Środki ochrony indywidualnej - czy pracodawca musi je zapewnić?

Zgodnie z zasadami BHP pracodawca może dopuścić pracownika do świadczenia swoich obowiązków w warunkach niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia pod warunkiem wyposażenia go w tak zwane środki ochrony indywidualnej. Czym dokładnie są środki ochrony indywidualnej? Jak dobrać środki do warunków pracy? Co grozi za niedopełnienie obowiązku wyposażenia pracownika w niezbędne środki ochrony?

Co to są środki ochrony indywidualnej?

Zgodnie z definicją, środkami ochrony indywidualnej nazwiemy każdy sprzęt, którego nadrzędnym przeznaczeniem jest ochrona pracownika przed wszelkimi zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi wprost z realizowanych obowiązków służbowych. Mowa tu zarówno o bezpośrednim niebezpieczeństwie, jak i warunkach szkodliwych dla zdrowia. Pracodawca, delegując zadania pracownikom, zobowiązany jest do zapewnienia wszelkiego wyposażenia, które zapewni bezpieczeństwo pracownikom, bez względu na to, czy praca odbywa się na placu budowy, w hali produkcyjnej czy innych obiektach przemysłowych.

Co wchodzi w skład środków ochrony indywidualnej? Przede wszystkim podstawowe grupy chroniące poszczególne części ciała jak środki ochrony kończyn (buty lub ochraniacze), środki ochrony twarzy (okulary, przyłbice), środki ochrony słuchu (nauszniki) czy środki ochrony oddychania (maski). Do podstawowych środków ochrony pracownika realizującego obowiązki wymagające szczególnej ochrony całego ciała wykorzystuje się specjalne kombinezony. Lista środków ochrony jest bardzo długa, a poszczególne jej elementy są bezpośrednio uzależnione od specyfiki pracy realizowanej w miejscu pracy. 

Co nie podlega definicji środków ochrony indywidualnej?

Choć lista środków ochrony indywidualnej, jak widać powyżej, jest długa, istnieje dość szeroka grupa wyposażenia, która nie może być za takową uznana. Mowa tu między innymi o odzieży roboczej, wyposażeniu służb ratowniczych, mundurach, ekwipunku służącego samoobronie czy sprzęcie, którego celem jest sygnalizacja potencjalnych zagrożeń l niebezpieczeństwa. 

Istotne jest, by rozróżnić te dwie grupy. Kwestia środków ochrony osobistej jest bardzo dokładnie opisana w kodeksie pracy, w związku z czym pracownik posiada pewne prawa, jeśli takowe nie zostaną mu przekazane. Sytuacja to doprowadza do zjawisk, w których pracownik zgłasza brak odpowiedniego wyposażenia ochrony indywidualnej, podczas gdy pożądane wyposażenie w istocie nie stanowi środka ochrony indywidualnej. 

W jakich sytuacjach środki ochrony indywidualnej muszą być stosowane?

W jakich sytuacjach pracodawca powinien stosować środki ochrony indywidualnej w stosunku do swoich pracowników? Zawsze wtedy, gdy bezpośrednie warunki pracy mogą negatywnie wpłynąć na zdrowie lub życie pracowników. 

W pierwszej kolejności pracodawca zawsze powinien dążyć ku eliminacji wszelkich zagrożeń i przeszkód. Jeśli jednak to nie jest możliwe, jego obowiązkiem jest dostarczenie skutecznych środków ochrony indywidualnej. Choć to właśnie pracodawca decyduje o wprowadzeniu konkretnych środków ochrony osobistej pracownika, w przypadku niedopilnowania tej kwestii lub podjęcia błędnej decyzji będzie on pociągnięty do odpowiedzialności. 

Jak pracodawca powinien dobrać środki ochrony indywidualnej do potrzeb?

W jaki sposób pracodawca powinien dostosować środki ochrony indywidualnej do potrzeb realizowanych w zakładzie pracy procesów? Przede wszystkim powinien tę kwestię skonsultować z kadrą pracowniczą i dostosować wyposażenie do ich potrzeb. 

Czy pracownicy skarżą się szczególnie na konkretne części ciała, które mogą ucierpieć wskutek pracy? Czy pracownik wykonuje pracę w nienaturalnej pozycji? Jak wygląda ścieżka procesu oraz mobilność pracowników realizujących zajęcia wymagające dodatkowego zabezpieczenia? To podstawowe kwestie, które należy przeanalizować i na ich podstawie dobrać odpowiednie wyposażenie. 

Drugi, równie istotny obszar to dobór takich środków ochrony osobistej, które są zatwierdzone szeregiem atestów i certyfikatów. W Polsce wymagania skupiają się przede wszystkim na wyborze tych akcesoriów, które są oznakowane certyfikatem CE. Każdy pracownik przed rozpoczęciem pracy z wykorzystaniem nowych środków ochrony powinien bezwzględnie zapoznać się z ich specyfikacją oraz praktykami użycia. 

Co grozi za niedopełnienie obowiązku stosowania środków ochrony indywidualnej przez pracowników?

Zarówno w stosunku do pracownika, jak i pracodawcy uregulowany jest zestaw praw i obowiązków związanych z wykorzystywaniem środków ochrony indywidualnej. Pracownik ma obowiązek wykorzystywania środków przekazanych mu w zgodzie z ich przeznaczeniem. Pracodawca ma możliwość ukarania pracownika, który nie stosuje się do zaleceń oraz standardów. 

Pracodawca z kolei ma obowiązek wyposażenia pracownika w odpowiednie środki ochrony indywidualnej. I choć w teorii to właśnie pracodawca decyduje o rodzaju zastosowanego sprzętu, kontrola Państwowej Inspekcji Pracy może podważyć nieuzasadniony brak środków ochrony i z tego tytułu wystąpić o ukaranie pracodawcy, między innymi wysokimi grzywnami. 

Co jeśli pracownik nie otrzyma niezbędnych środków ochrony indywidualnej?

Co może zrobić pracownik, który świadczy swoje obowiązki w miejscu szkodliwym dla zdrowia lub w warunkach niebezpiecznych, a mimo tego nie uzyskał dostępu do specjalistycznych środków ochrony indywidualnej? Jeśli pracownik nie czuje się bezpiecznie w obliczu wykonywanej pracy bez ochrony, ma on pełne prawo do zaprzestania pracy oraz poinformowania o tym fakcie przełożonego, który w pierwszej kolejności powinien dostarczyć niezbędnych środków ochrony indywidualnej.