Niezdolność do samodzielnej egzystencji a możliwość pracy

Dla niektórych może się wydawać oczywiste, że ubezpieczony, wobec którego orzeczono całkowitą niezdolność do pracy, nie powinien podejmować jakiejkolwiek aktywności zawodowej. Brak możliwości zatrudnienia musi zatem odnosić się także do osób z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji. Taki sposób myślenia jest jednak błędny – niezdolność do samodzielnej egzystencji nie zawsze wyklucza możliwość pracy przy czym muszą być spełnione określone ku temu warunki. Jak uregulowano te kwestie – wyjaśniamy w niniejszym artykule.

Całkowita niezdolność do samodzielnej egzystencji – definicja ustawowa

Całkowita niezdolność do samodzielnej egzystencji jest pojęciem określonym w Ustawie z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zwanej dalej „ustawą emerytalną”.

Oznacza to, że orzeczenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) w sprawie niezdolności do samodzielnej egzystencji jest wydawane wówczas, gdy ubezpieczony – ze względu na znacznie naruszoną sprawność organizmu – wymaga stałej lub długotrwałej opieki i pomocy przy realizacji podstawowych codziennych potrzeb życiowych.

Przy orzekaniu o niezdolności do samodzielnej egzystencji stosuje się odpowiednio art. 13 ust. 2 i 3 ustawy emerytalnej. Wynika stąd, że wskazaną niezdolność orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat lub na okres dłuższy niż 5 lat, jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do samodzielnej egzystencji przed upływem tego okresu.

Stopnie niepełnosprawności a orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji

Zasady oraz warunki zatrudniania osób z naruszoną sprawnością organizmu regulują przepisy Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, zwanej dalej „ustawą z 27.08.1997 roku”.

Przywołany akt prawny dotyczy m.in. osób, których niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem:

• o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności
• lub o całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy na podstawie odrębnych przepisów.

Ustawa z 27.08.1997 roku wyróżnia trzy stopnie niepełnosprawności, przy czym w kontekście omawianej tematyki nas interesuje wyłącznie „znaczny stopień niepełnosprawności”. Co zatem należy przez niego rozumieć?

Pora teraz przejść do kwestii tego, jakie znaczenie w rozumieniu przepisów ustawy z 27.08.1997 roku ma orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W myśl postanowień art. 5 pkt 1 przywołanego aktu prawnego orzeczenie lekarza orzecznika ZUS-u o całkowitej niezdolności do pracy ustalone na podstawie art. 12 ust. 2 ustawy emerytalnej i o niezdolności do samodzielnej egzystencji ustalone na podstawie art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej traktowane jest na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Nie ma zatem wątpliwości, że orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, w tym łącznie z ustaleniem całkowitej niezdolności do pracy, jest równoznaczne – w zakresie uprawnień ubezpieczonych – z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Możliwość podejmowania pracy przez osoby posiadające orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji

Jak już wyjaśniliśmy, osoby posiadające orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji są traktowane tak, jak gdyby miały ustalony znaczny stopień niepełnosprawności. Z kolei osoby z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności mają prawo podejmować zatrudnienie zarówno na otwartym rynku pracy, jak i w warunkach pracy chronionej, przy spełnieniu określonych wymogów.

Stosownie do brzmienia art. 4 ust. 5 ustawy z 27.08.1997 roku zaliczenie do znacznego stopnia niepełnosprawności danej osoby nie wyklucza możliwości zatrudnienia jej u pracodawcy, który nie zapewnia warunków pracy chronionej, w przypadkach:

• przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
• zatrudnienia w formie telepracy.

Kontrolę w zakresie spełniania warunku określonego w pkt 1 przeprowadza Państwowa Inspekcja Pracy.

Przepis ten ustanawia zatem, w jakich okolicznościach osoba zaliczona do znacznego stopnia niepełnosprawności (w tym także osoba o niezdolności do samodzielnej egzystencji) może świadczyć pracę na otwartym rynku pracy. Wspomniano ponadto o warunkach pracy chronionej – co to właściwie oznacza?

Należy podkreślić, że aby zatrudnić osobę posiadającą orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności lub orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji, muszą być podjęte określone działania, które wskazano w art. 8 ustawy z 27.08.1997 roku. Zgodnie z tym przepisem rehabilitacja zawodowa ma na celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Do realizacji tego celu niezbędne jest dokonanie oceny zdolności do pracy, w szczególności przez:

• przeprowadzenie badań lekarskich i psychologicznych umożliwiających określenie sprawności fizycznej, psychicznej i umysłowej do wykonywania zawodu oraz ocenę możliwości zwiększenia tej sprawności;
• ustalenie kwalifikacji, doświadczeń zawodowych, uzdolnień i zainteresowań.

Pozostałe działania w tym zakresie obejmują:

• prowadzenie poradnictwa zawodowego uwzględniającego ocenę zdolności do pracy oraz umożliwiającego wybór odpowiedniego zawodu i szkolenia;
• przygotowanie zawodowe z uwzględnieniem perspektyw zatrudnienia;
• dobór odpowiedniego miejsca pracy i jego wyposażenie.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji a możliwość pracy – podsumowanie

Osoba posiadająca orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji może podejmować pracę mimo poważnych ograniczeń wynikających ze stanu zdrowia. Należy pamiętać, że wspomniane orzeczenie jest traktowane na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Wobec takiego stanu rzeczy zatrudnienie ubezpieczonego z niezdolnością do samodzielnej egzystencji jest możliwe – zarówno na otwartym rynku pracy, jak i w warunkach pracy chronionej, jeżeli są spełnione wymogi określone w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.