Obowiązek współfinansowania pobytu w Polsce przez uchodźców z Ukrainy

Wojna w Ukrainie rozpoczęła się 24 lutego 2022 roku. Po ponad roku od tego momentu nadal nie widać jej końca. Po napaści zbrojnej Rosji na Ukrainę i związanym z tym napływem ludności ukraińskiej do Polski uchwalona została 12 marca 2022 roku ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa. Regulacje w niej zawarte zgodnie z uzasadnieniem projektu miały na celu stworzenie szczególnej regulacji prawnej zapewniającej doraźną podstawę prawną do legalnego pobytu obywatelom Ukrainy, którzy w wyniku działań wojennych zostali zmuszeni do opuszczenia swojego kraju pochodzenia i wyjechali do Polski.

Zmiany w ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy

13 stycznia 2023 roku została uchwalona ustawa o zmianie ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa oraz niektórych innych ustaw, a to z uwagi na konieczność doprecyzowaniu niektórych dotychczasowych przepisów, zmianę części przyjętych rozwiązań, a także wprowadzenie nowych regulacji jak obowiązek współfinansowania pobytu przez uchodźców.

Pomoc zapewniania obywatelom Ukrainy przez wojewodów i inne jednostki

Wojewoda może zapewnić pomoc obywatelom Ukrainy, którzy przybyli do Polski w związku z konfliktem zbrojnym w ich ojczyźnie, polegającą m.in. na: zakwaterowaniu, zapewnieniu całodziennego wyżywienia zbiorowego, zapewnieniu środków czystości i higieny osobistej oraz innych produktów, organizacji miejsc udzielania doraźnej pomocy medycznej. 

Inne organy administracji publicznej, jednostki podległe lub nadzorowane przez organy administracji publicznej, jednostki sektora finansów publicznych oraz inne organy władzy publicznej mogą również zapewnić wskazaną pomoc. Podobnie jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego lub związki metropolitalne z własnej inicjatywy i w zakresie posiadanych środków mogą zapewnić tę pomoc obywatelom Ukrainy.

Obowiązek współfinansowania pobytu po upływie 120 i 180 dni od dnia pierwszego wjazdu do Polski

Wojewoda oraz inne organy administracji publicznej, jednostki podległe lub nadzorowane przez organy administracji publicznej, jednostki sektora finansów publicznych oraz inne organy władzy publicznej zapewniające pomoc obywatelom Ukrainy, jak też jednostki samorządu terytorialnego, związki jednostek samorządu terytorialnego lub związki metropolitalne, które z własnej inicjatywy i w zakresie posiadanych środków zapewniały wskazaną pomoc obywatelom Ukrainy, mogą to czynić nie dłużej niż przez 120 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. 

Po upływie 180 dni od dnia pierwszego wjazdu obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej pomoc może być zapewniana przez wojewodę lub wskazane podmioty administracji publicznej lub samorządowej w przypadku posiadania przez obywatela Ukrainy numeru PESEL oraz pokrycia przez niego, z góry, 75% kosztów tej pomocy, nie więcej niż 60 zł za osobę dziennie. W tym wypadku równowartość 75% kosztów pomocy obywatel Ukrainy uiszcza podmiotom realizującym na rzecz wojewody oraz podmiotów administracji publicznej lub samorządowej usługi w zakresie zakwaterowania i całodziennego wyżywienia zbiorowego dla obywateli Ukrainy.

Współfinansowanie kosztów pomocy przez obywateli obniża wysokość pomocy zapewnianej przez wojewodę oraz podmioty administracji publicznej i samorządu terytorialnego.

Kogo z obywateli Ukrainy nie dotyczy obowiązek współfinansowania kosztów pobytu w Polsce?

