Praca w niepełnym wymiarze a uprawnienia pracownicze

Pracodawca w umowie o pracę może uzgodnić z pracownikiem zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy. Warto jednak poznać prawa pracownika oraz obowiązki pracodawcy w takiej sytuacji. Dowiedz się jak wpływa praca w niepełnym wymiarze na uprawnienia pracownicze

Praca w niepełnym wymiarze a uprawnienia pracownicze

Maksymalny wymiar czasu pracy na pełen etat zgodnie z ustawą wynosi 8 godzin na dobę – 40 godzin tygodniowo. Nie ma jednak przeszkód aby pracownik pracował w wymiarze¼ etatu, czyli 10 godzin w tygodniu, ½ etatu, czyli 20 godzin w tygodniu lub ¾ etatu, czyli 30 godzin w tygodniu. Takie rozwiązanie może być korzystne zarówno dla pracownika, który pracując na część etatu może łączyć aktywność zawodową z innymi obowiązkami, jak również dla pracodawcy, który dostosowuje wymiar czasu pracy do jej ilości, co przekłada się na wartość kosztów prowadzonej działalności.  

Kodeks Pracy w art. 183a nakazuje pracodawcy, aby taktował pracowników równo, nie dyskryminując ich w żadnym aspekcie, między innymi ze względu na zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony albo w pełnym bądź niepełnym wymiarze czasu pracy. Z zasady tej wynika zakaz traktowania w sposób uprzywilejowany pracowników zatrudnionych na pełen etat. Pracownicy zatrudnieni w niepełnym wymiarze powinni mieć taki sam dostęp do szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe oraz świadczeń socjalnych jak pracownicy pełnoetatowi.

W razie zatrudnienia na niepełnowymiarowy czas pracy proporcjonalnemu zmniejszeniu ulega również wynagrodzenie minimalne o którym mowa w Rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2021 r.

Urlop wypoczynkowy

Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu ma prawo do urlopu wypoczynkowego. Wymiar urlopu ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, zaokrąglając niepełny dzień urlopu w górę do pełnego dnia. Pracownik zatrudniony na pełen etat w zależności od stażu pracy ma prawo do 20 lub 26 dni urlopu. Pracując na niepełny etat wymiar urlopu wypoczynkowego ulega proporcjonalnemu zmniejszeniu.

Przykład 1.

Pracownikowi zatrudnionemu na pół etatu przysługuje 10 albo 13 dni urlopu wypoczynkowego w danym roku kalendarzowym. Ustalając godzinowy wymiar urlopu pracownika zatrudnionego na pół etatu, liczby te należy pomnożyć razy 8, zakładając, że jeden dzień urlopu wypoczynkowego to 8 godzin pracy. Pracownik zatrudniony na pół etatu ma do wykorzystania co do zasady 80 albo 104 godziny urlopu wypoczynkowego w roku kalendarzowym.

Proporcjonalnie należy ustalić również wymiar urlopu przysługującego pracownikowi niepełnosprawnemu zatrudnionemu w niepełnym wymiarze czasu pracy. 

Zasady nabywania prawa do urlopu wypoczynkowego w przypadku umowy na część etatu są analogiczne jak w przypadku zatrudnienia na pełen etat. Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.

Zasiłek chorobowy macierzyński, rodzicielski i wychowawczy

Zatrudnienie na pół etatu nie ma wpływu na prawo do urlopu macierzyńskiego, rodzicielskiego czy wychowawczego. Bez względu na to czy pracownik jest zatrudniony do na pełen etat czy na pół etatu nabywa prawo do urlopów w tym samym wymiarze. Wymiar czasu pracy nie ma również wpływu na prawo do zasiłku chorobowego. Jedynie podstawa wymiaru świadczeń będzie niższa, ustalana w oparciu o uzyskiwane przez pracownika dochody.

Opieka nad zdrowym dzieckiem

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zwolnienie od pracy, udzielane w wymiarze godzinowym, dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, ponownie niepełną godzinę zwolnienia od pracy należy zaokrąglić się w górę do pełnej godziny. Przepis pozwala na wykorzystanie tego zwolnienia w wymiarze godzinowym lub skorzystanie ze zwolnienia na pełne dni pracy. O sposobie korzystania decyduje pracownik w pierwszym wniosku składanym w danym roku kalendarzowym.

Przykład 2. 

Pracownik zatrudniony na 1/2 etatu ma prawo do 2 dni albo 8 godzin opieki nad zdrowym dzieckiem. Pracując średnio 20 godzin tygodniowo, niekoniecznie musi pracować 4 godziny dziennie. Równie dobrze jednego dnia może przepracować 8 godzin, trzy kolejne 4 godzin, a ostatni dzień mieć wolny. W interesie pracownika jest wnioskowanie o opiekę wyrażoną w dniach, a nie godzinach. Pracownik korzystający z opieki w godzinach, w dniu w którym ma zaplanowane 8 godzin pracy, może wykorzystać cały przysługujący mu czas opieki, podczas gdy korzystając z opieki w dniach mógłby wykorzystać drugi dzień wolnego w innym terminie.

