Porozumienie rodzicielskie - czym jest i kto je zwiera?

Artykuł skierowany jest do osób, które mają dzieci i znajdują się w związkach małżeńskich. Gdy zaczyna dochodzić do sporów pomiędzy małżonkami, którzy mają małoletnie dzieci oraz planują rozwód, wówczas obligatoryjne jest określenie sytuacji ich wspólnych dzieci. W jaki sposób może to zrobić sąd? Czy rodzice mogą przedstawić własną propozycję rozwiązania? Czym jest tzw. porozumienie rodzicielskie? Na te i inne pytania odpowiedź zostanie udzielona w dalszej części opracowania. Nie zabraknie przykładów, które pozwolą w sposób praktyczny wyjaśnić to zagadnienie.

Rozwód a małoletnie dzieci

Podstawą do orzeczenia rozwodu jest trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego pomiędzy stronami.

Na pożycie składają się 3 sfery:

1. emocjonalna,
2. fizyczna,
3. ekonomiczna.

Dopiero w przypadku wygaśnięcia ich wszystkich, sąd może orzec o rozwodzie.

Jednak zgodnie z art. 56 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeśli wskutek rozwodu małżonków miałoby ucierpieć dobro ich wspólnych małoletnich dzieci, rozwód jest niedopuszczalny, pomimo zaistnienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia.

Sąd powinien w takiej sytuacji ocenić, czy lepsze dla dziecka jest utrzymanie węzła małżeńskiego pomimo nieodwracalnego rozpadu związku, czy też formalne rozwiązanie małżeństwa.

Sądy oraz doktryna prawnicza wskazują, że dobro dziecka powinno być ukierunkowane na stabilizację jego sytuacji życiowej i zabezpieczenie jego sytuacji materialnej i opiekuńczej, w szczególności możliwość utrzymywania kontaktów z każdym z rodziców oraz osiągnięcie przez nie stanu równowagi emocjonalnej po rozpadzie rodziny.

Oddalenie żądania rozwodu powinno nastąpić wtedy, kiedy tych dóbr nie można osiągnąć za pomocą odpowiednich regulacji zawartych w wyroku rozwodowym, ale można je osiągnąć, odmawiając udzielenia rozwodu.

Jeśli małżonkowie mają małoletnie dzieci, w wyroku rozwodowym sąd orzeka o:

• władzy rodzicielskiej,
• kontaktach z dziećmi,
• ponoszeniu kosztów utrzymania i wychowania dzieci.

Władza rodzicielska

Dziecko do czasu osiągnięcia pełnoletności pozostaje pod władzą rodzicielską swoich rodziców. Brak jest ustawowej definicji władzy rodzicielskiej. Można ją jednak określić, na podstawie obserwacji oraz orzecznictwa, jako zespół praw i obowiązków rodziców względem małoletniego dziecka, które mają na celu zapewnienie mu należytej pieczy i ochronę jego interesów, także majątkowych.

Rodzice mają więc w zakresie władzy rodzicielskiej prawa i obowiązki, które sprowadzają się do opieki nad dzieckiem, jego wychowywania, rozwijania, a także pieczy nad majątkiem.

Co do zasady każdy z rodziców ma pełnię władzy rodzicielskiej – kobieta od chwili porodu, a mężczyzna, zależnie od sytuacji – albo od chwili porodu (w przypadku małżonków), natomiast dla dzieci pozamałżeńskich – od momentu ustalenia ojcostwa albo na skutek dobrowolnego uznania ojcostwa przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, notariuszem lub urzędnikiem bądź w trybie sądowego ustalenia ojcostwa.

Władza rodzicielska, w szczególnych przypadkach umotywowanych dobrem dziecka może zostać:

• zawieszona,
• ograniczona,
• pozbawiona.

Przykład 1.

