb świadka oraz w razie potrzeby obniżenia jego poziomu lęku i niepokoju.

Wspomnieć należy, że przepisy aktów wykonawczych wskazują również na konieczność planowania pory i czasu przesłuchania świadka, który jest małoletni i który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat z uwzględnieniem potrzeb wynikających z jego wieku, nawiązania z nim kontaktu przez biegłego psychologa przed przystąpieniem do przesłuchania oraz ewentualnych przerw w prowadzonej czynności.

Niestety wedle oficjalnych statystyk z roku na rok coraz więcej małoletnich uczestniczy w procedurze przesłuchiwania ich jako świadków przestępstw w postępowaniach karnych. Dlatego też istotne jest, aby wiedzieć, w jaki sposób odbywa się przesłuchanie dziecka przez sąd w charakterze świadka.

Wprowadzone rozwiązania wobec małoletnich świadków mają charakter gwarancyjny, zabezpieczający przede wszystkim interesy dziecka będącego świadkiem w sprawie karnej, a nie interesy procesowe oskarżonego czy podejrzanego.