Choroba zawodowa – rozpoznanie i procedura
Każda praca niesie za sobą konsekwencje zdrowotne. Niestety jest część zawodów, które szczególnie mogą przyczynić się do pogorszenia naszego stanu zdrowia i może wystąpić choroba zawodowa. Jak wygląda rozpoznanie i procedura odnośnie do choroby zawodowej?
Choroba zawodowa
Choroba zawodowa swoją definicję znalazła w Kodeksie pracy w art. 235¹. W jej rozumieniu należy stwierdzić, że jest nią choroba, która powstała w wyniku szkodliwych czynników istniejących w środowisku pracy bądź w związku ze sposobem wykonywania pracy. Fakt powstania choroby zawodowej w wyniku środowiska lub wykonywanej pracy musi być stwierdzony bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem.
Czynniki mogące wywoływać choroby zawodowe to np.: hałas, promieniowanie, chemikalia, oświetlenie itp.
Wykaz chorób zawodowych został opracowany i stanowi załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych.
Rozpoznanie choroby
W przypadku zaistnienia choroby zawodowej należy zgłosić przypadek jej wystąpienia do właściwego państwowego inspektoratu sanitarnego i właściwemu okręgowego inspektorowi pracy. Konieczne jest wysłanie pracownika lub byłego pracownika na badanie w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo o braku podstaw do jej rozpoznania do jednostki orzeczniczej I stopnia (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 10 stycznia 2020 roku, II OSK 398/18). Podmioty, które zgłaszają zaistnienie choroby zawodowej, to:
- pracodawca,
- lekarz podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej,
- pracownik,
- były pracownik.
W razie wystąpienia choroby zawodowej pracodawca zobowiązany jest do ustalenia przyczyny jej powstania oraz charakteru i rozmiaru. Następnie musi usunąć czynniki zagrażające zdrowiu i zastosowaniu środków zapobiegawczych (art. 235 § 3 kp).
Dla uznania rozpoznanego schorzenia za chorobę zawodową konieczne jest każdorazowe dokładne zbadanie warunków, w jakich pracownik lub były pracownik wykonywał pracę i ustalenie występowania na jego stanowisku pracy narażenia na określone czynniki szkodliwe dla zdrowia.
Przykład 1.
Pan Jan, pracując w szkole jako nauczyciel, zaczął mieć problemy z płucami. Z racji tego, że od 30 lat używa kredy w ramach pisania po tablicy, podejrzewa u siebie wystąpienie choroby zawodowej w postaci pylicy. Zgłasza fakt swojemu pracodawcy, a ten – odpowiednim organom. Pracownik zostanie przebadany w związku z prawdopodobieństwem wystąpienia pylicy.
Przykład 2.
Dyrektor szkoły dowiedział się, że lekarz orzecznik stwierdził wystąpienie pylicy u swojego podwładnego. W związku z obowiązkiem zapobiegnięcia dalszych chorób u swoich pracowników wymienił wszystkie tablice kredowe na tablice interaktywne, z których można korzystać za pomocą specjalnego pisaka.
Procedura postępowania
Po rozpoznaniu u pracownika możliwości wystąpienia choroby zawodowej właściwy inspektor sanitarny wszczyna postępowanie odnośnie do wystąpienia choroby zawodowej i kieruje pracownika na badania w celu wydania orzeczenia lekarskiego. Inspektor kieruje pracownika bądź byłego pracownika do jednostki orzeczniczej I stopnia. W polskim systemie występują dwie jednostki orzecznicze.
Na jednostkę I stopnia składają się:
- poradnie chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
- kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych;
- poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy albo oddziały i przychodnie chorób zakaźnych poziomu wojewódzkiego;
- jednostki organizacyjne zakładów opieki zdrowotnej, w których nastąpiła hospitalizacja (art. 5 ust. 2 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych).
W przypadku wydania orzeczenia przez jednostkę I stopnia, która nie jest dla pracownika zadowalająca, może on za pośrednictwem jednostki I stopnia zwrócić się o ponowne przeprowadzenie badania lekarskiego przez jednostkę II stopnia. Będzie nią w tej sytuacji jednostka badawczo-rozwojowa w dziedzinie medycyny pracy. Wniosek o ponowne badanie lekarskie musi zostać złożone przez pracownika lub byłego pracownika w ciągu 14 dni od uzyskania orzeczenia lekarskiego przez jednostkę I stopnia.