Pani Maria i pan Piotr mają wspólnie dziecko. Pan Piotr prowadził działalność gospodarczą, która jednak nie przyniosła oczekiwanego sukcesu. Zaczął on mieć problemy z urzędem skarbowym, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, wierzycielami. Okazało się, że mężczyzna wystawiał nierzetelne faktury i oszukiwał kontrahentów. Został za to skazany na karę 2 lat pozbawienia wolności. W tym czasie, na wniosek pani Marii, jego władza rodzicielska została zawieszona, ponieważ kobieta musiała wszystkie decyzje dotyczące dziecka podejmować sama, na bieżąco. Nie mogła każdorazowo czekać na opinię męża. Tymczasowa przeszkoda w sprawowaniu władzy rodzicielskiej uzasadnia jej zawieszenie.

Kontakty z dziećmi

Kontakty z dziećmi to instytucja niezależna od władzy rodzicielskiej.

Rodzice oraz dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów.

Na kontakty składają się:

• przebywanie z dzieckiem,
• bezpośrednie porozumiewanie się z dzieckiem,
• utrzymywanie korespondencji,
• korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość.

Obecnie kontakty z dziećmi bardzo często są ustalane i realizowane za pośrednictwem takich aplikacji jak Skype, Messenger, Microsoft Teams, Zoom itd. Wynika to przede wszystkim z aktualnych możliwości technicznych, ale duży wpływ miała na to też pandemia, gdy spotkania osobiste nie były możliwe. Za pośrednictwem tych platform można utrzymywać wzajemny kontakt nie tylko przez samą rozmowę, ale też widząc się nawzajem.

W przypadku rozwodu, jeżeli oboje małżonkowie się zgadzają, sąd nie orzeka o kontaktach. Wówczas są one ustalane bezpośrednio, w sposób nieskrępowany, przez małżonków i dzieci.

Jeśli jednak takiej zgody nie ma, kontakty ustala się, wskazując:

• dzień kontaktów w tygodniu;
• godziny kontaktów;
• weekendy;
• święta, zazwyczaj ustalając, że np. pierwszy dzień świąt w lata parzyste będzie spędzany u matki, a drugi u ojca, a w lata nieparzyste odwrotnie;
• urodziny dziecka;
• wakacje, ferie;
• dzień dziecka.

Osoba, u której dziecko mieszka, powinna być zobowiązana do przygotowania dziecka do utrzymywania kontaktu z drugim rodzicem oraz przekazania ubrań, zabawek i innych akcesoriów. Natomiast ta, która zabiera dziecko do siebie na weekendy itd., do odebrania go, a następnie odwiezienia do domu, w którym przebywa ono na co dzień.

Co do zasady kontakty mogą odbywać się w obecności drugiego z rodziców albo wyłącznie w miejscu pobytu dziecka, ale są to kwestie indywidualne. Należy pamiętać, że kontakty w obecności drugiego rodzica, zwłaszcza w sytuacji sporu pomiędzy nimi, mogą rodzić konflikt lojalnościowy u dziecka, dodatkowy stres, skrępowanie i utrudniać tworzenie naturalnych, szczerych relacji.

Czym jest porozumienie rodzicielskie?

Porozumienie rodzicielskie to pisemne porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie.

Zostało ono wprowadzone do polskiego ustawodawstwa na wzór prawa amerykańskiego, miało być wynikiem negocjacji między rodzicami, który był przedstawiany przed sądem i w swej istocie zawierał wzajemne zobowiązanie rodziców do określonego sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej i realizowania kontaktów z dzieckiem.

Miało ono eliminować późniejsze spory pomiędzy rodzicami w tym zakresie.

Treść porozumienia, zgodnie z przepisami, zostaje poddana kontroli sądowej. Propozycje rodziców sąd konfrontuje z wymaganiami wynikającymi z treści przepisów i jednocześnie poddaje ocenie zgodności z dobrem dziecka. Jeżeli porozumienie jest niezgodne z dobrem dziecka, sąd go nie akceptuje i samodzielnie orzeka o tych kwestiach.

Co istotne, zaprezentowanie takiego porozumienia przy składaniu pozwu o rozwód lub odpowiedzi na pozew o rozwód jako stanowiska stron, nie jest obowiązkowe.

