Czy badania lekarskie przeprowadza się w godzinach pracy?

Pracuję na trzy zmiany, jest to praca w ruchu ciągłym. Pracodawca poinformował mnie, że okresowe badania lekarskie muszę wykonywać w czasie wolnym. Czy nie narusza on przepisów prawa pracy?

Jarosław, Drawsko

Każdy pracodawca zatrudniający pracownika zobowiązany jest w pierwszej kolejności do zweryfikowania, czy dana osoba jest w stanie świadczyć pracę na wyznaczonym stanowisku. Należy tego dokonać jeszcze przed dopuszczeniem danej osoby do pracy. Pracodawca zobowiązany jest również weryfikować zdolność do pracy pracowników już w trakcie obowiązywania stosunku pracy.

Podstawą do potwierdzenia zdolności do pracy danej osoby jest skierowanie pracownika na badania lekarskie do lekarza medycyny pracy. Lekarz wystawia orzeczenie stwierdzające przeciwwskazania bądź ich brak do pracy na określonym stanowisku.

Wstępne badania lekarskie

Jak sama nazwa wskazuje, wstępne badania lekarskie są zazwyczaj wykonywane w przypadku gdy dochodzi do zatrudnienia nowego pracownika w firmie. Jednakże przeprowadza się je również wtedy, kiedy dochodzi do przeniesienia pracownika młodocianego na inne stanowisko pracy bądź gdy zwykły pracownik zostaje przeniesiony na stanowisko, na którym występują czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciążliwe.

Podstawą do wykonania wstępnych badań lekarskich jest wystawione przez pracodawcę skierowanie na badanie. Pracodawca powinien wystawić je w dwóch jednakowych egzemplarzach – jeden należy przekazać lekarzowi, a drugi przeznaczony jest dla samego pracownika.

Kto nie musi wykonywać wstępnych badań lekarskich?

Co do zasady każdy nowo przyjęty pracownik bądź osoba zmieniająca stanowisko pracy na takie, przy którym występują czynniki szkodliwe, powinien poddać się wstępnym badaniom lekarskim. Jednakże istnieją wyjątki od tej reguły.

Obowiązek wykonywania wstępnych badań lekarskich jest zniesiony, w przypadku gdy:

• pracownik jest przyjmowany wtórnie na dane stanowisko pracy u tego samego pracodawcy lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, jeżeli kolejna umowa o pracę z omawianą osobą została zawarta maksymalnie w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy z tym samym pracodawcą;
• nowo zatrudniany pracownik przedstawi pracodawcy aktualne orzeczenie lekarskie potwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach określonych w skierowaniu oraz samo skierowanie, na bazie którego doszło do badań wstępnych. W tym przypadku pracodawca musi zweryfikować, czy warunki pracy opisane w skierowaniu, jakie występowały u poprzedniego pracodawcy, są porównywalne z warunkami proponowanymi.

Przykład 1.

Pani Anna zmieniła pracę, w poprzedniej firmie była zatrudniona jako księgowa. Obecnie będzie pracować na takim samym stanowisku w nowym zakładzie pracy. Przerwa między kolejnymi zatrudnieniem wynosiła 1,5 miesiąca. W związku z tym, że przerwa była dłuższa niż 30 dni, nowy pracodawca nie może wykorzystać badań lekarskich z poprzedniej firmy i powinien skierować pracownika do lekarza medycyny pracy.

Badania lekarskie w trakcie zatrudnienia

Pracodawca zobowiązany jest również skierować na badania lekarskie pracowników, z którymi łączy go już stosunek pracy. Na badania lekarskie w trakcie zatrudnienia składają się badania okresowe oraz kontrolne. Badania okresowe dotyczą każdego pracownika, niezależnie od stanowiska, jakie zajmuje. O terminie badań okresowych decyduje lekarz medycyny pracy. Natomiast na badania kontrolne pracodawca zobowiązany jest wysłać pracowników powracających do pracy po nieobecności spowodowanej niezdolnością do pracy trwającej dłużej niż 30 dni kalendarzowych. Celem przeprowadzenia badań kontrolnych jest sprawdzenie, czy stan zdrowotny pracownika pozwala na wykonywanie przez niego swoich obowiązków na dotychczasowym stanowisku pracy.

Kiedy należy przeprowadzić badania lekarskie?

Zgodnie z zapisami Kodeksu pracy profilaktyczne badania lekarskie okresowe oraz kontrolne przeprowadza się w miarę możliwości w godzinach pracy.

Jeżeli jednak ze względu na uzasadnione okoliczności badania będą przeprowadzone poza godzinami pracy pracownika, wówczas czasu badań nie należy wliczać do czasu pracy, w związku z powyższym zatrudnionemu nie będzie przysługiwało za ten czas wynagrodzenie. Pracodawca ponosi 100% kosztów związanych z realizacją badań medycyny pracy. W związku z tym w przypadku, gdy pracownik na badanie musi odbyć podróż do innej miejscowości, wówczas powinien otrzymać zwrot kosztów przejazdu.

Według wyroku Sądu Najwyższego, I PKN 642/99, polecenie wykonania badań lekarskich to polecenie służbowe, które dotyczy pracy i jako takie powinno być wykonywane w jej godzinach. Dlatego obowiązkiem pracodawcy jest kierowanie pracownika na badania okresowe w tym czasie. W sytuacji gdy nie jest to możliwe, np. ze względu na harmonogram czasu pracy pracownika, który pracuje wyłącznie w soboty i niedziele lub w porze nocnej, wówczas można je wykonać poza godzinami pracy. Należy jednak pamiętać, że zlecenie wykonywania badań okresowych w czasie wolnym od pracy może stanowić naruszenie przepisów prawa pracy, ponieważ pracodawca ma obowiązek dołożenia starań, aby badania można było wykonać w czasie pracy pracownika.