Zameldowanie dziecka przy braku porozumienia rodziców

Zgodnie z art. 24 ust. 1 Ustawy z dnia 24 września 2010 roku o ewidencji ludności obywatel polski przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany wykonywać obowiązek meldunkowy określony w ustawie.

Przepisy ustawy o ewidencji ludności wskazują, że za osobę nieposiadającą zdolności do czynności prawnych lub posiadającą ograniczoną zdolność do czynności prawnych obowiązek meldunkowy wykonuje jej przedstawiciel ustawowy, opiekun prawny lub inna osoba sprawująca nad nią faktyczną opiekę w miejscu ich wspólnego pobytu.

Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.

Osobą niemającą zdolności do czynności prawnych jest osoba, która nie ukończyła 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

Osobami mającymi ograniczoną zdolność do czynności prawnych są małoletni, którzy ukończyli lat 13 oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo.

Wskazać należy, że zameldowania w stosunku do dzieci obywateli polskich zamieszkujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, urodzonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, dokonuje z urzędu kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzający akt urodzenia. Zameldowanie na pobyt stały lub czasowy następuje z dniem sporządzenia aktu urodzenia, w miejscu stałego albo czasowego pobytu rodziców, albo tego z rodziców, u którego dziecko faktycznie przebywa.

Dlatego też rodzic nieposiadający zgody drugiego rodzica może zameldować dziecko, gdyż organ dokonujący meldunku nie będzie takiej zgody wymagał.

Wskazać należy, że zameldowanie służy wyłącznie celom ewidencji ludności, a organy  administracji nie są upoważnione do rozstrzygania ewentualnych sporów powstałych między rodzicami wynikłych na tle miejsca stałego pobytu dziecka czy sprawowania nad nim opieki. 

Przykład 1.

Pani Anna wychowująca córkę Agnieszkę kupiła mieszkanie i udała się do urzędu w celu zameldowania dziecka i siebie w nowym miejscu zamieszkania. Organ dokonał meldunku i nie wymagał zgody ojca dziecka. 

Zameldowanie dziecka a ustalenie miejsca pobytu dziecka

Powyższe nie oznacza, że nie mogą pojawić się problemy dotyczące małoletnich związane z zamieszkiwaniem i meldunkiem, ale dotyczy to prawnego uregulowania kwestii dotyczących tego, przy którym z rodziców miejsce stałego pobytu ma dziecko. Nie jest to tożsame z zameldowaniem, ale bardzo z nim powiązane. Żyjemy w czasach, kiedy coraz więcej rodzin się rozpada, natomiast rodzice i dzieci żyją w rozłączeniu. W związku z tym bez względu na to, czy rodzice byli w formalnym związku małżeńskim, czy żyli w konkubinacie, po zakończeniu związku zachodzi potrzeba uregulowania kwestii opiekuńczych dotyczących wspólnych małoletnich dzieci.

Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie, natomiast w braku porozumienia między nimi – rozstrzyga sąd opiekuńczy.

Określenie miejsca zamieszkania małoletniego dziecka należy do kategorii istotnych spraw dziecka. Dlatego też, kiedy przebywa ono stale przy jednym rodzicu, drugie ma prawo uczestniczyć przy podejmowaniu decyzji o jego miejscu zamieszkania, a w razie sporu może wystąpić o rozstrzygnięcie tej kwestii do sądu. 

Wskazać należy również na pogląd wyrażony w wyroku wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 3 czerwca 2008 roku (II OSK 597/07), zgodnie z którym: „Z przepisu art. 97 Kodeksu rodzinnego wynika, że jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania (§ 1). Jednakże o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy (§ 2). Do istotnych spraw dziecka należy miejsce jego zamieszkania, o którym – w razie braku porozumienia pomiędzy rodzicami – rozstrzyga sąd opiekuńczy (p. J. Ignatowicz, System prawa rodzinnego i opiekuńczego, wyd. PAN, 1985, s. 818). Sprawą taką nie jest natomiast zameldowanie dziecka, które stanowi obowiązek rodziców wynikający z przepisów prawa administracyjnego i z faktu zamieszkiwania tego dziecka pod określonym adresem. Każda bowiem osoba posiadająca obywatelstwo polskie i przebywająca stale na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązana zameldować się miejscu stałego pobytu art. 2 i 5 ust. 1 ustawy z 10 kwietnia 1974 roku o ewidencji ludności i dowodach osobistych, Dz. U. z 2001 r. Nr 87, poz. 960 z późn. zm.), przy czym miejscem stałego pobytu jest miejsce zamieszkania w określonej miejscowości pod oznaczonym adresem z zamiarem stałego przebywania (art. 6 ust. 1 wym. ustawy). Natomiast miejscem zamieszkania małoletniego dziecka, za którego obowiązek meldunkowy wykonują rodzice (art. 9a ustawy o ewidencji ludności), jest miejsce zamieszkania rodziców albo tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska lub któremu zostało powierzone wykonywanie władzy rodzicielskiej (art. 26 § 1 Kodeksu cywilnego). Wykonanie obowiązku meldunkowego służy wyłącznie celom ewidencji ludności, nie rodzi żadnych praw do lokalu i ma na celu stwierdzenie faktu rzeczywistego pobytu osoby pod wskazanym adresem. Dlatego w sytuacji, gdy dziecko mieszka pod konkretnym adresem ustalonym według wskazanych wyżej zasad, powinno być tam też zameldowane. Do zameldowania nie jest więc potrzebna zgoda obojga rodziców, gdyż fakt meldunku stwierdza tylko miejsce zamieszkania dziecka, na które to miejsce rodzice mają bezpośredni wpływ”.

