Jakie środki ochrony indywidualnej należy zapewnić pracownikom?

Obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia pracownikom środków ochrony indywidualnej ustalono przede wszystkim w art. 237⁶–237¹⁰ Kodeksu pracy. Celem tych przepisów, należących do regulacji z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, jest ograniczanie ryzyk związanych z wykonywaniem prac, którym towarzyszy oddziaływanie niebezpiecznych czynników fizycznych i chemicznych.

Definicja

Zgodnie z § 2 pkt 9 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 169, poz. 1650 ze zm.) środkami ochrony indywidualnej są wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu. Do środków ochrony indywidualnej rozporządzenie nie zalicza:

• zwykłej odzieży roboczej i mundurów, które nie są specjalnie przeznaczone do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownika;
• środków ochrony indywidualnej używanych przez wojsko, Policję i inne służby utrzymania porządku publicznego;
• wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i ratownicze;
• środków ochrony indywidualnej stosowanych na podstawie przepisów Prawa o ruchu drogowym;
• wyposażenia sportowego;
• środków służących do samoobrony lub do odstraszania;
• przenośnych urządzeń do wykrywania oraz sygnalizowania zagrożeń i naruszania porządku publicznego.

Obowiązek wyposażenia pracownika w środki ochrony indywidualnej

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się nimi. Z kolei pracownik ma używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem (art. 211 pkt 4 Kodeksu pracy).

Od obowiązku zapewnienia wspomnianych środków pracodawca nie może się uwolnić poprzez stosowanie w ich miejsce innych instrumentów ograniczania ryzyka związanego z pracą, na co wskazano w niżej przywołanym wyroku.

Środki ochrony indywidualnej muszą spełniać wymagania dotyczące oceny zgodności określone w odrębnych przepisach. Podstawowym aktem prawnym określającym zasady funkcjonowania systemu oceny zgodności wyrobów w Polsce jest Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 roku o systemie oceny zgodności (Dz.U. 2021 poz. 1344), która definiuje podstawowe pojęcia używane w systemie oceny zgodności. Na podstawie delegacji ustawowych (art. 9 i art. 10) ministrowie właściwi ze względu na przedmiot oceny zgodności określają, w drodze rozporządzeń, zasadnicze wymagania dla wyrobów podlegających ocenie zgodności oraz procedury oceny zgodności, biorąc pod uwagę rodzaje wyrobów oraz stopień stwarzanych przez nie zagrożeń, a także inne wymagania zawarte w dyrektywach nowego podejścia, a w szczególności metody badań, sposób oznakowania wyrobów oraz wzór znaku. Przepisy ustawy dotyczą większości wyrobów. Do oceny zgodności wyrobów stosuje się też przepisy szczególne, zawarte w Ustawie z dnia 2 grudnia 2016 roku o wyposażeniu morskim (tj. Dz.U. 2019 poz. 955), Ustawie z dnia 7 lipca 1994 roku – Prawo budowlane (tj. Dz.U. 2019, poz. 1186 ze zm.), Ustawie z dnia 20 maja 2010 roku o wyrobach medycznych (tj. Dz.U. 2019, poz. 175 ze zm.) oraz Ustawie z dnia 18 października 2006 roku o systemie oceny zgodności wyrobów przeznaczonych na potrzeby obronności i bezpieczeństwa państwa (tj. Dz.U. 2018 poz. 114 ze zm.).

Jak stanowi art. 124 § 1 pkt 2 Kodeksu pracy, pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu.

Odzież i obuwie robocze

Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie odzież i obuwie robocze, spełniające wymagania określone w Polskich Normach:

• jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu;
• ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Polskie Normy są normami krajowymi, przyjętymi w drodze konsensu i zatwierdzonymi przez krajową jednostkę normalizacyjną, powszechnie dostępnymi, oznaczonymi – na zasadzie wyłączności – symbolem PN. Ustalają one – do powszechnego i wielokrotnego stosowania – zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzają do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie (art. 5 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 4 Ustawy z dnia 12 września 2002 roku o normalizacji – Dz.U. z 2015 r. poz. 1483).

Ekwiwalent za odzież i obuwie robocze

Pracodawca może ustalić stanowiska, na których dopuszcza się używanie przez pracowników, za ich zgodą, własnej odzieży i obuwia roboczego, spełniających wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy. Nie dotyczy to jednak stanowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi.

Pracownikowi używającemu własnej odzieży i obuwia roboczego pracodawca wypłaca ekwiwalent pieniężny w wysokości uwzględniającej ich aktualne ceny. Innymi słowy, ekwiwalent powinna stanowić kwota, za którą pracownik bez trudności będzie mógł kupić odzież i obuwie robocze odpowiadające wymaganiom jakościowym.

Zasady korzystania ze środków ochrony

Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, których stosowanie na określonych stanowiskach jest niezbędne, a także przewidywane okresy użytkowania odzieży i obuwia roboczego. Przepis art. 104¹ § 1 pkt 1 Kodeksu pracy wymaga, aby stosowne zapisy w tym zakresie zawrzeć w regulaminie pracy, zaś art. 237^11a § 1 Kodeksu nakazuje uprzednie konsultowanie przez pracodawcę z pracownikami zakresu przydzielania im środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego.

Postępowanie ze środkami ochrony indywidualnej

Pracodawca musi zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz aby były one odpowiednio prane, konserwowane, naprawiane, odpylane i odkażane.

Jeżeli pracodawca nie może zagwarantować prania odzieży roboczej, czynności te mogą być wykonywane przez pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości kosztów poniesionych przez pracownika.

Pracodawca jest ponadto obowiązany zapewnić, by środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, były przechowywane wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania tych przedmiotów jest niedopuszczalne.

Skuteczne ograniczanie zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy jest możliwe tylko wówczas, gdy obie strony stosunku pracy respektują obowiązujące w tym zakresie przepisy: pracodawca zapewnia odpowiednie środki ochrony indywidualnej, a pracownik prawidłowo się nimi posługuje.