Zaprzeczenie ojcostwa - kto, kiedy i jak może żądać?

Matka dziecka może pozostawać w związku małżeńskim i urodzić dziecko innego mężczyzny. Jak doprowadzić do tego, żeby ojciec biologiczny został wpisany do akt stanu cywilnego jako ojciec dziecka? Służy temu pozew do sądu o zaprzeczenie ojcostwa.

Zaprzeczenie ojcostwa - kiedy konieczne?

Zdarza się, ze dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, ale mąż matki nie jest jego biologicznym ojcem. Nie można w takiej sytuacji od razu złożyć przed kierownikiem stanu cywilnego oświadczenia o uznaniu dziecka przez biologicznego ojca ani żądać sądowego ustalenia ojcostwa. Na przeszkodzie temu stoi domniemanie, że ojcem dziecka urodzonego w małżeństwie jest mąż matki. To domniemanie można obalić tylko w jeden sposób: sprawą w sądzie o zaprzeczenie ojcostwa. Dopóki taka sprawa się nie skończy, to w świetle prawa ojcem dziecka jest mąż matki. Nawet wtedy, gdy jest oczywistym, że nie jest on biologicznym ojcem dziecka.

Domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki

Domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki, wynika z art. 62 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. 

Domniemuje się, że mąż matki jest ojcem dziecka, jeśli:

• dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa, albo
• dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa.

Co, jeśli została orzeczona separacja małżonków? Chodzi tu nie o separację faktyczną, tylko separację orzeczoną przez sąd, w wyniku złożenia pozwu o separację. Separacja nie rozwiązuje małżeństwa, w świetle prawa małżeństwo trwa nadal. Ale jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji, to nie stosuje się domniemania, że ojcem dziecka jest mąż matki.

Drugi, szczególny przypadek dotyczy sytuacji, gdy matka po zakończeniu jednego małżeństwa wyszła ponownie za mąż i urodziła dziecko. Wcześniej była mowa o tym, że jeśli dziecko urodziło się w  terminie 300 dni od zakończenia małżeństwa, to i tak przyjmuje się, że ojcem dziecka jest (były już) mąż matki. Ale jeśli matka przed upływem tych 300 dni urodziła dziecko i była już wtedy żoną innego mężczyzny - to domniemywa się, że dziecko pochodzi od drugiego męża.  Wyjątkiem jest sytuacja, gdy było to dziecko z in vitro, na którą to procedurę zgodził się pierwszy mąż matki. Wówczas to on jest prawnym ojcem dziecka.

Domniemanie ojcostwa męża matki - co to znaczy?

Co w praktyce oznacza domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż matki? Dopóki domniemanie nie zostanie obalone (o tym, jak to zrobić, piszemy poniżej), to w świetle prawa ojcem dziecka jest mąż matki. Musi on np. łożyć na utrzymanie dziecka, ma nad nim władzę rodzicielską. 

Jest tylko jeden sposób na obalenie domniemania, że ojcem dziecka jest mąż matki. Trzeba złożyć w sądzie sprawę o zaprzeczenie ojcostwa.

Zaprzeczenie ojcostwa - kto może tego żądać?

Doprowadzenie do sytuacji, w której mąż matki nie jest traktowany jako prawny ojciec dziecka, wymaga sądowej sprawy o zaprzeczenie ojcostwa. 

Zaprzeczenia ojcostwa może żądać:

• mąż matki,
• matka dziecka,
• dziecko po dojściu do pełnoletności,
• prokurator.

Zaprzeczenie ojcostwa - terminy

Mąż matki nie ma zbyt wiele czasu na zaprzeczenie ojcostwa. Pozew do sądu powinien złożyć w ciągu w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę, nie później jednak niż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Przykład 1.

Mąż matki dziecka urodzonego 2 maja 2019 r. dowiedział się o urodzeniu dziecka już w dniu porodu. Zatem pozew o zaprzeczenie ojcostwa powinien złożyć najpóźniej 2 listopada 2019 r. 

Przykład 2.

Mąż i żona pozostają od pięciu lat w faktycznej separacji, nie utrzymują ze sobą kontaktu. Nie mają jednak orzeczonej przez sąd separacji. O tym, że żona w maju 2017 r. urodziła dziecko, mąż matki dowiedział się po dwóch latach,  3 czerwca 2019 r. Może on złożyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa najpóźniej 3 grudnia 2019 r. - bo termin liczy się nie od dnia narodzin dziecka, lecz od dnia, w których mąż matki o tych narodzinach się dowiedział.

