Czym jest System Informacji Medycznej i do czego służy tzw. "rejestr ciąż"?

Udostępnianie danych dotyczących ciąży na długo przed wdrożeniem tego rozwiązania w życie budziło emocje. Główne obawy, jakie wzbudzało jego wprowadzenie, dotyczyły informacji dostępnych w systemie informacji medycznej, które mogłyby być wykorzystane przez organy ścigania do pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za wykonanie aborcji bez wskazań określonych w ustawie. Czym jest System Informacji Medycznej i czy rzeczywiście należy mieć obawy przed udostępnieniem danych dotyczących ciąży i tzw. rejestrem ciąż? Postaramy się to wyjaśnić w niniejszym artykule.

Czym jest System Informacji Medycznej?

Na podstawie Ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 roku o systemie informacji w ochronie zdrowia utworzony został system informacji medycznej, w skrócie zwany „SIM”.

System SIM to system teleinformatyczny, który służy przetwarzaniu danych dotyczących udzielonych, udzielanych i planowanych świadczeń opieki zdrowotnej.

W ramach systemu SIM są przetwarzane i udostępniane w postaci elektronicznej:

• dane osobowe i jednostkowe dane medyczne o usługobiorcach obejmujące: imię (imiona) i nazwisko, nazwisko rodowe, imiona i nazwiska rodowe oraz numery PESEL rodziców, imię i nazwisko oraz numer PESEL przedstawicieli ustawowych, opiekunów prawnych, pełnomocników oraz opiekunów faktycznych, płeć, obywatelstwo, wykształcenie, numer PESEL, serię i numer dowodu osobistego lub paszportu oraz datę ważności tych dokumentów, status cudzoziemca, datę urodzenia, w przypadku osób, które nie mają nadanego numeru PESEL serię i numer paszportu albo innego dokumentu stwierdzającego tożsamość albo niepowtarzalny identyfikator nadany przez państwo członkowskie Unii Europejskiej dla celów transgranicznej identyfikacji, w przypadku noworodków, które nie mają nadanego numeru PESEL i nie posiadają serii i numeru innego dokumentu stwierdzającego tożsamość – numer PESEL przedstawiciela ustawowego albo serię i numer jego paszportu albo innego dokumentu stwierdzającego jego tożsamość albo niepowtarzalny identyfikator nadany przez państwo członkowskie UE dla celów transgranicznej identyfikacji, adres miejsca zamieszkania i adres do korespondencji, adres zameldowania, adres miejsca pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli dana osoba nie ma na terytorium RP miejsca zamieszkania, adres poczty elektronicznej, numer i rodzaj dokumentu potwierdzającego prawo do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, informację o posiadaniu orzeczenia o niepełnosprawności albo orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, informacje o uprawnieniach dodatkowych, w tym numer i termin ważności dokumentów potwierdzających te uprawnienia oraz datę utraty tych uprawnień, numery identyfikacyjne i numery ewidencyjne nadawane usługobiorcom przez płatników lub usługodawców, datę zgonu albo datę znalezienia zwłok, przyczynę zgonu, informację o prawie do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, dane dotyczące zaświadczenia lekarskiego, numer identyfikacyjny płatnika, numer telefonu kontaktowego, informację o sprzeciwie zawartym w centralnym rejestrze sprzeciwów na pobranie komórek, tkanek i narządów ze zwłok ludzkich, jednostkowe dane medyczne, datę dokonania wpisu;
• dane o usługodawcach;
• dane o pracownikach medycznych;
• dane pracownikach medycznych i osobach wykonujących zawód medyczny lub czynności pomocnicze przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych upoważnionych do wystawiania recept;
• dane o płatnikach-podmiotach finansujących lub współfinansujących udzielenie świadczenia opieki zdrowotnej;
• dane dotyczące udzielonych świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych lub współfinansowanych ze środków publicznych oraz kwoty środków publicznych wydatkowanych na sfinansowanie tych świadczeń;
• dane umożliwiające wymianę dokumentów elektronicznych pomiędzy usługodawcami oraz usługodawcami a płatnikami-podmiotami finansującymi lub współfinansującymi udzielenie świadczenia opieki zdrowotnej;
• dane dotyczące produktów leczniczych.

Jakie dane identyfikujące świadczenie zdrowotne przekazywane są do systemu SIM?

Uszczegółowienie danych przekazywanych do systemu SIM zawarto w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2020 roku w sprawie szczegółowego zakresu danych zdarzenia medycznego przetwarzanego w systemie informacji oraz sposobu i terminów przekazywania tych danych do Systemu Informacji Medycznej.

Zgodnie z tymi regulacjami przekazywane są następujące dane identyfikujące świadczenie zdrowotne:

• kod świadczenia;
• datę rozpoczęcia udzielania świadczenia zdrowotnego;
• datę zakończenia udzielania świadczenia zdrowotnego;
• datę i godzinę rozpoczęcia oraz zakończenia przebywania usługobiorcy na przepustce w przypadku gdy jednostką statystyczną jest pobyt w oddziale szpitalnym;
• kod przyczyny głównej według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesiąta;
• kody przyczyn współistniejących według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych Rewizja Dziesiąta;
• kody zrealizowanych istotnych procedur medycznych według polskiej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Procedur Medycznych Rewizja Dziewiąta CM, uznanej przez Narodowy Fundusz Zdrowia za obowiązującą w związku z rozliczaniem świadczeń;
• numer identyfikujący skierowanie, na podstawie którego nastąpiło dane zdarzenie medyczne;
• numer identyfikujący zlecenie nadany przez usługodawcę, który zawarł umowę o udzielenie świadczenia zdrowotnego lub zrealizowanie istotnej procedury medycznej z innym usługodawcą;
• informacje o wyrobach medycznych zaimplantowanych u usługobiorcy, o ile usługodawca uzyska je w związku z udzielaniem świadczenia zdrowotnego lub realizacją istotnej procedury medycznej;
• informacje o alergiach usługobiorcy, o ile usługodawca uzyska je w związku z udzielaniem świadczenia zdrowotnego lub realizacją istotnej procedury medycznej;
• informacje o potwierdzonym wyniku grupy krwi usługobiorcy, o ile usługodawca uzyska je w związku z udzielaniem świadczenia zdrowotnego lub realizacją istotnej procedury medycznej;
• informacje o ciąży usługobiorcy, o ile usługodawca uzyska je w związku z udzielaniem świadczenia zdrowotnego lub realizacją istotnej procedury medycznej.

