Nakaz zapłaty za utrudnianie kontaktów z dzieckiem

Rozstanie rodziców już samo w sobie jest dla dzieci trudnym przeżyciem. Jednak coraz częściej dochodzi do tego alienacja rodzicielska, czyli zespół świadomych lub nieświadomych zachowań jednego z rodziców, którego skutkiem jest utrudnianie kontaktów z dzieckiem.

Przykłady alienacji rodzicielskiej

Najczęściej alienacja rodzicielska polega na utrudnianiu lub ograniczaniu kontaktów dziecka z drugim rodzicem. 

Alienacja rodzicielska może również polegać na: 

• nastawianiu dziecka przeciwko drugiemu rodzicowi, 

• przedstawianiu drugiego rodzica w złym świetle,

• oferowaniu dziecku korzyści w zamian za niechęć i negatywny stosunek do drugiego rodzica. 

W celu przeciwdziałania ograniczaniu i utrudnianiu kontaktów dziecka z rodzicem wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego regulacje dotyczące dyscyplinowania drugiego rodzica, który utrudnia lub ogranicza te kontakty.

Etapy postępowania w sprawie nakazu zapłaty za utrudnianie kontaktów z dzieckiem

Przepisy Kodeksu postępowania cywilnego przewidują dwa etapy postępowania w sytuacji, gdy dochodzi do naruszenia prawa do kontaktów. 

Pierwszy etap obejmuje zagrożenie osobie naruszającej prawo do kontaktów nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku, natomiast drugi etap obejmuje nakazanie tej osobie zapłaty należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń.

Zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem a nakazanie zapłaty

Niewykonywanie albo niewłaściwie wykonywanie obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, stanowi dla sądu opiekuńczego podstawę do zagrożenia jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku. 

Osoba, której sąd opiekuńczy zagroził nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, a która nie wypełnia nadal swego obowiązku, musi liczyć się z tym, że sąd opiekuńczy nakaże jej zapłatę należnej sumy pieniężnej, ustalając jej wysokość stosownie do liczby naruszeń. W wyjątkowych wypadkach sąd może zmienić wysokość sumy pieniężnej ze względu na zmianę okoliczności.

Wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie utrudniania kontaktów

Wszczęcie postępowania w sprawie dotyczącej wykonywania kontaktów z dzieckiem wymaga złożenia wniosku, w tym przypadku wyłączona jest możliwość wszczęcia postępowania przez sąd opiekuńczy z urzędu. Co istotne, wniosku wymaga wydanie każdego kolejnego postanowienia, zatem konieczny jest wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, jak również wniosek o nakazanie zapłaty należnej sumy pieniężnej.

Każdy z wniosków podlega opłacie stałej 100 zł. 

Wniosek powinien spełniać wymogi określone dla pisma procesowego, a tym samym zawierać:

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowany;

2. imiona i nazwiska stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

3. numer PESEL lub numer identyfikacji podatkowej wnioskodawcy, jeżeli jest on obowiązany do jego posiadania lub posiada go, nie mając takiego obowiązku; 

4. oznaczenie miejsca zamieszkania i adresów stron oraz ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników;

5. oznaczenie rodzaju pisma;

6. określenie, czego strona się domaga; 

7. oświadczenia strony;

8. wskazanie faktów, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie;

9. wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów;

10. wskazanie faktów uzasadniających właściwość sądu;

11. wartość przedmiotu sporu;

12. informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia;

13. inne wnioski, np. wniosek przeprowadzenia rozprawy pod nieobecności wnioskodawcy;

14. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika;

15. wymienienie załączników.

Do wniosku dołączyć należy załączniki w nim wymienione oraz jego odpisy i odpisy załączników w celu doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom.

Wysłuchanie uczestników postępowania przez sąd

Przed wydaniem postanowień w sprawie zagrożenia nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, jak w sprawie nakazania zapłaty należnej sumy pieniężnej, sąd wysłucha uczestników postępowania.

Zagrożenie nakazaniem zapłaty na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje 

Postępowanie o zagrożeniu nakazaniem zapłaty za naruszenie obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem w przedmiocie kontaktów z dzieckiem dotyczyć może także osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem albo osoby, której tego kontaktu zakazano. Sąd opiekuńczy zagrozi tym osobom nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, za każde naruszenie obowiązku, uwzględniając sytuację majątkową osoby, która dopuszcza się naruszeń.

Zaskarżalność postanowień w sprawach o kontakty i ich prawomocność

Zarówno w sprawie zagrożenia nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej, jak i w sprawie nakazania zapłaty należnej sumy pieniężnej sąd orzeka, wydając postanowienie, na które przysługuje zażalenie.

Tytuł wykonawczy stanowi prawomocne postanowienie sądu, w którym nakazano zapłatę należnej sumy pieniężnej bez potrzeby nadawania mu klauzuli wykonalności.

Podstawy do oddalenia wniosku o utrudnianie kontaktów

Wniosek o zagrożenie nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej za niewykonywanie kontaktów podlega oddaleniu zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego w Wieliczce z 13 września 2017 roku (IV Nsm 400/17), gdy podmiot inicjujący takie postępowanie traktuje je jako szykanę, związaną z konfliktem pomiędzy stronami, w którym dzieci są „kartą przetargową”.

Zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy z 12 lutego 2019 roku (sygn. VI Nsm 1603/18) wniosek należy oddalić, gdy rodzic dążący do kontaktów z dzieckiem jest skupiony przede wszystkim na sobie i swoich potrzebach, nie zaś na potrzebach dziecka, nie ma pomysłu, aby nawiązać z nim dobry kontakt i odzyskać zaufanie, a ciężar odpowiedzialności za ten stan chce przerzucić na drugiego rodzica, co świadczy o tym, że nie słucha potrzeb dziecka i chce realizować kontakty wbrew jego woli, a nadto pozwala sobie na wyrażenie negatywnych uczuć czy opinii wobec matki dziecka, co dodatkowo razi dziecko. 

Jak wskazuje się w orzecznictwie, m.in. w postanowieniu Sądu Rejonowego w Raciborzu III Wydział Rodzinny i Nieletnich z 28 października 2018 roku (sygn. III Nsm 282/17): „art. 113 § 1 kro stanowi, iż niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Z literalnego brzmienia art. 598 (15) § 1 kpc wynika, że każde naruszenie obowiązku wynikającego z orzeczenia albo ugody o kontaktach z dzieckiem będzie uzasadniać zagrożenie zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej na skutek dalszych naruszeń. Stanowisko takie wydaje się jednak zbyt daleko idące. Wydaje się, że naruszenie to musi być przede wszystkim zawinione oraz istotne [por. uzasadnienie post. SO w Toruniu z 10.08.2012 roku, VIII Cz 392/12, niepubl. in fine; I. K., Opinia na temat komisyjnego projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk Nr 1856) oraz rządowego projektu ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk Nr 3063), www. sejm, gov. pl]. (K. Piasecki (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Tom II. Komentarz. Art. 367–729, Wyd. 7. Warszawa 2016)”.

Uprawnienia sądu w sprawach o kontakty

Należy mieć na uwadze regulacje w sprawach o kontakty z dzieckiem, które w celu zapewnienia wykonywania tych kontaktów uprawniają sąd do:

• zobowiązania osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, do pokrycia kosztów podróży i pobytu dziecka lub także osoby towarzyszącej dziecku, w tym kosztów powrotu do miejsca stałego pobytu;

• zobowiązania osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, do złożenia na rachunek depozytowy Ministra Finansów odpowiedniej kwoty pieniężnej w celu pokrycia wydatków uprawnionego związanych z wykonywaniem kontaktu na wypadek niewykonania lub niewłaściwego wykonania przez osobę zobowiązaną obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach, przy czym nie dotyczy to rodzin zastępczych, rodzinnych domów dziecka, rodzin pomocowych, placówek opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówek opiekuńczo-terapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodków preadopcyjnych;

• odebrania od osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem lub osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje, przyrzeczenia określonego zachowania.

Dodatkowo sąd w razie uzasadnionej obawy naruszenia obowiązków wynikających z postanowienia o kontaktach przez osobę, pod której pieczą dziecko pozostaje, lub osobę uprawnioną do kontaktu z dzieckiem albo osobę, której tego kontaktu zakazano, może zagrozić nakazaniem zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej:

1. osobie, pod której pieczą dziecko pozostaje na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem, lub

2. osobie uprawnionej do kontaktu z dzieckiem albo osobie, której tego kontaktu zakazano na rzecz osoby, pod której pieczą dziecko pozostaje.

Opieka naprzemienna a regulacje dotyczące utrudniania kontaktów

Regulacje dotyczące niewykonywania kontaktów lub ich utrudniania dotyczą także sytuacji, kiedy sąd określił, że dziecko będzie mieszkać z każdym z rodziców w powtarzających się okresach w ramach opieki naprzemiennej. 

Umorzenie postępowania

Sąd umarza postępowanie, jeżeli w ciągu sześciu miesięcy od uprawomocnienia ostatniego postanowienia nie wpłynął kolejny wniosek w sprawach wykonywania kontaktów z dzieckiem.

Przykład 1.

Czy pan Adam może domagać się nakazania swojej byłej partnerce, a matce jego córki – pani Annie – zapłaty sumy pieniężnej po upływie roku od zagrożenia jej nakazaniem zapłaty na jego rzecz oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku? 

Z uwagi na to, że wniosek nie wpłynął w ciągu 6 miesięcy od uprawomocnienia się ostatniego postępowania, nie jest możliwe nakazanie zapłaty pani Annie na rzecz pana Adama określonej sumy pieniężnej. W takim wypadku ponownie trzeba zainicjować procedurę dotyczącą zagrożenia jej nakazaniem zapłaty, a po wydaniu pozytywnego rozstrzygnięcia w terminie 6 miesięcy, jeśli nadal będzie dochodziło do naruszeń, złożyć wniosek o nakazanie zapłaty. 

Podsumowanie

Podsumowując, postępowania dotyczące zapłaty za utrudnianie kontaktów z dzieckiem są dwuetapowe. Strona powinna pilnować, aby gdy do naruszeń nadal dochodzi pomimo zagrożenia nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej, w przewidzianym terminie złożyć wniosek o nakazanie zapłaty. Przy rozpatrywaniu tego rodzaju sporów wiele elementów sąd musi brać pod uwagę, w tym zwłaszcza wolę dziecka i postawę rodziców.