Ustalenie miejsca pobytu dziecka i zmiana ustalonego miejsca pobytu dziecka

Gdyby którykolwiek z rodziców kwestionował dokonany meldunek małoletniego dziecka, oznacza to, że w braku porozumienia między rodzicami spór rozstrzygać będzie sąd opiekuńczy. Wskazać należy, że gdy jedno z rodziców będzie miało zastrzeżenia co do wymeldowania dziecka z pobytu stałego i zameldowania go w nowym miejscu, może wystąpić do sądu o ustalenie miejsca pobytu dziecka.

W przypadku rozwodu czy separacji rodziców miejsce pobytu dziecka ustalane jest w  wyroku rozwodowym. Co do zasady miejscem pobytu dziecka jest miejsce zamieszkania rodzica, u którego dziecko przebywa stale. Jeżeli zaś nie przebywa ono stale u żadnego z rodziców, jego miejsce zamieszkania określa sąd opiekuńczy.

W sytuacji, gdy nie ma porozumienia między rodzicami co do miejsca zamieszkania dziecka, wówczas sąd będzie musiał rozstrzygnąć sporną kwestię. Wszczęcie postępowania wymaga złożenia wniosku do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania lub pobytu dziecka wraz z opłatą sądową 100 zł. Po przeprowadzeniu postępowania sąd wyda rozstrzygnięcie. Na czas toczącego się postępowania możliwe jest uzyskanie zabezpieczenia, czyli postanowienia tymczasowo regulującego sytuację co do miejsca pobytu  małoletniego do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd.

Sąd może również zmienić dotychczas ustalone miejsce pobytu małoletniego bez względu na to, czy zostało ono określone w wyroku rozwodowym, czy wyroku sądu opiekuńczego. 

Samowolna zmiana miejsca zamieszkania dziecka

W sytuacji, w której jeden z rodziców samowolnie zmieni miejsce zamieszkania dziecka, musi liczyć się z konsekwencjami, jakie będzie to niosło. Rodzic taki może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej, ale także pieczy nad dzieckiem. Wyjazd z dzieckiem za granicę będzie traktowany jako uprowadzenie. Działanie przez rodzica na własną rękę i brak zgody drugiego z nich na zmianę zamieszkania dziecka może prowadzić do wszczęcia postępowanie o wydanie zarządzeń opiekuńczych, w którego ramach sąd dysponuje szerokim wachlarzem środków, jakie może zastosować, w tym także pozbawieniem władzy rodzicielskiej i oddaniem dziecka pod pieczę drugiego rodzica.

Podsumowując, o ile samo zameldowanie nie wymaga zgody drugiego rodzica ani też ingerencji sądu opiekuńczego w razie jej braku, o tyle ustalenie miejsca pobytu dziecka, z którym powiązany jest obowiązek meldunkowy, już zgody rodzica wymaga, natomiast brak tej zgody prowadzi do konieczności ingerencji sądu i długotrwałego postępowania sądowego. 

Jednocześnie może zdarzyć się sytuacja, że rodzic mający władzę rodzicielską będzie kwestionował zmianę miejsca zamieszkania dziecka i nie wyrażał na to zgody. Wówczas również konieczna będzie ingerencja sądu opiekuńczego, a wszelkie samowolne działania rodzica wbrew drugiemu z nich mogą spotkać się z dolegliwymi sankcjami w postaci odebrania pieczy nad dzieckiem i ograniczeniu, a nawet pozbawieniu władzy rodzicielskiej.