Zaprzeczenie ojcostwa - jak wygląda procedura?

Celem artykułu jest przybliżenie instytucji zaprzeczenia ojcostwa. W stosunku do kogo jest stosowane domniemanie ojcostwa? Kto i w jakim czasie może założyć sprawę o zaprzeczenie ojcostwa oraz do jakiego organu, a także czy zawsze można wszcząć taką sprawę oraz jaki jest koszt powództwa? Jakie dowody mogą być przeprowadzone w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa? Informacje teoretyczne zostaną wzbogacone o przykłady, które pozwolą lepiej zrozumieć tę instytucję prawa rodzinnego.

Domniemanie ojcostwa

Zgodnie z art. 62 ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy, jeżeli dziecko urodziło się:

• w czasie trwania małżeństwa;
• przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa

– domniemywa się, że dziecko pochodzi od męża matki – to znaczy, że ojcem jest mąż lub były mąż matki dziecka.

Jeśli przed upływem 300 dni po ustaniu lub unieważnieniu małżeństwa matka dziecka zawrze nowy związek małżeński i dziecko urodzi się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia pierwszego związku, domniemywa się, że ojcem dziecka jest drugi mąż.

Przykład 1.

Pani Karolina rozwiodła się z mężem w październiku 2020 roku. W grudniu zawarła nowy związek małżeński, a w czerwcu urodziło się jej dziecko. W takiej sytuacji istnieje domniemanie, że to jej nowy mąż jest ojcem urodzonego w czerwcu dziecka.

Jeżeli dziecko urodzi się w wyniku procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki, domniemywa się, że to on jest ojcem dziecka, nawet jeśli matka zawarła kolejny związek małżeński.

Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka.

Kto może wszcząć sprawę o zaprzeczenie ojcostwa i gdzie?

Powództwo mogą złożyć następujące osoby:

I. mąż matki, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o tym, że dziecko nie pochodzi od niego, jednak nie później niż do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności; powództwo wytaczane jest przeciwko dziecku i matce, a jeśli matka nie żyje – tylko przeciwko dziecku;

Przykład 2.

Pan Paweł jest mężem pani Sabiny. W czasie trwania małżeństwa urodziło się dziecko. Po 5 latach od urodzenia pan Paweł odnalazł listy, z których wynika, że ojcem dziecka jest inny mężczyzna, z którym zdradziła go żona. Ma on możliwość złożenia do sądu pozwu w ciągu roku od chwili ujawnienia listów i dowiedzenia się o tym, że dziecko nie pochodzi od niego. Jako pozwanych wskazuje panią Sabinę oraz małoletnie dziecko.

II. matka dziecka, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko nie pochodzi od jej męża, jednak nie później niż do czasu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności; powództwo wytoczone jest przeciwko mężowi i dziecku, a jeśli mąż nie żyje – tylko przeciwko dziecku;

III. dziecko po osiągnięciu pełnoletniości, w ciągu roku od dnia, kiedy dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki; jeśli dowiedziało się o tym przed osiągnięciem pełnoletności, termin biegnie od dnia jej osiągnięcia, czyli od 18. roku życia; powództwo wytaczane jest przeciwko mężowi matki i matce, a jeśli matka nie żyje – przeciwko mężowi. Jeżeli nie żyje także mąż – sąd ustanawia kuratora dla zmarłego męża matki.

Przykład 3.

Pan Joachim dowiedział się w wieku 16 lat, że mąż jego matki nie jest jego biologicznym ojcem. Oboje rodzice wpisani w akcie urodzenia – pani Marta i pan Jan – żyją. W takiej sytuacji po ukończeniu 18. roku życia ma on jeden rok na to, aby wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa pana Jana, zatem do 19. roku życia może złożyć pozew do sądu. Jako pozwanych wskazuje on panią Martę i pana Jana.

Sprawy o zaprzeczenie ojcostwa rozpoznaje sąd opiekuńczy – wydział rodzinny i opiekuńczy sądu rejonowego, który jest właściwy miejscowo dla pozwanego albo według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej, czyli występującej z roszczeniem. Wybór właściwości miejscowej w takim przypadku należy do powoda, czyli osoby, która występuje z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa.

Przykład 4.

