Praca w warunkach szkodliwych a uprawnienia pracownika

Osoby wykonujące pracę w warunkach szkodliwych są narażone na oddziaływanie czynników chemicznych, pyłowych i fizycznych, których najwyższe dopuszczalne wartości stężeń i natężeń określono w wykazach wprowadzonych Rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 czerwca 2018 roku (Dz.U. z 2018 r. poz. 1286 ze zm.). Czy praca w warunkach szkodliwych wiąże się z dodatkowymi uprawnieniami pracowniczymi?

Praca w warunkach szkodliwych - zkrócony czas pracy (art. 145)

Praca w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia może uzasadniać skrócenie czasu pracy poniżej norm określonych w art. 129 § 1 Kodeksu pracy (tj. poniżej 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin w tygodniu) poprzez:

• ustanowienie przerw w pracy wliczanych do czasu pracy
• albo obniżenie norm czasu pracy.

W przypadku pracy monotonnej lub pracy w ustalonym z góry tempie skrócenie polega na wprowadzeniu przerw w pracy wliczanych do czasu pracy.

Pracodawca ma obowiązek ustalenia wykazu prac w warunkach szczególnie uciążliwych lub szczególnie szkodliwych dla zdrowia – po przeprowadzeniu konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz po zasięgnięciu opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami.

Obligatoryjna 8-godzinna norma dobowa (art. 148)

W systemach (rozkładach):

• równoważnego czasu pracy (art. 135–137),
• pracy w ruchu ciągłym (art. 138),
• skróconego tygodnia pracy (art. 143),
• pracy weekendowej (art. 144)

czas pracy pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, nie może przekraczać 8 godzin. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy.

Ograniczenie dopuszczalności pracy w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 2)

Praca w godzinach nadliczbowych pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, jest dopuszczalna tylko w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii – natomiast nie można polecać wspomnianym pracownikom wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych w innych przypadkach (czyli przypadkach tzw. szczególnych potrzeb pracodawcy).

Prace wzbronione kobietom (art. 176)

Kobiety w ciąży i kobiety karmiące dziecko piersią nie mogą wykonywać prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia, mogących mieć niekorzystny wpływ na ich zdrowie, przebieg ciąży lub karmienie dziecka piersią.

Wykaz tych prac, obejmujący czynności:

• związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, w tym ręcznym transportem ciężarów,
• mogące mieć niekorzystny wpływ ze względu na sposób i warunki ich wykonywania, z uwzględnieniem rodzajów czynników występujących w środowisku pracy i poziomu ich występowania

ustalono w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 3 kwietnia 2017 roku w sprawie wykazu prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet karmiących dziecko piersią (Dz.U. z 2017 r. poz. 796).

Przeniesienie do innej pracy (art. 179)

Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej w wyżej wspomnianym rozporządzeniu, wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Natomiast pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pozostałych pracach wymienionych w rozporządzeniu jest obowiązany dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy. Jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe, pracodawca jest obowiązany przenieść pracownicę do innej pracy, a w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.

Czynniki rakotwórcze i mutagenne (art. 222)

W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca musi zastąpić te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.

Pracodawca rejestruje wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami chemicznymi, ich mieszaninami, czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, określonymi w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 roku w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1117 ze zm.).

Promieniowanie jonizujące (art. 223)

Pracodawca jest także obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących w środowisku pracy. Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych, otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie, nie może przekraczać dawek granicznych, określonych w odrębnych przepisach dla sztucznych źródeł promieniowania jonizującego.

Zapobieganie chorobom zawodowym (art. 227)

Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:

• utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników;
• przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.

W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 2 lutego 2011 roku w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 33, poz. 166 ze zm.) określono:

• tryb, metody, rodzaj i częstotliwość wykonywania badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy;
• przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarów ciągłych;
• wymagania, jakie powinny spełniać laboratoria wykonujące badania i pomiary;
• sposób rejestrowania i przechowywania wyników badań i pomiarów;
• wzory dokumentów oraz sposób udostępniania wyników badań i pomiarów pracownikom.

Rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia przez pracownika (art. 55 § 1)

Pracownik może rozwiązać umowę o pracę bez wypowiedzenia, jeżeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na jego zdrowie, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe. Rozwiązanie umowy o pracę z tej przyczyny pociąga za sobą skutki, jakie przepisy prawa wiążą z rozwiązaniem umowy przez pracodawcę za wypowiedzeniem.

Nie sposób całkowicie wyeliminować oddziaływanie na pracowników szkodliwych czynników związanych z wykonywaną pracą. Możliwe jest jednak ich ograniczanie. Przepisy Kodeksu pracy i rozporządzeń wykonawczych regulują to zagadnienie wieloaspektowo, nakładając na pracodawców szereg szczegółowych obowiązków, których przestrzegania każdy pracownik ma prawo żądać.