Aktualnie orzecznictwo wykształciło taką praktykę, że gdy nie ma porozumienia, sąd samodzielnie podejmuje decyzję w zakresie kontaktów z dzieckiem, władzy rodzicielskiej i innych kwestii. Może uwzględniać propozycje małżonków, jeśli są uzasadnione i zgodne z dobrem dziecka.

Kto podpisuje porozumienie rodzicielskie?

Zgodnie z kro sąd, orzekając rozwód, uwzględnia pisemne porozumienie rodziców – małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.

Zgodnie z treścią tego przepisu, porozumienie musi być zawarte i zaakceptowane przez obie strony – nie może to być propozycja tylko jednego z nich.

Zatem porozumienie dotyczy sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi, a także innych kwestii, np. ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dzieci (potocznie – alimentów).

Porozumienie rodzicielskie – co zawiera?

Porozumienie rodzicielskie powinno zawierać, przede wszystkim:

• określenie sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej;

Przykład 3.

Pani Paulina i pan Jacek byli małżeństwem przez 10 lat. Mają oni dziecko w wieku 6 lat. Podjęli decyzję o rozwodzie z uwagi na to, że pan Jacek zdradził panią Paulinę i założył nową rodzinę, która mieszka kilkaset kilometrów dalej. Z uwagi na odległość zawarli porozumienie, na podstawie którego ograniczyli władzę rodzicielską pana Jacka do prawa dowiadywania się o stanie zdrowia dziecka, postępach w nauce, a także współdecydowania o wyrobieniu dla dziecka paszportu, podróżach zagranicznych trwających dłużej niż 2 tygodnie, dalszych etapach nauki. W ten sposób pani Paulina będzie mogła sama podejmować decyzje we wszystkich tych przypadkach.

• określenie kontaktów rodziców z dzieckiem;

Przykład 4.

Pani Paulina i pan Jacek z przykładu nr 3 w porozumieniu określili sposób kontaktów z dzieckiem. Zgodnie z nim pan Jacek ma prawo do codziennych 15-minutowych rozmów z córką za pośrednictwem Skype’a i Messengera, a raz na 2 tygodnie może ją zabierać do siebie na weekend (od piątku o 16:00 do niedzieli o 18:00). Ponadto ma prawo do kontaktu z nią w pierwszy tydzień ferii (od niedzieli o 12:00 do soboty o 19:00), a w wakacje przez 2 tygodnie lipca i 2 tygodnie sierpnia. Taki sposób jest umotywowany przede wszystkim odległością od miejsca zamieszkania dziecka.

• określenie miejsca zamieszkania dziecka;

Przykład 5.

Córka pani Pauliny i pana Jacka ma 6 lat i jest już zżyte z grupą rówieśników. W miejscu zamieszkania matki ma też opiekunkę, dziadków, ustabilizowane życie. Jej ojciec mieszka zaś wiele kilometrów dalej, z nową rodziną. Dlatego pani Paulina i pan Jacek podjęli decyzję o tym, że miejscem pobytu ich dziecka będzie miejsce zamieszkania matki.

• określenie alimentów.

Przykład 6.

Córka pani Pauliny i pana Jacka ma 6 lat i jest zdrową, prawidłowo rozwijającą się dziewczynką. Jej miesięczne potrzeby oszacowano na kwotę 1500 zł. Z uwagi na to, że córka zamieszkuje u matki, która zajmuje się jej codziennym wychowaniem, opieką, utrzymaniem, strony postanowiły, że pan Jacek będzie uiszczał co miesiąc na rzecz dziecka, do rąk jego matki, alimenty w kwocie 1000 zł miesięcznie.

W podanych powyżej sytuacjach pomiędzy panią Pauliną a panem Jackiem sąd powinien zweryfikować, czy te ustalenia są zgodne z dobrem dziecka. W przypadku twierdzącej odpowiedzi porozumienie może zostać zaakceptowane i wejść w życie, a rodzice powinni je realizować.