Zwolnienie członka związku zawodowego - kiedy jest możliwe?

Zasadniczym celem każdego związku zawodowego jest dbałość o szeroko rozumiany interes pracowniczy oraz przestrzeganie praw osób zatrudnionych przez pracodawcę. Związki zawodowe nie funkcjonują jednak w każdym zakładzie pracy. Czy chęć ich stworzenia lub przyłączenia się do już istniejącej organizacji związkowej może być podstawą do zwolnienia pracownika? Kiedy możliwe jest zwolnienie członka związku zawodowego?

Czym jest związek zawodowy?

Zgodnie z treścią art. 1 Ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych związek zawodowy jest dobrowolną i samorządną organizacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. Związek zawodowy jest niezależny w swojej działalności statutowej od pracodawców, administracji państwowej i samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji. Organy państwowe, samorządu terytorialnego i pracodawcy obowiązani są traktować jednakowo wszystkie związki zawodowe.

Związek zawodowy jest organizacją, której celem jest zrzeszenie jak największej liczby pracowników po to, aby dbać o prawa wszystkich osób zatrudnionych w danym zakładzie pracy. Dotyczy to nie tylko kwestii godziwych wynagrodzeń, lecz także reprezentowania i obrony praw pracowników (zarówno tych zrzeszonych, jak i niezrzeszonych w związku).

Uczestnictwo w związku zawodowym

Powstanie związku zawodowego w danym zakładzie pracy nie obliguje w żaden sposób pracowników do tego, aby musieli do niego przystąpić i podejmować jakiekolwiek działania. Tak jak powołanie związku jest dobrowolne, tak udział w nim nigdy nie może być na nikim wymuszany.

Prawo do tworzenia i wstępowania do związków zawodowych przysługuje każdej osobie, która wykonuje pracę zarobkową. W praktyce oznacza to, że stażyści lub wolontariusze, którzy wykonują określone działania w danej firmie i nie pobierają z tego tytułu żadnego wynagrodzenia, nie mogą przystępować do istniejących związków zawodowych ani też tworzyć nowych. Związki te co do zasady nie będą mogły udzielić żadnej ochrony i wsparcia takim osobom – w świetle prawa nie możemy uznać ich za pracowników (nawet gdy faktycznie wykonują pracę, jak gdyby były zatrudnione na podstawie stosunku pracy). Warto jednak wspomnieć, że takie osoby wyjątkowo mogą być członkami związków, jeśli pozwoli im na to statut związku – wówczas korzystają z odpowiedniej ochrony.

Powyższa reguła nie dotyczy na szczęście emerytów i rencistów, którzy, choć faktycznie nie świadczą już pracy w danej firmie, to mogą być członkami istniejącego związku zawodowego.

Związek zawodowy a zakaz dyskryminacji

Przynależność do związku zawodowego lub chęć jego założenia nie może być powodem do dyskryminacji pracownika, który chce działać jako związkowiec. Prawo pracy co do zasady zakazuje stosowania dyskryminacji przez zatrudniającego, zaś powyższa reguła jest jednym z przejawów tej ważnej regulacji.

Jak stanowi art. 3 ustawy o związkach zawodowych, zakazuje się nierównego traktowania w zatrudnieniu osób z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej, którego skutkiem jest w szczególności:

• odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku prawnego;
• niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę zarobkową lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą zarobkową;
• pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe

– chyba że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

Jak wynika z powyższego, pracodawca nie może zwolnić pracownika z powodu jego przynależności do istniejącego już związku zawodowego lub chęci utworzenia takiego w danym zakładzie pracy.

Przykład 1.

Michał pracuje w dużej firmie zajmującej się produkcją podzespołów do komputerów osobistych. W przedsiębiorstwie nie funkcjonuje jednak żadna organizacja związkowa, a zdaniem Michała stałaby się ona niezbędna, ponieważ pracodawca i jego zastępca notorycznie dopuszczają się zaniedbań i nie wykonują ciążących na nich obowiązków. Jednocześnie pracownicy mają wiele zastrzeżeń co do ich równego traktowania przez szefa, jednak obawiają się publicznie wyrazić swoje zdanie na ten temat. Michał postanowił założyć związek zawodowy z kilkoma kolegami z pracy – w chwili, gdy informacja o tym dotarła do jego szefa, pracownik otrzymał wypowiedzenie. Taka sytuacja jest niedopuszczalna, ponieważ nie wolno rozwiązywać umów o pracę w żadnym trybie wyłącznie z powodu chęci stworzenia lub uczestnictwa w związku zawodowym.

Przykład 2.

Iwona pracuje w firmie florystycznej, w której działa związek zawodowy. Postanowiła przyłączyć się do niego, ponieważ uważa, że powinna aktywniej dbać o interesy swoich kolegów z firmy. Jej zdaniem pracodawca dopuszcza się poważnych naruszeń praw pracowniczych i nikt nic nie robi z tym problemem. Kilka dni po przyłączeniu się do związku Iwona podczas spotkania organizacyjnego strasznie obraziła swojego podwładnego i groziła mu pobiciem, jeśli nie zmieni swojego zachowania – jeden z jej kolegów nagrał całe zajście i pokazał je szefowi. Kobieta otrzymała wypowiedzenie swojej umowy o pracę. W tej sytuacji rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę nie może być uznane za bezprawne, ponieważ nie ma tutaj żadnego związku pomiędzy zakończeniem umowy a wstąpieniem Iwony do związku zawodowego. Bezpośrednią przyczyną zwolnienia było bowiem nieodpowiednie zachowanie wobec swojego przełożonego.

Bezpodstawnie zwolniony pracownik ma pełne prawo żądać przywrócenia do pracy albo zapłaty stosownego odszkodowania, jeśli główną przyczyną zwolnienia było to, że chciał założyć on związek zawodowy lub przystąpił do już istniejącego związku. Jednocześnie takiemu pracownikowi przysługuje roszczenie odszkodowawcze o zapłatę odszkodowania za dopuszczenie się względem niego dyskryminacji przez pracodawcę.

Zwolnienie członka związku zawodowego tylko po spełnieniu pewnych warunków

Przynależność do związku zawodowego rodzi dosyć istotne skutki prawne, jeśli chodzi o możliwość zwolnienia związkowca. Zgodnie bowiem z treścią art. 32 ustawy o związkach zawodowych, pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może:

• wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku prawnego ze wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z inną osobą wykonującą pracę zarobkową będącą członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnioną do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy;
• zmienić jednostronnie warunków pracy lub wynagrodzenia na niekorzyść osoby wykonującej pracę zarobkową będącą członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnioną do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy

– z wyjątkiem przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także jeżeli dopuszczają to przepisy odrębne.

Jak widać, przynależność do związku zawodowego chroni jego członków przed zwolnieniem w dużo większym stopniu, niż ma to miejsce w przypadku pracowników niezrzeszonych do żadnego związku.

Zwolnienie członka związku zawodowego – podsumowanie

Pracodawca nie może zwolnić pracownika, który wyraził chęć dobrowolnego uczestnictwa w związku zawodowym lub chciałby taki związek założyć. Obie sytuacje nie mogą być wyłączną przyczyną rozwiązania stosunku pracy. Pracodawca nie może ponadto dyskryminować osoby, która chce stworzyć związek zawodowy lub przystąpić do już istniejącego związku.