Decyzja jednostki II stopnia będzie ostateczna i pracownik nie będzie miał możliwości do ponownego rozpatrzenia jego sytuacji przez inny organ.
Orzeczenie lekarskie stanowi materiał dowodowy, na którego podstawie Inspektor Sanitarny wydaje decyzję o rozpoznaniu choroby zawodowej. W razie braku aprobaty pracownika w związku z decyzją inspektora ma on możliwość złożenia odwołania w terminie 14 dni od jej otrzymania.
Bez orzeczenia lekarskiego – opinii, bądź sprzecznie z nim, organ nie może dokonać rozpoznania choroby. Oznacza to, że ustalenie jednego z ważnych elementów zaliczenia schorzenia do choroby zawodowej uzależnione jest od treści specjalistycznego orzeczenia lekarskiego.
Obowiązki pracodawcy
Pracodawca w wypadku wystąpienia choroby zawodowej u pracownika odgrywa kluczową rolę, ponieważ to na nim spoczywa obowiązek analizy sytuacji oraz rozpoznania przyczyny powstania choroby zawodowej i w ostateczności zagwarantowanie realizacji zaleceń lekarskich. Pracodawca obowiązany jest w tym przypadku do zastosowania odpowiednich środków, aby znaleźć źródło choroby zawodowej i określić rozmiar zagrożenia oraz podjąć działania mające na celu jego usunięcie.
Może się zdarzyć, że wystąpienie choroby zawodowej nie będzie pierwszym przypadkiem, w związku z tym pracodawca zobowiązany jest do prowadzenia rejestru odnośnie do pracowników, których dotknęła choroba zawodowa oraz tego, jakie czynniki ją wywołały.
Wykaz chorób zawodowych
Wykaz chorób zawodowych wskazuje na okres, w jakim jest prawdopodobne wystąpienie objawów u pracownika bądź byłego pracownika w związku z wykonywaną pracą, co umożliwia stwierdzenie w odpowiednim czasie wystąpienia choroby zawodowej. Należy pamiętać, że objawy muszą zostać udokumentowane, aby móc rozpocząć bieg okresu wystąpienia choroby zawodowej.
| Choroby zawodowe | Okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym | |
| I. | Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne | w przypadku zatruć ostrych – 3 dni, w przypadku zatruć przewlekłych – w zależności od rodzaju substancji |
| II. | Gorączka metaliczna | 3 dni |
| III. | Pylice płuc: | nie można określić |
| 1 | pylica krzemowa | |
| 2 | pylica górników kopalń węgla | |
| 3 | pylico-gruźlica | |
| 4 | pylica spawaczy | |
| 5 | pylica azbestowa oraz pozostałe pylice krzemianowe | |
| 6 | pylica talkowa | |
| 7 | pylica grafitowa | |
| 8 | pylice wywoływane pyłami metali | |
| IV. | Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu: | |
| 1 | rozległe zgrubienia opłucnej | |
| 2 | rozległe blaszki opłucnej lub osierdzia | |
| 3 | wysięk opłucnowy | 3 lata |
| V. | Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli | 1 rok |
| VI. | Astma oskrzelowa | |
| VII. | Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych: | |
| 1 | postać ostra i podostra | 1 rok |
| 2 | postać przewlekła | 3 lata |
| VIII. | Ostre uogólnione reakcje alergiczne | 1 dzień |
| IX. | Byssinoza | 7 dni |
| X. | Beryloza | nie można określić |
| XI. | Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych | |
| XII. | Alergiczny nieżyt nosa | 1 rok |
| XIII. | Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym | |
| XIV. | Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym | 2 lata |
| XV. | Przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym trwającym co najmniej 15 lat: | - |
| 1 | guzki głosowe twarde | 2 lata |
| 2 | wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych | |
| 3 | niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością fonacyjną głośni i trwałą dysfonią | |
| XVI. | Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego: | - |
| 1 | ostra choroba popromienna uogólniona po napromieniowaniu całego ciała lub przeważającej jego części | 2 miesiące |
| 2 | ostra choroba popromienna o charakterze zmian zapalnych lub zapalno-martwiczych skóry i tkanki podskórnej | 1 miesiąc |
| 3 | przewlekłe popromienne zapalenie skóry | nie można określić |
| 4 | przewlekłe uszkodzenie szpiku kostnego | |