Joachim decyduje się na pozwanie męża swojej matki i samej matki o zaprzeczenie ojcostwa. Joachim mieszka w Toruniu wraz z matką, zaś mąż jego matki, który jest wpisany jako jego ojciec (aktualnie po rozwodzie) mieszka w Rzeszowie. Joachim może wytoczyć powództwo przed Sąd Rejonowy w Toruniu albo w Rzeszowie. To on będzie decydował o tym, gdzie złoży sprawę, choć z perspektywy ekonomiki procesowej i jego wygody lepsze będzie złożenie pozwu w Toruniu, gdyż ma taką możliwość.

Opłata od pozwu

Pozew o zaprzeczenie ojcostwa podlega opłacie stałej w kwocie 200 zł.

Opłatę można wykonać przelewem na numer rachunku bankowego sądu, gotówką w kasie sądu lub na poczcie. Potwierdzenie opłacenia pozwu należy dołączyć do pozwu, w innym wypadku sąd zarządzi zwrot pozwu, z uwagi na brak dowodu opłaty od pisma wszczynającego postępowanie w sprawie.

Niedopuszczalność zaprzeczenia ojcostwa

Nie jest możliwe zaprzeczenie ojcostwa:

• jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę mąż matki;
• po śmierci dziecka, chyba że zmarło ono po wszczęciu procesu.

Przykład 5.

Pan Paweł dowiedział się, że dziecko, które urodziła jego żona, nie pochodzi od niego. W związku z tym planował złożyć stosowny pozew do sądu, jednak w tym czasie dziecko poważnie zachorowało i zmarło. Po śmierci dziecka, mimo że nie upłynął termin roku od dowiedzenia się o tym, iż pan Paweł nie jest biologicznym ojcem dziecka, nie może on już złożyć pozwu o zaprzeczenie ojcostwa.

Co w sytuacji, gdy mąż matki jest ubezwłasnowolniony lub chory psychicznie?

Jeśli mąż matki został całkowicie ubezwłasnowolniony z uwagi na chorobę psychiczną lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne, na które zapadł w ciągu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, powództwo może zostać wytoczone przez jego przedstawiciela ustawowego, którego ustanowił mu sąd.

Termin w takiej sytuacji ulega przedłużeniu – nadal wynosi rok, ale biegnie od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego. Jeśli przedstawiciel ustawowy dowiedział się o tym, że dziecko nie pochodzi od męża swojej matki, to termin wynosi rok od czasu dowiedzenia się o tych okolicznościach przez przedstawiciela ustawowego.

Jeśli jednak przedstawiciel ustawowy nie wytoczy rzeczonego powództwa, to mąż może je wytoczyć samodzielnie po uchyleniu ubezwłasnowolnienia. Termin wynosi rok od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia.

Może mieć także miejsce sytuacja, że mąż matki zapadnie na chorobę psychiczną lub inne zaburzenia psychiczne w czasie biegu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Czasami, mimo istnienia podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego takiej osoby, nie dzieje się tak, a termin na pozew o zaprzeczenie ojcostwa płynie. W takim przypadku mąż matki może wytoczyć powództwo w ciągu roku od dnia ustania choroby lub zaburzeń.

Należy jednak mieć na uwadze fakt, że w takich okolicznościach trzeba wykazywać czas trwania choroby lub zaburzeń, na przykład na podstawie karty leczenia i pobytu w szpitalu neuropsychiatrycznym, aby nie narazić się na zarzut wygaśnięcia roszczenia o zaprzeczenie ojcostwa.

Możliwe dowody w sprawie

W sprawie o zaprzeczenie ojcostwa dowodami mogą być w szczególności:

• zeznania świadków, zwłaszcza mężczyzny, od którego w rzeczywistości pochodzi dziecko;
• przesłuchanie stron, jeśli matka i jej mąż żyją i oboje przyznają, że dziecko nie pochodzi od męża matki, a od innego mężczyzny;
• dokumenty, na przykład listy, wiadomości SMS, wskazujące na zdradę małżeńską i fakt, że biologicznym ojcem dziecka jest inna osoba niż mąż matki;
• wywołana przez sąd opinia w zakresie badań DNA, co stanowi obiektywny i jednoznaczny dowód w zakresie tego, czy dziecko pochodzi od męża matki.