Prawo do emerytury

Zasada niedyskryminacji pracowników zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy nakazuje aby czas pracy pracownika zatrudnionego na część etatu traktować jak okres składkowy, liczony do emerytury. Staż pracy powinien odpowiadać rzeczywistemu czasowi trwania stosunku pracy, a nie ilości pracy wykonywanej w jego trakcie. Zatem praca na ½ etatu będzie zaliczała się do minimalnego stażu pracy za cały okres, w którym była świadczona. Tożsame stanowisko zajął Trybunał Sprawiedliwości w wyroku z 8 maja 2019 (sygn. C-161/18). Osoby pracujące na część etatu powinny się jednak liczyć z tym, że przeważnie otrzymują niższe wynagrodzenie, od którego odprowadzane są proporcjonalnie niższe składki i ma to wpływ na wysokość emerytury.

Nieco inaczej kształtuje się zaliczanie pracy w niepełnym wymiarze do tzw. emerytury minimalnej. W przypadku gdy emerytura przysługująca pracownikowi jest niższa od minimalnej emerytury określonej przez ustawodawcę, świadczenie przysługujące z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ulega podwyższeniu, tak aby suma tych świadczeń nie była niższa od tej gwarantowanej kwoty, tzw. emerytury minimalnej. W tym celu konieczne jest spełnienie przesłanek określonych w art. 87 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W myśl przepisu miesiące, w których składki na ubezpieczenie emerytalne były obliczane od podstawy wymiaru niższej niż kwota minimalnego wynagrodzenia, uwzględnia się w stażu ubezpieczeniowym w takiej samej proporcji, w jakiej podstawa wymiaru składki pozostaje do minimalnego wynagrodzenia. Oznacza to, że jeżeli najniższe wynagrodzenie wynosi 2800 zł, a podstawa wymiaru składki 1400 zł, to dany miesiąc należy uwzględnić w stażu w wymiarze 1/2 (tj. 1400/2800 = 1/2). W tym przypadku zatem znaczenie ma nie samo zatrudnienie na niepełny etat tylko wysokość otrzymywanego wynagrodzenia, które powinno być wyższe od wynagrodzenia minimalnego.

Staż pracy

Okres praca w niepełnym wymiarze czasu wliczany jest do stażu pracy w całości, wymiar ten nie ulega zmniejszeniu. W całości wpływa na ustalenie prawa do nagrody jubileuszowej, odprawy pracowniczej jak również innych uprawnień pracowniczych. Praca na część etatu nie zmienia długości okresu wypowiedzenia. Pracownik nie pełnoetatowy zachowuje prawo do dni wolnych na poszukiwanie pracy, w wymiarze 2 dni roboczych - w okresie dwutygodniowego i jednomiesięcznego wypowiedzenia albo 3 dni roboczych - w okresie trzymiesięcznego wypowiedzenia.

Przerwy w pracy

Pracownik zatrudniony w niepełnym wymiarze czasu pracy, ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut wliczanej do czasu pracy o ile dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin.

Przykład 3.

Pracownik zatrudniony na ¾ etatu, pracujący 6 godzin dziennie ma prawo do 15 minutowej przerwy. Pracownik zatrudniony na ½ etatu w wymiarze 4 godzin dziennie nie ma prawa do przerwy wliczanej do czasu pracy, bowiem pracuje krócej niż 6 godzin. 

Praca w godzinach nadliczbowych

Osoby zatrudnione w niepełnym wymiarze czasu pracy mają prawo do dodatku za pracę wykraczającą ponad wymiar wskazany w umowie. Umowa o pracę powinna określać dopuszczalną liczbie godzin pracy ponad określony w umowie wymiar czasu pracy pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy, których przekroczenie uprawnia pracownika, oprócz normalnego wynagrodzenia, do dodatku, jaki jest przyznawany za pracę w godzinach nadliczbowych. Jeżeli strony stosunku pracy nie ustalą liczby godzin ponadwymiarowych, po których przekroczeniu pracownikowi przysługuje dodatek, wówczas dodatek ten przysługuje dopiero po przekroczeniu 8 godzin pracy w danym dniu.

Zasiłek dla bezrobotnych

Przy ustalaniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych nie ma znaczenia wymiar czasu pracy, w jakim była zatrudniona wcześniej osoba ubiegająca się o świadczenie, istotna jest wysokość otrzymywanego wynagrodzenia. Pracownik zatrudniony na niepełny etat ma prawo do zasiłku dla bezrobotnych pod warunkiem, że otrzymywał wynagrodzenie w kwocie co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę, od którego istnieje obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy.

Praca w niepełnym wymiarze czasu pracy kształtuje prawa pracownika podobnie jak umowa pełnoetatowa na zasadzie proporcjonalności. Daje poczucie stabilności zatrudnienia a jednocześnie pozwala na większą swobodę w zakresie organizacji czasu. 

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks Pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1162 t.j.).
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1981 t.j.).
• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2021 r. poz. 1621 t.j.).

Materiał opracowany przez zespół „Tak Prawnik”.

Właścicielem marki „Tak Prawnik” jest BZ Group Sp. z o.o.