Poradnik Pracownika
Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych Header oprogramowania dla biur rachunkowych

Jakie środki ochrony indywidualnej należy zapewnić pracownikom?

Obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej ustalono przede wszystkim w art. 2376–23710 Kodeksu pracy. Celem tych przepisów, należących do regulacji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, jest ograniczanie ryzyk związanych z wykonywaniem prac, którym towarzyszy oddziaływanie niebezpiecznych czynników fizycznych i chemicznych.

Definicja

Zgodnie z § 2 pkt 9 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 169, poz. 1650 ze zm.) środkami ochrony indywidualnej są wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej rozporządzenie nie zalicza:

  • zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika;
  • środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne służby utrzymania porządku publicznego;
  • wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze;
  • środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym;
  • wyposażenia sportowego;
  • środków służących do samoobrony lub do odstraszania;
  • przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.

Obowiązek wyposażenia pracownika w środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się nimi. Z kolei pracownik ma używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem (art. 211 pkt 4 Kodeksu pracy).

Od obowiązku zapewnienia wspomnianych środków pracodawca nie może się uwolnić poprzez stosowanie w ich miejsce innych instrumentów ograniczania ryzyka związanego z pracą, na co wskazano w niżej przywołanym wyroku.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z 17 października 2019 roku, IV SA/Wr 241/19

Odpowiednia organizacja pracy, polegająca na przeprowadzaniu szkoleń dla pracowników, zapewnieniu wsparcia regionalnego inspektora ds. BHP, organizowaniu pracy w magazynie o charakterze tymczasowym, uświadamianiu pracowników przez plakaty, praktyczne warsztaty, filmy na platformie e-learningowej, zapewnieniu bezpiecznych narzędzi pracy, zapoznaniu pracowników z instrukcjami bezpiecznego korzystania z udostępnianych im narzędzi pracy, nie spowoduje wystarczającego ograniczenia zagrożenia powstania ran ciętych dłoni u pracowników używających noża. Szkolenia, akcje uświadamiające, instrukcje, wsparcie inspektora ds. BHP nie zapobiegną nieostrożnemu obchodzeniu się z ostrym narzędziem pracy i jego konsekwencjom. Zagrożenie spowodowania uszkodzeń i ran dłoni zniwelować mogą jedynie rękawice ochronne, które pracownicy winni stosować przy pracy z nożem.

Środki ochrony indywidualnej muszą spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. Podstawowym aktem prawnym określającym zasady funkcjonowania systemu oceny zgodności wyrobów w Polsce jest Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności (Dz.U. 2021 poz. 1344), która definiuje podstawowe pojęcia używane w systemie oceny zgodności. Na podstawie delegacji ustawowych (art. 9 i art. 10) ministrowie właściwi ze względu na przedmiot oceny zgodności określają, w drodze rozporządzeń, zasadnicze wymagania dla wyrobów podlegających ocenie zgodności oraz procedury oceny zgodności, biorąc pod uwagę rodzaje wyrobów oraz stopień stwarzanych przez nie zagrożeń, a także inne wymagania zawarte w dyrektywach nowego podejścia, a w szczególności metody badań, sposób oznakowania wyrobów oraz wzór znaku. Przepisy ustawy dotyczą większości wyrobów. Do oceny zgodności wyrobów stosuje się też przepisy szczególne, zawarte w Ustawie z dnia 2 grudnia 2016 roku o wyposażeniu morskim (tj. Dz.U. 2019 poz. 955), Ustawie z dnia 7 lipca 1994 roku – Prawo budowlane (tj. Dz.U. 2019, poz. 1186 ze zm.), Ustawie z dnia 20 maja 2010 roku o wyrobach medycznych (tj. Dz.U. 2019, poz. 175 ze zm.) oraz Ustawie z dnia 18 października 2006 roku o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (tj. Dz.U. 2018 poz. 114 ze zm.).

Jak stanowi art. 124 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy, pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.

Odzież i obuwie robocze

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

  • jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu;
  • ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Polskie Normy są normami krajowymi, przyjętymi w drodze konsensu i zatwierdzonymi przez krajową jednostkę normalizacyjną, powszechnie dostępnymi, oznaczonymi – na zasadzie wyłączności – symbolem PN. Ustalają one – do powszechnego i wielokrotnego stosowania – zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzają do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie (art. 5 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 4 Ustawy z dnia 12 września 2002 roku o normalizacji – Dz.U. z 2015 r. poz. 1483).

Ekwiwalent za odzież i obuwie robocze

Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie dotyczy to jednak stanowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi.

Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny. Innymi słowy, ekwiwalent powinna stanowić kwota, za którą pracownik bez trudności będzie mógł kupić odzież i obuwie robocze odpowiadające wymaganiom jakościowym.

Zasady korzystania ze środków ochrony

Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, a także przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego. Przepis art. 1041 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy wymaga, aby stosowne zapisy w tym zakresie zawrzeć w regulaminie pracy, zaś art. 23711a § 1 Kodeksu nakazuje uprzednie konsultowanie przez pracodawcę z pracownikami zakresu przydzielania im środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.

Postępowanie ze środkami ochrony indywidualnej

Pracodawca musi zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz aby były one odpowiednio prane, konserwowane, naprawiane, odpylane i odkażane.

Jeżeli pracodawca nie może zagwarantować prania odzieży roboczej, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika.

Pracodawca jest ponadto obowiązany zapewnić, by środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, były przechowywane wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania tych przedmiotów jest niedopuszczalne.

W myśl art. 283 § 2 pkt 4 Kodeksu pracy, kto wbrew obowiązkowi dostarcza pracownikowi środki ochrony indywidualnej, które nie spełniają wymagań dotyczących oceny zgodności, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.

Skuteczne ograniczanie zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy jest możliwe tylko wówczas, gdy obie strony stosunku pracy respektują obowiązujące w tym zakresie przepisy: pracodawca zapewnia odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a pracownik prawidłowo się nimi posługuje.