Rozwiązań co do współfinansowania pobytu w Polsce po przekroczeniu terminu 120 dni pobytu nie stosuje się do obywateli Ukrainy:

1. posiadających orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności oraz osób sprawujących opiekę nad tymi osobami;

2. posiadających orzeczenie całkowitej niezdolności do pracy wydane dla osoby, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz osób sprawujących opiekę nad tymi osobami;

3. posiadających orzeczenie niezdolności do samodzielnej egzystencji ustalone w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych na podstawie art. 13 ust. 5 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz osób sprawujących opiekę nad tymi osobami;

4. posiadających orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy wydane dla osoby, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz osób sprawujących opiekę nad tymi osobami;

5. posiadających orzeczenie o częściowej niezdolności do pracy wydane osobie, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji na podstawie art. 12 ust. 3 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz celowości przekwalifikowania poprzez wydanie decyzji o przyznaniu renty szkoleniowej na okres 6 miesięcy i skierowanie zainteresowanego do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu i przedłużeniu na wniosek starosty prawa do renty szkoleniowej na podstawie art. 119 ust. 2 i 3 wspomnianej ustawy, oraz osób sprawujących opiekę nad tymi osobami;

6. kobiet, które ukończyły 60. rok życia;

7. mężczyzn, którzy ukończyli 65. rok życia;

8. kobiet w ciąży; 

9. osób wychowujących dziecko do 12. miesiąca życia;

10. osób samotnie sprawujących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej opiekę nad trojgiem i więcej dzieci;

11.  małoletnich;

12. osób znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej uniemożliwiającej ich udział w kosztach pomocy;

13. opiekunów tymczasowych ustanowionych dla małoletnich przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez opieki osób dorosłych odpowiedzialnych za nich zgodnie z prawem obowiązującym w Rzeczypospolitej Polskiej, którzy reprezentują oraz sprawuje pieczę nad osobą i majątkiem tego małoletniego.

Przykład 1. 

Czy pani Oksana przebywająca w Polsce od pół roku, będąca matką 10-miesięcznego syna, jest obowiązana współfinansować opłaty dotyczące pomocy udzielonej jej przez wojewodę mazowieckiego z uwagi na przekroczenie 120 dni pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej? 

Do czasu ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia pani Oksana nie ma obowiązku współfinansować kosztów pomocy związanej z pobytem w Polsce. Po tym czasie może kwalifikować się do zwolnienia jako osoba znajdująca się w trudnej sytuacji życiowej, której sytuacja uniemożliwia udział w kosztach pomocy.

Procedury dotyczące partycypacji w kosztach pomocy udzielanej obywatelom Ukrainy

Ocena możliwości partycypacji w kosztach pomocy obywatelom Ukrainy znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej uniemożliwiającej ich udział w kosztach pomocy dokonywana jest przez wojewodę oraz podmioty administracji publicznej lub samorządowej z uwzględnieniem względów humanitarnych.

Wraz z wprowadzeniem rozwiązań dotyczących współfinansowania pomocy udzielanej obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym w ich ojczyźnie nie określono procedur administracyjnych służących nakładaniu na nich obowiązku pokrywania części kosztów, jego egzekwowaniu i rozstrzyganiu o zwolnieniu z obowiązku uiszczania tych kosztów.

O ile w przypadku przesłanek dotyczących wieku, sytuacji rodzinnej czy niepełnosprawności weryfikacja obywateli Ukrainy kwalifikujących się do zwolnienia z obowiązku współfinansowania kosztów nie powinna nastręczać problemu, o tyle problem może pojawić się przy ocenie przesłanki trudnej sytuacji życiowej uniemożliwiającej udział w kosztach pomocy. 

Niewykluczone, że w niedalekiej przyszłości przepisy w tym zakresie zostaną doprecyzowane i wyeliminowane będą dotychczasowe wątpliwości co do postępowania w takich przypadkach.

Podsumowanie

Podsumowując powyższe, zamysłem ustawodawcy było zmobilizowanie obywateli Ukrainy uciekających do Polski przed wojną do aktywizacji zawodowej oraz w miarę ich możliwości do samodzielnego funkcjonowania na terytorium Polsce. Nie oznacza to, że osoby, które nie są w stanie partycypować w kosztach pomocy, pozostaną jej pozbawione, przeciwnie – przewidziano wiele wyjątków zwalniających od obowiązku współfinansowania tych kosztów.