| 5 | zaćma popromienna | 10 lat |
| XVII. | Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi: | - |
| 1 | rak płuca, rak oskrzela | indywidualnie w zależności od okresu latencji nowotworu |
| 2 | międzybłoniak opłucnej albo otrzewnej | |
| 3 | nowotwór układu krwiotwórczego | |
| 4 | nowotwór skóry | |
| 5 | nowotwór pęcherza moczowego | |
| 6 | nowotwór wątroby | |
| 7 | rak krtani | |
| 8 | nowotwór nosa i zatok przynosowych | |
| 9 | nowotwory wywołane działaniem promieniowania jonizującego z prawdopodobieństwem indukcji przekraczającym 10 % | indywidualnie, po oszacowaniu ryzyka |
| XVIII. | Choroby skóry: | - |
| 1 | alergiczne kontaktowe zapalenie skóry | 2 lata |
| 2 | kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia | 1 miesiąc |
| 3 | trądzik olejowy, smarowy lub chlorowy o rozległym charakterze | |
| 4 | drożdżakowe zapalenie skóry rąk u osób pracujących w warunkach sprzyjających rozwojowi drożdżaków chorobotwórczych | |
| 5 | grzybice skóry u osób stykających się z materiałem biologicznym pochodzącym od zwierząt | |
| 6 | pokrzywka kontaktowa | 2 miesiące |
| 7 | fotodermatozy zawodowe | 2 lata |
| XIX. | Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy: | 1 rok
|
| 1 | przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki | |
| 2 | przewlekłe zapalenie kaletki maziowej | |
| 3 | przewlekłe uszkodzenie łąkotki u osób wykonujących pracę w pozycji klęczącej lub kucznej | |
| 4 | przewlekłe zapalenie okołostawowe barku | |
| 5 | przewlekłe zapalenie nadkłykcia kości ramiennej | |
| 6 | zmęczeniowe złamanie kości | |
| XX. | Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy: | |
| 1 | zespół cieśni w obrębie nadgarstka | |
| 2 | zespół rowka nerwu łokciowego | |
| 3 | zespół kanału de Guyona | |
| 4 | uszkodzenie nerwu strzałkowego wspólnego u osób wykonujących pracę w pozycji kucznej | |
| XXI. | Obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem | 2 lata |
| XXII. | Zespół wibracyjny: | - |
| 1 | postać naczyniowo-nerwowa | 1 rok |
| 2 | postać kostno-stawowa | 3 lata |
| 3 | postać mieszana: naczyniowo-nerwowa i kostno-stawowa | |
| XXIII. | Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego: | - |
| 1 | choroba dekompresyjna | 5 lat |
| 2 | urazy ciśnieniowe | 3 dni |
| 3 | następstwa oddychania mieszaninami gazowymi pod zwiększonym ciśnieniem | |
| XXIV. | Choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia: | 1 rok |
| 1 | udar cieplny albo jego następstwa | |
| 2 | wyczerpanie cieplne albo jego następstwa | |
| 3 | odmroziny | |
| XXV. | Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi: | - |
| 1 | alergiczne zapalenie spojówek | 1 rok |
| 2 | ostre zapalenie spojówek wywołane promieniowaniem nadfioletowym | 3 dni |
| 3 | epidemiczne wirusowe zapalenie spojówek lub rogówki | 1 rok |
| 4 | zwyrodnienie rogówki wywołane czynnikami drażniącymi | 3 lata |
| 5 | zaćma wywołana działaniem promieniowania podczerwonego lub długofalowego nadfioletowego | 10 lat |
| 6 | centralne zmiany zwyrodnieniowe siatkówki i naczyniówki wywołane krótkofalowym promieniowaniem podczerwonym lub promieniowaniem widzialnym z obszaru widma niebieskiego | 3 lata |
| XXVI. | Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa | nie można określić |
Podsumowanie - choroba zawodowa
Choroba zawodowa jest skutkiem szkodliwych czynników, które mogą doprowadzić do znacznego pogorszenia zdrowia pracownika. W razie wystąpienia jakichkolwiek objawów, które mogą mieć swoje źródło w pracy, należy niezwłocznie poinformować o tym pracodawcę, aby ten mógł podjąć odpowiednie kroki do usunięcia zagrożenia i umożliwić reszcie pracowników pracę w wymaganych warunkach.
Podstawa prawna
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks Pracy
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 stycznia 2020 roku, II OSK 398/18
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 26 maja 2020 roku, II OSK 3175/19
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 marca 2021 roku, II OSK 185/18