Jeśli pozew składa matka dziecka, to ma na to sześć miesięcy od urodzenia dziecka.

Jeśli pozew składa dziecko po uzyskaniu pełnoletności, to ma na to trzy lata. Termin ten liczy się od dnia powzięcia wiadomości, że nie pochodzi od męża matki. Taki sposób liczenia terminu to wynik wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 maja 2018 r. (sygn. akt SK 18/17).

Jeśli pozew składa prokurator, to nie jest on ograniczony terminem.

Kogo pozwać w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa?

Mąż matki powinien wytoczyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce. Jeżeli matka nie żyje, pozew powinien złożyć przeciwko dziecku. Wynika to z art. 66 K.r.i o.

Jeżeli pozew o zaprzeczenie ojcostwa złożyła matka dziecka, to powinna ona pozwać męża i dziecko. Jeśli mąż nie żyje, pozywa tylko dziecko.

Jeśli pozew o zaprzeczenie ojcostwa składa pełnoletnie dziecko, to pozywa męża matki i matkę. Jeżeli matka nie żyje, składa pozew przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.

Wśród osób uprawnionych do złożenia pozwu o zaprzeczenie ojcostwa nie ma biologicznego ojca dziecka. Jeśli więc ani matka, ani mąż matki nie chcą zaprzeczyć ojcostwu, biologiczny ojciec sam nic nie zrobi. Jedyną drogą jest zwrócenie się do prokuratury. Prokurator, kierując się dobrem dziecka, może złożyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa i nie jest związany żadnym terminem. (art. 86 K.r.o.).

Co trzeba wykazać w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa?

Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka. Można to zrobić na różne sposoby. Najpewniejszym dowodem jest tu oczywiście dowód z badania DNA. Ale można domniemanie obalić też w inny sposób, np. wykazując, że mąż matki był za granicą, gdy ta zaszła w ciążę, że nie mógł być ojcem ze względów zdrowotnych, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne.

Odmowa poddania się badaniu DNA

Problem zaczyna się wtedy, gdy poddaniu się badaniu odmawia mąż matki lub na pobranie materiału do badań DNA od dziecka sprzeciwia się matka dziecka.

Sytuację, gdy poddaniu badania DNA odmówił mąż matki dziecka, rozstrzygał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 października 2005 r. (sygn. akt IV CK 169/05). Uznał on, że “w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa, jeżeli mąż matki odmawia, bez uzasadnionych powodów poddania się badaniu DNA i dowód ten w odniesieniu do stron procesu nie może być z tej przyczyny przeprowadzony, dopuszczalne jest obalenie domniemania ojcostwa męża matki wszystkimi innymi dowodami wykazującymi niepodobieństwo jego ojcostwa, w tym także dowodami wskazującymi, że ojcostwo innego mężczyzny jest dostatecznie pewne.”. Sąd Najwyższy doprecyzował, że  “w  szczególności w takiej sytuacji możliwe jest dopuszczenie dowodu z grupowego badania DNA matki, dziecka i domniemanego ojca dziecka, jeżeli wyrazi on na to zgodę. Wynik takiego badania, wskazujący z prawdopodobieństwem będącym praktycznie pewnością, że mężczyzna ten jest ojcem dziecka, pozwala uznać, iż wykazane zostało niepodobieństwo ojcostwa męża matki (art. 67 k.r.o.).”

Co jeśli badaniu DNA nie chce się poddać matka dziecka i odmawia ona również zgody na pobranie materiału DNA dziecka? Sama odmowa poddaniu się badaniu DNA przez matkę nie wystarcza do uznania, że mąż matki nie jest ojcem dziecka. Matka może więc w ten sposób znacznie utrudnić obalenie domniemania, że to jej mąż jest ojcem dziecka. Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 9 listopada 2004 r. (sygn. akt V CK 276/04), w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa "obawa matki dziecka o wynik badań DNA, stanowiąca motyw odmowy poddania się pobraniu krwi swojej i dziecka, nie wystarcza do przyjęcia niepodobieństwa, aby mąż mógł być ojcem dziecka".

Sposobem na ominięcie zgody matki dziecka na pobranie materiału do badań DNA od dziecka jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego. Tyle, że sądy kierują się przede wszystkim dobrem dziecka i zdarza się, że odmawiają takiej zgody.