To właśnie ta ostatnia informacja wzbudza wiele wątpliwości i obaw, które doprowadziły do wykreowania terminu „rejestr ciąż”.

System Informacji Medycznej - przekazanie informacji o ciąży do sytemu

Dla przekazania informacji o stanie ciąży nie jest konieczne jej udokumentowanie w żaden sposób. Oznacza to, że bez żadnego potwierdzenia np. stomatolog, którego w czasie wizyty pacjentka informuje o stanie ciąży, obowiązany jest przesłać do systemu taką informację otrzymaną od pacjentki. Pominięte zostało jednak to, że pacjentka może się mylić i żyć w błędnym przekonaniu, że jest w ciąży, a przesłanie niezweryfikowanej przy pomocy wiedzy medycznej niepewnej informacji do systemu może nieść ze sobą daleko idące skutki dla sposobu leczenia, a w konsekwencji dla zdrowia i życia kobiety.

System Informacji Medycznej - prawne wątpliwości co do przekazywania danych o ciąży do systemu

Nie sposób pominąć faktu, że informacje o ciąży stanowią dane poufne, które podlegają ochronie przez Konstytucję i przepisy dotyczące RODO, a kiedy już konieczne jest ich zbieranie, to powinno się to odbywać na podstawie aktu normatywnego, jakim jest ustawa. Ponadto rozporządzenie nie przewiduje prawa do usunięcia z systemu przekazanej informacji o ciąży, a prawo do usuwania danych poufnych gwarantuje RODO.

Te niedopatrzenia dodatkowo wzbudzają u obywateli obawy o cel i skutki wprowadzenia tych regulacji. Kobiety obawiają się, że przekazywanie przez wszystkich medyków informacji o ciąży, które powezmą w trakcie udzielania pomocy medycznej stanowi pierwszy krok ku temu, aby kontrolować, czy ciąża zakończy się porodem, co w konsekwencji może wzbudzać strach przed odpowiedzialnością karną za usunięcie ciąży.

Legalne przerywanie ciąży

Trzeba przypomnieć, że Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 roku o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży reguluje przesłanki legalnego przerywania ciąży.

Legalne przerwanie ciąży może być dokonane w przypadku gdy:

• ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej;
• zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego.

W przypadkach, w których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego przerwanie ciąży jest możliwe, jeżeli od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tygodni.

W przypadku, kiedy ciąża stanowi zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej, przerwania ciąży dokonuje lekarz w szpitalu.

Przerwanie ciąży dokonywane jest na podstawie pisemnej zgody kobiety, której to dotyczy. W przypadku kobiety małoletniej lub kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie zgodę w jej imieniu wyraża przedstawiciel ustawowy, z zastrzeżeniem, że w przypadku małoletniej powyżej 13. roku życia wymagana jest również pisemna zgoda tej osoby. W przypadku małoletniej poniżej 13. roku życia wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego, a małoletnia ma prawo do wyrażenia własnej opinii co do przerwania ciąży.

W przypadku kobiety ubezwłasnowolnionej całkowicie wymagana jest jej pisemna zgoda, chyba że stan jej zdrowia psychicznego na to nie pozwala.

W wypadkach, kiedy przedstawiciel ustawowy danej kobiety nie wyraża zgody na przerwanie ciąży pomimo zaistnienia do tego przesłanek, do dokonania aborcji wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego.

Wystąpienie okoliczności zagrażających życiu lub zdrowiu kobiety ciężarnej stwierdza inny lekarz niż dokonujący przerwania ciąży, chyba że ciąża zagraża bezpośrednio życiu kobiety.
Okoliczność, że zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego stwierdza prokurator.

Do stycznia 2021 roku przepisy ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży przewidywały możliwość dokonania legalnej aborcji, w sytuacji, gdy badania prenatalne lub inne przesłanki medyczne wskazywały na duże prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu. Jednak rozwiązanie to zostało uznane za niezgodne z art. 38 w związku z art. 30 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 22 października 2020 roku (sygn. akt K 1/20), co wiązało się z licznymi protestami w całej Polsce.

Uzasadnienie wprowadzenia przekazywania m.in. informacji o ciąży w System Informacji Medycznej

„Rejestr ciąż” to termin potoczny określający obowiązek przekazywania przez medyków informacji o ciąży powziętej w trakcie udzielania świadczenia medycznego. Nie należy bać się przekazywania danych o ciąży przez medyków do systemu, ponieważ rozwiązanie to zostało narzucone przez Komisję Europejską i ma służyć podróżującym po krajach UE. Każdy pacjent ma mieć w systemie tzw. Patient Summary, czyli rodzaj karty pacjenta, która zacznie funkcjonować od przyszłego roku w całej UE. Od zeszłego roku każdy pacjent posiada w elektronicznym Systemie Informacji Medycznej swego rodzaju kartę pacjenta, do której przekazywane są dane dotyczące procedur medycznych pochodzące ze służby zdrowia zarówno państwowej, jak i prywatnej.