Badania psychotechniczne - kogo obowiązują?

Są sytuacje, gdy pracodawcy mają wątpliwości, na jakie badania lekarskie wysłać pracownika. Czy pracownik, który na co dzień wykonuje pracę w siedzibie firmy, a tylko sporadycznie, np. raz na miesiąc czy pół roku, jedzie samochodem w celach służbowych, musi mieć badania psychotechniczne? Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się więcej.

Kiedy pracodawca musi wysłać pracownika na badania?

Zgodnie z art. 229 Kodeksu pracy pracodawca nie może dopuścić do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku. Dlatego też każda osoba przed podjęciem zatrudnienia musi przejść badania wstępne, a następnie po upływie czasu wskazanego przez lekarza medycyny pracy na wystawionym orzeczeniu – badania okresowe. Wstępne badania lekarskie musi także przejść pracownik, który zmienia stanowisko pracy, a kontrolne każdy, który chorował dłużej niż 30 dni.

Brak badań lekarskich lub niewłaściwe określenie czynników niebezpiecznych na skierowaniu może narazić pracodawcę na poważne sankcje – od odpowiedzialności wykroczeniowej po karną.

Odpowiednie badania profilaktyczne pracowników – obowiązek pracodawcy

Zapewnienie profilaktycznej opieki lekarskiej osobom wykonującym pracę na rzecz pracodawcy wynika wprost z Kodeksu pracy – temu zagadnieniu jest poświęcony cały rozdział IV. W art. 226 czytamy, że pracodawca „ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko”.

Oznacza to, że jeżeli pracownik w swojej pracy użytkuje samochód służbowy lub prywatny i w związku z tym jest narażony na szereg czynników niebezpiecznych, to powinien zostać o tym poinformowany lekarz medycyny pracy, który decyduje o zakresie badań, jakim ma zostać poddany pracownik. To on wówczas decyduje, czy wysłać pracownika na badania psychotechniczne, czy nie. Zatem kluczowe znaczenie ma, aby pracodawca na skierowaniu wystawionym pracownikowi wyraźnie określił, jakie obowiązki pełni pracownik, aby lekarz medycyny pracy miał pełny zakres czynników, na jakie będzie narażony pracownik wykonujący swoją pracę. Musi on przecież zaświadczyć, że nie ma przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku.

Jeżeli pracownik nawet sporadycznie, np. w trakcie delegacji, prowadzi samochód służbowy lub prywatny w celach służbowych, musi być skierowany do lekarza medycyny pracy na badania. W skierowaniu do zakładu medycyny pracy, z którym zakład pracy ma podpisaną umowę, pracodawca powinien wskazać stanowisko oraz konieczność częstego lub sporadycznego kierowania pojazdami oraz inne czynniki ryzyka, z którymi pracownik może spotkać się podczas wykonywania pracy zawodowej

Czy pracodawca może zaakceptować i rozliczyć delegację służbową pracownika, który poruszał się samochodem prywatnym bez ważnych badań psychotechnicznych?

Przykład 1.

Pracodawca wysyła pracownika na ważne szkolenie, które odbywa się w innym mieście. Jest on zatrudniony na stanowisku specjalisty ds. kadr i płac. Ma ważne badanie lekarskie okresowe, jednak nie ma na skierowaniu ani na orzeczeniu lekarskim mowy o tym, że będzie prowadzić samochód w celach służbowych. Pracownik chciałby pojechać tam swoim samochodem, mimo że pracodawca zaproponował, że pokryje koszty transportu pociągiem. Czy może tam jechać swoim samochodem bez ważnych badań psychotechnicznych? Czy może rozliczyć przejazd swoim samochodem w delegacji i uzyskać od pracodawcy zwrot poniesionych kosztów?

Nie. Pracodawca ma obowiązek zapewnić dojazd na szkolenie pracownikowi, który nie posiada ważnych badań psychotechnicznych, pociągiem, autobusem, pojazdem firmowym lub w jakikolwiek inny sposób. Nie może zaakceptować faktu podróży pracownika własnym samochodem, np. poprzez podpisanie się na „Poleceniu wyjazdu służbowego”, gdyż pracownik, aby móc użytkować samochodu podczas wykonywania obowiązków służbowych, musi mieć ważne badania psychotechniczne.

Czy brak badań psychotechnicznych pracownika, który prowadził samochód do celów służbowych, może zostać uznany jako zewnętrzna przyczyna wypadku przy pracy albo w drodze do lub z pracy?

Pracodawcy często nie pamiętają, żeby wskazać w skierowaniu, że pracownik będzie wykorzystywać samochód sporadycznie do celów służbowych, a przecież prowadzenie samochodu wymaga pełnej sprawności psychofizycznej i brak badań psychotechnicznych, podobnie jak wykonanie ich po terminie, może zostać uznany za zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy, który musi spełniać łącznie trzy warunki:

• być nagły,
• związany z pracą,
• spowodowany przyczyną zewnętrzną.

Potwierdzenie tego faktu, znajdziemy w orzecznictwie Sądu Najwyższego między innymi:

• w wyroku Sądu Najwyższego z 5 września 1996 r. (II PRN 9/96):

„Dopuszczenie do pracy maszynisty kolejowego bez przeprowadzenia badań kontrolnych i po upływie terminu obowiązującego do przeprowadzenia takich badań może stanowić przyczynę zewnętrzną uzasadniającą uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy”.

• w wyroku Sądu Najwyższego z 17 listopada 2000 r. (II UKN 49/00):

„Dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na określonych stanowiskach (art. 229 § 4 kp) może stanowić przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy w rozumieniu art. 6 ustawy o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych”.

• w wyroku Sądu Najwyższego z 3 lipca 2007 r. (I UK 35/07):

„Dopuszczenie przez pracodawcę pracownika do pracy na podstawie wadliwego orzeczenia lekarskiego może stanowić zewnętrzną przyczynę wypadku przy pracy tylko wówczas, gdy zdarzenie wypadkowe nastąpiło przy wykonywaniu pracy przeciwwskazanej ze względu na stan zdrowia pracownika”.

Czy obowiązkowe badania psychotechniczne dotyczą tylko pracowników, czy również zleceniobiorców?

Nie ma przepisów, które nakazywały obowiązek wysyłania osób wykonujących usługi na podstawie umowy zlecenia na badania lekarskie profilaktyczne, tak jak ma to miejsce w przypadku pracowników. Wyjątek stanowią ci, którzy wykonują przewóz drogowy w rozumieniu ustawy o transporcie drogowym, a więc kierujących samochodami powyżej 3,5 tony.

Badania psychotechniczne - co może grozić za ich brak

Brak odpowiednich badań lekarskich dopuszczających pracownika jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika zagrożonym mandatem od 1000 do nawet 30 000 zł, jeżeli jednak doszłoby do wypadku śmiertelnego lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu pracodawca może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej. Za niedopełnienie obowiązków, które mają tak poważne skutki jak ciężka choroba czy śmierć pracownika, pracodawcy grozi do 3 lat więzienia.